HALK ANLATILARINDA ÖLÜM DELİLİ OLARAK “KANLI GÖMLEK” MOTİFİNİN KULLANIMI

Motif, halk anlatılarında yaşama gücüne sahip en küçük unsurdur. Motif, edebî eserlerde benzer şekillerde vurgulanan ve insanların zihninde kalıcı izler bırakan anlatım şifreleridir. Motifler, bir toplumun geleneğinde var olup metinlerde önemli fonksiyonlar üstlenir ve taşıdıkları olağanüstü nitelikleriyle varlıklarını sürdürürler. Motifler farklı eserlerde tekrar tekrar karşımıza çıkar. Kanlı gömlek motifi de halk anlatılarında sıkça kullanılan motiflerdendir ve İslam kaynaklıdır. Ölüm delili olarak birçok anlatıda karşımıza çıkan kanlı gömlek, kaynağını Yusuf kıssasından almış, buradan diğer anlatılara geçmiştir. Bu motif Türkçede özellikle masallarda sıkça görülür. Çalışmamızda ölüm delili olarak kanlı gömlek motifinin dört anlatıda kullanımı incelenmiştir. İlk anlatı olan Yusuf ile Züleyha halk hikâyesinde, bu motif en orijinal şekilde kullanıldığından ele alınmış, daha sonra bu motifin geçtiği bir epik anlatı, bir masal ve bir halk hikâyesindeki kullanımı incelenmiştir. Böylece halk anlatılarında kullanılan bir motifin farklı türlerdeki görünümü dikkatlere sunulmuştur. Sonuç olarak anlatılarda geçen şahıslarda, olaylarda, zaman ve mekânda çok büyük değişiklikler görülse de kanlı gömlek motifinin bu durumdan fazla etkilenmediği, incelenen tüm anlatılarda aynı işlevde (sahte ölüm haberi verme) kullanıldığı görülmüştür. Ölüm delili olarak kanlı gömlek motifi, her anlatıda içinde kullanıldığı anlatı türünün niteliğine uygun biçime girmiştir. Ayrıca, anlatılarda kullanılan motifler arasında da sıkı bir ilişki olduğunu söylemek mümkündür. Bir motif kendisiyle yakın ilişki hâlinde başka motiflerin kullanılmasına da kapı aralamaktadır

USE OF “BLOODY SHIRT” MOTIF IN FOLK NARRATIVES AS EVIDENCE OF DEATH

A motif is the smallest element in folk narratives that persists in oral tradition. A motif is narrative codes which leave permanent marks in people’s minds and which is emphasized similarly in literary works. Motifs exist in the traditions of a society, bear important functions in the texts, and continue their existence with their extraordinary qualities. They always appear in different literary works. Bloody shirt motif is one of the motifs which is frequently used in folk narratives and it has its origin in Islam. The bloody shirt which we encounter in many narratives as evidence of death, had its origin in Yusuf Kıssası and then moved on to other narratives. This motif is especially used in fairy tales. The study explored the use of the bloody shirt motif as evidence of death in four stories. In the folk tale called Yusuf and Züleyha, this motif was discussed as it was used in its most original way. Then, its use in an epic tale, a fairy tale, and a folktale was examined. Thus, how different genres viewed the motif which was used in folktales was presented. The findings revealed that although great changes were displayed in the narratives with regard to characters, plot, events, time, and setting, bloody shirt motif was not affected very much with this condition and it was used with the same function (giving news of fake death). Bloody shirt motif, as evidence of death, changed in every narrative prose according to the features of the genre it was told in. Moreover, it is possible to state that there was a strong relation between the motifs used in narratives. A motif provides an opportunity for the other motifs which have close relations with it

PDF

___

ALPTEKİN, A. Berat. (2005). Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı. Ankara: Akçağ Yayınları.
ASLAN, Ensar. (2008). Türk Halk Edebiyatı. Ankara: Maya Akademi.
ATNUR, Gülhan. (2007). Kazan Tatarlarında “Şahsenem ve Garip” Hikâyesi. Millî Folklor, 76, 149-156.
AYAN, Gönül. (2009). Anadolu Sahasında Yazılan Bazı “Yusuf u Züleyha” Mesnevilerinde Sebeb-i Telifler.
TURKISH STUDIES-International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, ISSN: 1308-2140, (PROF. DR. HAMZA ZÜLFİKAR ARMAĞANI), V o l u m e 4 / 3 S p r i n g 2 0 0 9, www.turkishstudies.net, Doi Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.678, p. 227-272.
DAŞDEMİR, Özkan. (2012). Halk Hikâyesi Olarak Yusuf ile Züleyha. Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
DAŞDEMİR, Özkan. (2013). Yeniden-Yazılmış Bir Yusuf ile Züleyha Hikâyesi Üzerinde Metinlerarası Bir Okuma. TURKISH STUDIES-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, ISSN: 1308-2140, (PROF. DR. MUSTAFA ARGUNŞAH ARMAĞANI), V o l u m e 8 / 9 S u m m e r 2 0 1 3, www.turkishstudies.net, Doi Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5375, p. 1009-1018.
ERGİN, Muharrem. (1997). Dede Korkut Kitabı I Giriş-Metin-Faksimile. Ankara: TDK Yayınları.
GÖKALP, Ziya. (1989). Şiirler ve Halk Masalları Ziya Gökalp Külliyatı-I. (Araştıran ve Hazırlayan: Fevziye Abdullah Tansel). Ankara: TTK Basımevi.
GÖKYAY, O. Şaik. (2000). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: MEB Yayınları.
KAYA, Doğan. (2007). Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
KUR’ÂN-I KERÎM VE TÜRKÇE MEÂLİ. (2011). (Elmalılı Hamdi Yazır). İstanbul: Ravza Yayınları.
PALA, İskender. (1995). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
SEVİM, Oğuzhan. (2011). Dramatik Aksiyonu Sağlayan Değerler Açısından Bamsı Beyrek Hikâyesi. TURKISH STUDIES-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, ISSN: 1308-2140, (PROF. DR. RAMAZAN KORKMAZ ARMAĞANI), V o l u m e 6 / 3 S u m m e r 2 0 1 1, www.turkishstudies.net, Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.2679, p. 1729-1739.
SEYİDOĞLU, Bilge. (2006). Erzurum Masalları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
TÜRKMEN, Fikret. (1995). Âşık Garip Hikâyesi İnceleme-Metin. Ankara: Akçağ Yayınları.
YILAR, Ömer. (2000). Dede Korkut Kitabındaki Bamsı Beyrek ile Anadolu’da Anlatılan Bey Böyrek Hikâyeleri ve Masalları Üzerine Motif Bakımından Bir Karşılaştırma Denemesi. Millî Folklor, 48, 43-47.