Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde Söz varlığını geliştirme: kavramsal anahtarlar aracılığıyla deyim öğretimi

Bilişsel bilimler alanında elde edilen kazanımların uygulamalı dilbilime aktarılması sürecinde dikkat çeken çalışma alanlarından biri de deyim öğretimidir. Deyimlerin nedensizlik temelinde şekillendiği, bu nedenle de her birinin kendi başına ve daha çok ezbere dayalı olarak öğrenilmesi gerektiğini savunan anlayış, ilk defa George Lakoff ve Mark Johnson tarafından sistemli biçimde ortaya konan Kavramsal Metafor Teorisi’nin ışığında geçerliliğini yitirmiştir. Kavramsal Metafor Teorisi’ne göre dilsel metaforları doğuran, insan zihnindeki metaforik düşünce kodlarıdır. Söz gelimi “Zamanını boşa harcıyorsun. Derslerden arta kalan zamanı aileme ayırıyorum. Zamanını iyi değerlendirmelisin. Zaman kazanmak için başka ne yapabiliriz? Zaman kaybetmeyelim. Daha fazla zamanınızı almayayım.” gibi dilsel ifadelerin arka planında zaman kavram alanının paraya ilişkin kavram alanı ile anlaşılmasını sağlayan ZAMAN PARADIR kavramsal metaforu vardır. Böyle bir kavramsal öbeklenme, deyimler için de söz konusudur. Bu düşünceden hareketle, özellikle ikinci dil öğretimi alanında ve daha çok üniversite öğrencilerine yönelik olarak yapılan metafor farkındalığı geliştirme çalışmalarından verimli sonuçlar elde edilmiştir. Ancak bu alanda Türkçenin gerek yabancı dil gerekse ana dili olarak öğretimine yönelik araştırma ve uygulamalar sınırlıdır. Bu çalışmada, söz konusu teoriyi tanıtarak bu teori doğrultusunda oluşturulacak bir eğitim modeline ilişkin önerilerde bulunmak hedeflenmektedir. Bu doğrultuda, günlük hayatta sık kullanılan, dolayısıyla Türkçeyi yabancı dil olarak öğrenenler için de önem taşıyan organ adlarıyla ilgili deyimlerin öğretimine yönelik bir çerçeve oluşturularak etkinlik örnekleri sunulacaktır.

Developing vocabulary in teaching Turkish as a foreign language: idiom teaching using conceptual keys

Idiom teaching has been a remarkable research area due to advancement of cognitive sciences and applied linguistics. The concept which claims that idioms are arbitrary has lost its validity under the light of Conceptual Metaphor Theory manifested by Lakoff and Johnson. According to the theory, linguistic metaphors are connected with the metaphoric thinking codes in human mind. For instance, the metaphors related to the concept of time in these sentences are connected with the conceptual metaphor “TIME IS MONEY”: “You spend your time in vain./Zamanını boşa harcıyorsun. I devote my time which remains after the lessons to my family./Derslerden arta kalan zamanı aileme ayırıyorum. You should realize the value of your time./Zamanını iyi değerlendirmelisin. What else can we do to save the time?/Zaman kazanmak için başka ne yapabiliriz? We shouldn’t vaste our time./Zaman kaybetmeyelim. I don’t want to take your time anymore./Daha fazla zamanınızı almayayım.” This kind of conceptual clusters are available for idioms as well. Following this vein, researchers have obtained encouraging data showing the effectiveness of raising metaphoric awareness in idiom teaching. This kind of research is limited in Turkish applied linguistics literature. This article aims to introduce the Conceptual Metaphor Theory, and make suggestions on teaching idioms using an educational model based on the theory. Therefore, we will draw a framework about somatic idioms since these idioms are used frequently in daily language, and offer some exercises which can be used in classroom activities.

