Türkçe ders kitaplarında yer alan şiirlerin şiirbilim açısından görünümü üstüne bir inceleme

Bu çalışmanın amacı şiirbilimin temel ilkeleri ve Jakobson’un dilin şiirsel işlevi modeline dayanarak şiir metinlerinin hangi öğelerden oluştuğunu saptamak ve buna bağlı olarak Türkçe ders kitaplarında yer alan şiirlerin şiir türüne uygunluğunu belirlemektir. Jakobson’un şiirsel işlev terimiyle betimlediği şiir dilinin farklılığı hem anlatım hem içerik düzleminde kendini gösterir. Şiirsel işlevin önceliği iletinin gönderdiği içeriğe değil, onun yapılanma biçimine odaklanmasıdır. Bunu yapmak için iletide yer alan içerik bastırılır. Şiirde kimi koşutluklar, kimi yan yana getirmeler yeni bir anlamlama dizgesi oluşturmak için yapılanır. Çalışmada ikinci kademe Türkçe ders kitaplarında yer alan şiirler, belirtilen özellikler açısından içerik analizi ile değerlendirilmiştir. Buna göre söz konusu şiirlerin şiirsel dilin özelliklerini yetersiz derecede içerdiği görülmüştür. Şiirlerin birçoğunun tema ve konu kaygısıyla seçildiği anlaşılmıştır. Öğrenci çalışma kitabında ve öğretmen kılavuz kitabında bulunan etkinlikler de şiirin öncelikli boyutlarının uzağındaki etkinliklerdir. Bu nedenle Türkçe ders kitaplarında yer alan şiirler öğrencilere şiir türünün özelliklerini kavratmada, dilin sanatsal kullanımına ilişkin olgun örnekler sunmada ve dolayısıyla dilin yeni bir kullanım alanını öğretme konusunda son derece zayıf kalmış metinlerdir. Bu şiirlerin ayrıca Türkçe öğretiminin hedefleri, temel becerileri, üst becerileri ve kazanımlarıyla örtüşmediği de saptanmıştır. Türkçe ders kitaplarına içinde şiirsellik oranının yüksek olduğu metinlerin konulması ve etkinliklerin şiir türünün özellikleri dikkate alınarak yapılandırılması önerilmektedir.

A research on aspect of poems in Turkish course books in terms of poetics

The aim of this research is to determine which components form poetic texts with regard to Jakobson’s poetic function of language model and the relevance of poems in Turkish course books to poetic genre in this aspect. The difference of poetic language described by Jakobson with the poetic function term is seen both in content and expression plane. Poetic function focuses on the settlement form of message, not its content. The content in the message is compressed. Some parallelisms and juxtapositions are constructed to constitute a new signification system. In the research, the poems in Turkish course books are evaluated in terms of the features stated by content analysis. It is figured out that the poems include features of poetic language inadequately. It is also found that most of the poems were chosen according to the theme and the topic. Activities in workbooks and teacher manuals are also far away from prior dimensions of poetry. For this reason, poems in Turkish course books are poor texts to get students to comprehend the features of poetic genre and provide perfect instances related to artistic use of language – in other words, teach a new domain of language use. It is also identified that these poems are not compatible with the goals, basic skills, meta skills, and acquisitions of teaching Turkish. It is suggested that Turkish course books should have texts having high poetic features and activities should be prepared according to features of poetic language.

