TÜRKİYE TÜRKÇESİ AĞIZLARINDA FARKLI BİR ÖĞRENİLEN GEÇMİŞ ZAMAN EKİ VE ÇEKİMİ: -IP / -UP, -IPDURU / - UPDURU

Türkçede iki geçmiş zaman kipi vardır ve ikisi de Eski Türkçe devresinden beri kullanılmaktadır. Görülen geçmiş zaman eklerimiz -dI / -dU ekleridir. Bu ekin görülen geçmiş zaman olarak açıklanması eylemin geçmiş zamanda konuşanın gözü önünde gerçekleşmiş olmasındandır. Öğrenilen geçmiş zaman eklerimiz ise -mIş / -mUş ekleridir. Bu ekler de eylemin geçmişte görülmeyen bir zamanda gerçekleştiğini ifade eder. Yazı dilimizde bugün öğrenilen geçmiş zaman ekleri olarak sadece -mIş / -mUş ekleri kullanılmaktadır. Fakat Türkçenin tarihî seyri içerisinde -mIş / - mUş ekleri dışında farklı öğrenilen geçmiş zaman ekleri de kullanılmıştır. Bunların bir kısmı unutulmuş, bir kısmı da farklı Türk lehçelerinde ve ağızlarında kullanılmaya devam etmektedir. -Ip / -Up, -Ipduru / -Upduru ekleri de bu öğrenilen geçmiş zaman eklerindendir. Yazı dilimizde bugün kullanmadığımız bu eklerin ilk defa Harezm Türkçesi döneminde öğrenilen geçmiş zaman eki olarak kullanıldığı görülmektedir. Bu çalışmada, Türkçenin tarihî dönemleri, Türk lehçeleri ve Türkiye Türkçesi ağızlarında öğrenilen geçmiş zaman çekimi üzerinde durulduktan sonra özellikle Van Gölü Havzası ağızlarında (Van, Erciş, Ahlat, Adilcevaz, Bulanık), Kars ağzında ve Aydın ve yöresi ağızlarında öğrenilen geçmiş zaman eki olarak kullanılan -Ip / -Up, -Ipduru / -Upduru eklerinin kökeni, anlamı ve Türkçenin tarihî dönemleri ile Türk lehçelerinde ve Türkiye Türkçesi ağızlarındaki kullanım alanları üzerinde durulacaktır.

THE SUFFIX AND CONJUGATION OF A DIFFERENT PAST PERFECT TENSE IN TURKISH DIALECTS: -Ip / -Up, -Ipduru /

There are two historical tenses in Turkish and they have been used since the Old Turkish period. The past time suffixes are -dI / -dU attachments. The explanation of this suffix as the past tense is that the action took place in front of the speaker in the past. Our past perfect tense suffixes are -mIş /-mUş attachments. These attachments indicate that the action took place at a time when the past was not seen. In our standard Turkish, only -mIş / -mUş attachments are used as past perfect tense suffixes today. However, in the historical course of the Turkish language, the past perfect tenses have been used different suffixes apart from the -mIş / -mUş attachments. Some of them are forgotten, and some of them continue to be used in different Turkish patoises and dialects. - Ip / -Up, -Ipduru / -Upduru suffixes are also one of the past perfect tense attachments in Turkish. It is seen that these suffixes, which we do not use today in our standard Turkish, were used for the first time as a time in the period of Khwarezm Turkish. In this study, Turkish historical periods of Turkish patoises after emphasized that past perfect tense is learned in Turkish dialects, especially Van Lake Basin in the dialects (Van, Erciş, Ahlat, Adilcevaz, Bulanık), Kars dialect and Aydın and the area is used as the past perfect tense suffix found in the dialect -Ip / -Up, -Ipduru / -Upduru the origin of attachments, with the meaning and the historical periods of Turkish and Turkish dialects will focus on areas of Turkish dialects.

