Türkiye Türkçesi ağızlarında “keri (geri)” sözcüğünün eskicil bir kullanımı

Ağızlarda, ölçünlü dilde bulunmayan pek çok eskicil unsurun yaşadığı bilinmektedir. Eskicillik, sadece dilin görünen kısmı olan ek ve sözcük boyutunda olmayıp anlam ve görev boyutunda da vardır. Dolayısıyla bugün ölçünlü Türkiye Türkçesinde kullanılan pek çok kelime, Türkiye Türkçesi ağızlarında eskicil anlamlarıyla ve görevleriyle karşımıza çıkabilir. Türkiye Türkçesi ağızlarında bu eskicil görevini ve anlamını sürdüren sözcüklerden biri de “keri (geri)”dir. Türkiye Türkçesi ağızlarındaki “Keri” sözcüğü, Eski Anadolu Türkçesinde olduğu gibi ayrılma hâli eki almış isim ve sıfat-fiilden sonra gelmiş ve “-dan sonra” anlamında bir çekim edatı görevi üstlenmiştir. Çalışmada bu konu üzerinde durulacaktır. Bülent

An Archaic use of the Word “Keri (Geri)” in Turkey Turkish accents

Many archaic elements that aren’t present in standard language are known to live in dialects. Archaism appears not only in suffix and word form which are visible parts of language but also appears in meaning and role. Therefore, many words used in standard Turkey Turkish can appear in Turkey Turkish accents with meanings and roles of archaic. One of the words which keep this archaic role and meaning in Turkey Turkish accents is “Keri (Geri)”. The word “keri” Turkey Turkish in accents comes after nouns wiht dative case and participles as it is in Old Anatolian Turkish and has gained the role of inflectional preposition with the meaning of “-dan sonra”. This subject will be focused on in this study.

PDF

___

ACAR Ergün, Kastamonu Merkez İlçe ve Köyleri Ağzı, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dilim Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne 2008
AK Coşkun, Bağdatlı Rûhî Dîvânı, Uludağ Üniversitesi Basımevi, Bursa 2001.
AKAR Ali, Muğla Ağızları, Muğla Üniversitesi Yayınları, Muğla 2006.
Âşık Paşa, Garib-nâme, (Haz: Kemal Yavuz), TDK Yayınları, Ankara 2000.
Ahmed Rıdvân, Hüsrev ü Şirin, (Haz.: Orhan K. Tavukçu), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum 2000.
AYDEMİR Yaşar, Behiştî Divanı, MEB Yayınları, Ankara 2000.
Birgili Muhammed Efendi, Vasiyyet-name, (Haz.: Musa Duman), R Yayınları, İstanbul 2000.
BÜLBÜL Gülfiye, Balıkesir Bigadiç Ağzı, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir 2007.
CAFEROĞLU Ahmet, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Enderun Kitabevi, İstanbul 1993.
ÇAVUŞOĞLU Mehmet ve TANYERİ M. Ali, Hayretî Divanı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1981.
DEMİR Necati, Dânişmend-nâme, Akçağ Yayınları, Ankara 2004.
DEMİR Necati, Ordu İli ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 2001. Derleme Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara 2009
DURAN Suzan, “Türkçede Cihet ve Mekân Gösteren Ek ve Sözler”, TDAY-B 1956, (1988), s. 1- 110.
ERDEM Dursun Mehmet ve KİRİK Esra, Kahramanmaraş ve Yöresi Ağızları, Kahramanmaraş Valiliği Yayınları, Ankara.
ERDEM Dursun Mehmet ve BÖLÜK Ramazan, Antalya ve Yöresi Ağızları, Gazi Kitabevi, Ankara 2012.
EREN Emin M., Zonguldak-Bartın-Karabük İlleri Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 1997.
ERGİN Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım / Yayım / Tanıtım, İstanbul 1998.
ERGİN Muharrem, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2010.
GRÖNBECH K., Türkçenin Yapısı, (Çev.: Mehmet Akalın), TDK Yayınları, Ankara 2000.
GÜLENSOY Tuncer, Kütahya ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara, 1988.
GÜNŞEN Ahmet, Kırşehir ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 2000.
GÜLSEVİN Gürer, Uşak İli Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 2002.
HACIEMİNOĞLU Necmettin, Türk Dilinde Edatlar, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1992.
Kâşgarlı Mahmud, Divanü Lûgat-it Türk (Dizin), (Çev.: Besim Atalay), TDK Yayınları, Ankara 2006
KÜÇÜK Sabahattin, Bâkî Divanı, TDK Yayınları, Ankara 1994.
Li Song-Yong, Türk Dillerinde Sontakılar, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi, İstanbul 2004.
Mahmûd b. Kadî-i Manyâs, Gülistan Tercümesi, (Haz.:Mustafa Özkan), TDK Yayınları, Ankara 1993.
Muhammed bin Hamza, XV. Yüzyıl Başlarında Yapılmış Kur’an Tercümesi C.I-II, (Haz.: Ahmet Topaloğlu), Milli Eğitim Basımevi, İstanbul1976.
MUTLU Kahraman Hüseyin, Balıkesir İli Ağızları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2008.
ÖZDEN Muharrem, Bilecik İli Ağız İncelemesi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dilim Bilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Edirne 2009.
ÖZKAN Abdurrahman, Meḥekkü’l-‘İlim Ve’l-‘Ulemā, Fakülte Kitabevi, Isparta 2009.
Sadru‟d-dîn Şeyhoğlu, Marzubân-nâme Tercümesi, (Haz.: Zeynep Korkmaz), Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları, Ankara 1973.
Seyf-i Sarâyî, Gülistan Tercümesi, (Haz.:Ali Fehmi Karamanlıoğlu), TDK Yayınları, Ankara 1989.
SOLMAZ Erhan, Bolvadin, Çay ve Çobanlar Ağzı, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Afyonkarahisar 2007.
Şeyhoğlu Mustafa, Hurşîd-nâme, (Haz.: Hüseyin Ayan), Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum 1979.
Şeyyâd Hamza, Yūsuf u Zelįḫa, (Haz.: Osman Yıldız), Akçağ Yayınları, Ankara 2008.
TATCI Mustafa, Yûnus Emre Divanı, H Yayınları, İstanbul 2008. Tarama Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara 2009.
TEKİN Talat, Orhun Türkçesi Grameri, Türk Dilleri Araştırma Dizisi:9, İstanbul 2003.
TİKEN Kâmil, Eski Türkiye Türkçesinde Edatlar, Bağlaçlar,Ünlemler ve Zarf Fiiller, TDK Yayınları, Ankara 1994.
Türkçe Sözlük, TDK Yayınları, Ankara 2005.
UYSAL Nebi İdris, Karaman İli Ağızları ve Anadolu Ağızlarındaki Yeri, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Denizli 2009.
YAVUZ Kemal, Gülşehrî’nin Mantıku’t-tayr’ı (Gülşen-nâme),Kırşehir Valiliği Yayınları, Ankara 2007.
YAVUZ Kemal, Mu‘înî’nin Mesnevî-i Murâdiyye’si Mesnevî Tercüme ve Şerhi C.I-II, Selçuk Üniversitesi Mevlâna Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, Konya 2007.
YILDIRIM Faruk, Adana ve Osmaniye İlleri Ağızları I-II, TDK Yayınları, Ankara 2006.