PDF

___

AHRENS K. (2002). When love is not digested: underlying reasons for source to target domain pairing in the contemporary theory of metaphor. In YuChau E. H. (Ed.), Proceeding of the First Cognitive Linguistics Conference, (p. 273-302). Taipei: Cheng-Chi University.
AKINCI M. H. (1992).Temel Söz Varlığımız ve Örneklendirilmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
BOERS F. (1999). Learning vocabulary through metaphoric awareness. Études et travaux, 3, 53-66.
BOERS F. (2000a). Enhancing metaphoric awareness in specialised reading. English for specific purposes, 19 (2), 137-147.
BOERS F. (2000b). Metaphor Awareness and Vocabulary Retention. Journal of Applied Linguistics , 21 (4), 553-571.
BOERS F. (2004). Expanding Learners’ Vocabulary Through Metaphor Awareness: What expansion, What Learners, What Vocabulary? In M., Archard and S. Niemeier (Eds.), Cognitive linguistics, second language acquisition,and foreign language teaching (p. 211-232). Berlin: Mouten de Gruyter.
BOERS F., DEMECHELEER, M. (1997). A few Metaphorical Models in (Western) Economic Discourse. In Liebert, W. A., Redeker, G., Waugh, L. R. (Eds.), Discourse and Perspective in Cognitive Linguistics (p. 115-129).
BOERS F., DEMECHELEER, M. (1998) A cognitive semantic approach to teaching prepositions. ELT Journal, 52 (3), 197- 204.
CHARTERIS-BLACK J. (2000). Figuration, lexis and cultural resonance: A corpus based study of Malay. Pragmatics, 10, 281–300.
COŞAR A. M. (2008). Bir Adlandırma Ögesi Olarak Organ Adları. Journal of Turkish Studies, 3(4), 1049-1079.
DEIGNAN A., GABRYS, D., SOLSKA, A. (1997). Teaching English metaphors using cross-linguistic awareness raising activities. ELT Journal, 51(4), 353–360.
DOĞAN L. (2005). Türk Dilinde Organ Adları Üzerine Bir Ġnceleme: Ana ve Ara Temel Kelimeler. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 142-163.
KÖVECSES Z. (2003). Language, figurative thought, and cross- cultural comparison. Metaphor and Symbol, 18 (4), 311-320.
LAKOFF G. (1987). Women, fire, and dangerous things. Chicago, IL: University of Chicago Press.
LAKOFF G. (1993). The contemporary theory of metaphor. In A. Ortony (Ed.), Metaphor and Thought (p. 202-251), 2nd edition, New York: Cambridge University Press.
LAKOFF G., JOHNSON, M. (1980). Metaphors we live by. Chicago: University of Chicago Press.
LAKOFF G., JOHNSON, M. (1999). Philosophy in the Flesh. Chicago: Chicago University Press.
LAZAR G. (1996). Using figurative language to expand students' vocabulary. ELT Journal, 50 (1), 43-51.
LITTLEMORE J., LOW, G. (2006). Metaphoric competence, second language learning, and communicative language ability, Applied Linguistics, 27 (2), 268-294.
MERT E. L. (2003). Anadil Eğitim Öğretim Sürecinde Sözvarlığı Belirleme ÇalıĢmalarının Önemi ve Deyim Kazandırmaya Yönelik Etkinlik Önerileri. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 83-93.
MÜRSEL C. G. (2009). Deyim ve Atasözlerinin Öğretiminde Karikatürün Etkisi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
ÖRGE F. (2003). İlköğretim I. Kademe Beşinci Sınıfta Deyimlerin Öğretimine İlişkin Kullanılabilecek Aktivitelere Yönelik Bir Araştırma. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ÖZKAN F., ŞADİYEVA, G. (2003). Somatik Deyimler. Bilig, 24, 135-157.
POLLIO H. R., BARLOW, J., FINE, H., POLLIO, M. R. (1977). Psychology and the poetics of growth: Figurative language in psychology, psychotherapy, and education. Hillsdale, NJ: Erlbaum.
RROBERTS M. R., KREUZ, J. R. (1984). Why do people use figurative language? Psychological Science, 5(3) 159-163.
ŞAHİN H. (2004). Türkçede Organ Adları İsimleriyle kurulmuş Deyimler. Bursa: Uludağ Üniversitesi Yay.
TOLCHINSKY L. (2004). The nature and scope of later language development. In Ruth A. Berman (Ed.). Language Development Across Chidhoodand Adolescence (p. 233- 248).
UNGERER F., SCHMID, H. (2006). An introduction to cognitive linguistics. Pearson Longman.