PDF

___

Acar, E. (2008). Kastamonu Merkez İlçe Ve Köyleri Ağzı. Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Akar, A. (2013). Muğla Ve Yöresi Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Aksoy , Ö. A., Dilçin, C., Vardarlı, E., & Cankoçak, G. A. (2009). Derleme Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Aksoy, Ö. A., & Dilçin, D. (2009). Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Argunşah, M. (2017). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
Argunşah, M., Sağol Yüksekkaya, G., & Tabaklar, Ö. (2011). Karahanlıca Harezmce Kıpçakça Dersleri. İstanbul: Kesit Yayınları.
Ata, A. (2014). Harezm-Altınordu Türkçesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
Aydın, M. (2002). Aybastı Ağzı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Aydoğdu, Ö. (2011). Çankırı İli Ve Yöresi Ağızları. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
Başer, E. (2014). Kırıkkale İli Ağızları. Niğde: Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Bayatlı, H. K. (1996). Irak Türkmen Türkçesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Bulut, S. (2018). Gümüşhane İli Ve Yöresi Ağızları Söz Varlığı. Ankara: Gazi Kitabevi.
Caferoğlu, A. (1994). Anadolu Ağızlarından Toplamalar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Caferoğlu, A. (1994). Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar (Ordu, Giresun, Trabzon, Rize Ve Yöresi Ağızları). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Caferoğlu, A. (1995). Anadolu İlleri Ağızlarından Derlemeler (Van, Bitlis, Karaköse, Eskişehir, Bolu Ve Zonguldak İlleri Ağızları). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Caferoğlu, A. (1995). Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar (Kars, Erzurum, Çoruh İlbaylıkları Ağızları). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Caferoğlu, A. (1995). Güneydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar (Malatya, Elazığ, Tunceli, Gaziantep Ve Maraş Vilayetleri Ağızları). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Caferoğlu, A. (1995). Orta Anadolu Ağızlarından Derlemeler (Niğde, Kayseri, Kırşehir, Yozgat, Ankara Vilayetleri İle Afşar, Saçıkaralı Ve Karakoyunlu Uruklarının Ağızları). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Caferoğlu, A. (2015). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Demir, N. (2001). Ordu İli Ve Yöresi Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Dilçin, C. (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Doğan, D. M. (2001). Büyük Türkçe Sözlük. Ankara: Vadi Yayınları.
Doğan, M. (2012). Aksaray Ve Yöresi Ağızları. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
Eckmann, J. (2017). Çağatayca El Kitabı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ercilasun, A. B. (2007). Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ Yayınları.
Ercilasun, A. B. (2016). Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
Erdem, M. D., & Bölük, R. (2012). Antalya Ve Yöresi Ağızları. Ankara: Gazi Kitabevi.
Erdem, M. D., & Kirik, E. (Tarih Yok). Kahramanmaraş Ve Yöresi Ağızları. Kahramanmaraş: Öncü Basımevi.
Erdem, M. D., Kirik, E., Üst, S., & Dağdelen, G. (2009). Türkoğlu Ağzı (Kahramanmaraş Ağızları- I). Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic Volume 4 Issue 8, 2522-2565. Doi:10.7827/Turkishstudies.1056
Eren, M. E. (1997). Zonguldak-Bartın-Karabük İller Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ergin, M. (1999). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Ergin, M. (2003). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım / Yayım / Tanıtım.
Erol, H. A. (2014). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Erten, M. (1994). Diyarbakır Ağzı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Gabaın, A. V. (2000). Eski Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Gemalmaz, E. (1995). Erzurum İli Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Gökçur, E. (2006). Van Ve Merkez Köyleri Ağızları. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi .
Gökçur, E. (2012). Van Gölü Havzası Ağızları. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
Gökdağ, B. A. (2009). Azerbaycan Ve İran Türk Ağızlarında Fiilin Öğrenilen Geçmiş Zaman Formasının Değişik Bir Şekli. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic Volume 4 Issue 8, 210-215. Doi:10.7827/Turkishstudies.949
Gönen, M. E. (2003). Van Gölü Kuzey Havzası Ağızları. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Gül, R. (1993). Kilis Merkez Ve Köyleri Ağızları. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Gülensoy, T. (1988). Kütahya Ve Yöresi Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Gülensoy, T., & Buran, A. (1994). Elazığ Yöresi Ağızlarından Derlemeler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Gülseren, C. (2000). Malatya İli Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Gülsevin, G. (2002). Uşak İli Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Gülsevin, G. (2011). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Günay, T. (2003). Rize İli Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Günşen, A. (2000). Kırşehir Ve Yöresi Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hacıeminoğlu, N. (2003). Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kalay, E. (1998). Edirne İli Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Karahan, L. (2017). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kılıçer, İ. (1998). Yozgat Ve Yöresi Ağızları. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Korkmaz, Z. (1994). Bartın Ve Yöresi Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Korkmaz, Z. (2007). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Küçük, S. (2010). Tarihi Türk Lehçelerinde Renk Adlandırmaları. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic Volume 5 Issue 1, 556-577. Doi:10.7827/Turkishstudies.1071
Mutlu, H. K. (2008). Balıkesir İli Ağızları. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
Nakib, B. (2004). Antakya Ağzı. Antakya: Color Ofset Ltd. Şti.
Olcay, S. (1995). Doğu Trakya Yerli Ağzı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Olcay, S., Ercilasun, A. B., & Aslan, E. (1998). Arpaçay Köylerinden Derlemeler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Öçalan, M. (2004). Sakarya İli Ağızları. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
Ölmez, M. (2017). Köktürkçe Ve Eski Uygurca Dersleri. İstanbul: Kesit Yayınları.
Özçelik, S. (1997). Urfa Merkez Ağzı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Özden, M. (2009). Bilecik İli Ağız İncelemesi. Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
Öztürk, J. (2009). Hatay Ağzı. Adana: Karahan Kitabevi.
Parlatır, İ., Gözaydın, N., & Zülfikar, H. (1998). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Polat, F. (2000). Şavşat Ve Yöresi Ağızları. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Sağır, M. (1995). Erzincan Ve Yöresi Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Serebrennikov, B., & Gadjıeva, N. (2011). Türk Yazı Dillerinin Tarihi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Şahin, H. (2015). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
Şen, S. (2016). Eski Uygur Türkçesi Dersleri. İstanbul: Kesit Yayınları.
Telli, B. (2017). Güneydoğu Anadolu Bölgesi Ağızlarında Geçen İkilemeler Üzerine Bir Değerlendirme. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi (Journal Of Academic Literature), 133- 149.
Timurtaş, F. K. (1994). Eski Türkiye Türkçesi. İstanbul: Enderun Kitabevi.
Toparlı, R., Vural, H., & Karaatlı, R. (2014). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tosun, İ. (1996). Çemişgezek, Pertek Ve Hozat Yöresi Ağızları. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Tosun, İ. (2003). Tekirdağ Merkez İlçe Ve Köyleri Ağızları. Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Uysal, İ. N. (2009). Karaman İli Ağızları Ve Anadolu Ağızları Arasındaki Yeri. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
Ünlü, S. (2012). Harezm-Altınordu Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Kitabevi.
Ünlü, S. (2012). Karahanlı Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Kitabevi.
Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Kitabevi.
Vardar, B. (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
Yapıcı, A. İ. (2013). Aydın Ve Yöresi Ağızları. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.