PDF

___

AKSAN, D. (1995). Şiir Dili ve Türk Şiir Dili. Ankara: Engin Yayınevi.
ALTAN, A. vd. (a) (2010). Türkçe Ders Kitabı (İlköğretim 8). Üçüncü Baskı. Ankara: Yenigün Matbaacılık.
ALTAN, A. vd. (c) (2010). Türkçe Öğrenci Çalışma Kitabı (İlköğretim 8). Üçüncü Baskı. Ankara: Yenigün Matbaacılık.
ALTAN, A. vd. (a) (2010). Türkçe Ders Kitabı (İlköğretim 7). Dördüncü Baskı. Ankara: Özgün Matbaacılık.
ALTAN, A. vd. (b) (2010). Türkçe Öğrenci Çalışma Kitabı (İlköğretim 7). Dördüncü Baskı. Ankara: Özgün Matbaacılık.
ANDAY, M.C. (2003). Rahatı Kaçan Ağaç. İstanbul: Adam Yayınları.
CAUDWELL, C. (1988). Yanılsama ve Gerçeklik. İstanbul: Payel Yayınevi.
CENGİZ, M. (2005). Şiir, İmge, Biçim, biçem (Şiirin Teorik Sorunları). İstanbul: Digraf Yayıncılık.
CHOMSKY, N. (1999). Edinç-edim. Yirminci Yüzyıl Dilbilimi içinde. Çev: Emel Sözer. İstanbul: Multilingual.
COHEN, J. (1966). Structure Du Langage Poétique, Paris: Flammarion.
COOMBES, H. (1991). Literature and Criticism. England: Penguin Books.
DOĞAN, M.H. (1986). Şiirin Yalnızlığı. İstanbul: Broy Yayınları.
EROL, A. vd. (a) (2010). Türkçe Ders Kitabı (İlköğretim 6). Beşinci Baskı. Ankara: MEB.
EROL, A. vd. (b) (2010). Türkçe Öğrenci Çalışma Kitabı (İlköğretim 6). Beşinci Baskı. Ankara: MEB.
GREIMAS, A.J. (1977). Yapısal Dilbilim ve Şiir Bilim. Birikim. Çev: Tahsin Yücel. 5, 28-29. s. 93-98.
HJELMSLEV, L. (1999). Anlatım ve içerik. Yirminci yüzyıl dilbilimi içinde. Çev: Gül Işık. İstanbul: Multilingual.
JAKOBSON, R. (1982). Dilbilim ve Yazınbilim. Yazko Çeviri. Çev: Ahmet Kocaman. Sayı: 8, Eylül-Ekim 1982.
KOLAÇ, E. (2009). İlköğretim Türkçe Ders Kitaplarında Yer Alan Metinlerin Tür Açısından Değerlendirmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6, 1.
LEVIN, S. R. (1977). Linguistic Structures in Poetry. New York: Mouton Publishers.
MAYAKOVSKİ, V. (2002). Şiir Nasıl Yazılır?. Çev: Yurdanur Salman. İstanbul: Adam Yayınları.
ORUÇOĞLU, S. (2003). İlköğretim II. Kademe Anadil Eğitiminde Lirik Türün İşlevi Üzerinde Bir Araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
ÖZDEM, Y. (2005). Şiir ve Dil. İstanbul: Diagraf Yayıncılık.
ÖZEL, İ. (2002). Şiir Okuma Kılavuzu. İstanbul: ġule Yayınları.
PAZ, O. (1995). Şiir Nedir? (Yay ve Lir). Çev. Ömer Saruhanlıoğlu. İstanbul: Era Yayıncılık.
RIFFATERRE, M. (1984). Semiotics of Poetry. London: Indiana University Press.
RIGOLOT, F. (1970). “Le Poétique et l‟analogique”, Sémantique de la poésie içinde, Seuil, Paris.
SAUSSURE, F. de (1998). Genel Dilbilim Dersleri. Çev: Berke Vardar. İstanbul: Multilingual.
SOLAK, M. ve YAYLI, D. (2009). İlköğretim İkinci Kademe Türkçe Ders Kitaplarının Türler Açısından İncelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2, 9.
SÜREYA, C. (1992). Folklor Şiire Düşman. İstanbul: Can Yayınları.
THOMSON, G. (1984). Şiir Sanatı. Çev. Cevat Çapan. Üç Çiçek Yayınevi.
Türkçe Öğretim Programı, Ankara, 2006, http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx?tur=ilkogretim&lisetur=&ders=&sira=&sinif=&sayf a=3
VALERY, P. (1939). Şiir Sanatı ve Soyut Düşünmek. 20. Yüzyıl Edebiyat Sanatı içinde. Haz: Hüseyin Salihoğlu. Ankara: İmge Kitabevi.
YALÇIN, M. (2010). Şiirin Ortak Paydası I: Şiir Bilime Giriş. İstanbul: İkaros Yayınları.
YÜCEL, T. (2005). Yapısalcılık. İstanbul: Can Yayınları.
ZIMMERMANN, H. D. (2001). Edebi aktarım. Yazınsal İletişim içinde. Çev: Fatih Tepebaşılı. Konya: Çizgi Kitabevi.