193101

TEZKİRE-İ BUĞRA HAN’IN ÇAĞATAYCA YAZILMIŞ BİR NÜSHASI (METİN- DİL İNCELEMESİ- TIPKIBASIM)

Türklerin İslamiyet'e intisaplarının ilk dönemleri hakkındaki bilgiler oldukça sınırlıdır. Bu dönem hakkındaki bilinmezliklerin benzeri, İslamiyet'in Türkler arasında yayılmasında büyük bir yeri bulunan ve efsanevi özellikler taşıyan Satuk Buğra Han için de geçerlidir. Bu makale, Türklerin İslamiyeti kitle hâlinde kabul edişlerini ve ilk Müslüman Türk hükümdarının efsanevi hayatını anlatan Tezkire-i Buğra Han kitabının 19. yüzyılda Çağatayca olarak kaleme alınmış bir nüshasının çeviri yazı ve dil incelemesini içermektedir. Çalışmamıza konu olan eser, Klasik Çağataycanın dil özelliklerini taşımakla beraber, Özbekçe ve Çağdaş Uygurcanın ses ve şekil bilgisi özelliklerini de barındırmaktadır. Tezkire-i Buğra Han kitabı gerek ses gerekse şekil bilgisi bakımından Çağatayca öncesi arkaik örnekleri de içermektedir. Eser bu özellikleriyle, hem Çağataycadan çağdaş Türk lehçelerine geçişi yansıtmakta hem de içerdiği arkaik yapılarla dikkat çekmektedir. Yazmanın Çağatayca dışında en çok Çağdaş Uygurcanın dil özelliklerini barındırdığı görülmektedir. Kitabın ilk sayfasındaki karışık bir hâlde yazılmış ifadelerin içinden tespit edebildiğimiz t?r???a bir min giki yüz y?tmiş1 ..... inal a?sulu? ta?r?ri ??ir boldı cümlesi eserin Çağdaş Uygurcayla olan bağını da açıklar niteliktedir. Bu makalede söz konusu yazma eserin bütünü hakkında, yazarı, yazıldığı yüzyıl, diğer nüshaları vb. özellikleri bakımından bilgi verilmiş olup yalnızca Satuk Buğra Han menkabesinin geçtiği kısmın çeviri yazılı metni sunulmuştur. Ayrıca incelenen kısmın tıpkıbasımı da makalenin sonuna eklenmiştir. Bu yazıda, British Library'deki Or. 8161 numaralı metnin 83a102b varakları arasındaki Satuk Buğra Han menkabesini esas almakla birlikte, dil incelemesinde gerek duyuldukça yazmanın bütünü göz önünde bulundurularak açıklamalar yapılmıştır

A MANUSCRIPT OF TAZKIRA-I BUGHRA KHAN WRITTEN IN CHAGATAY TURKISH (TEXTE- GRAMMAR NOTESFACSIMILE)

The information is quite restricted which is about the first periods of Islamic adoption by Turks. Unknown counterparts about this period are the same with Satuq Bughra Khan who is in the huge role of diffusion of Islam between Turks and has legendary singularity. This article includes the translation and the examination of the language of the transcript of Tazkira-i Bughra Khan which is indited in 19th century in Chagatay Turkish and recounts Turkish people’s embracing İslam in indiscrete and the legendary lives of the first Muslim Turkish emperor. The artifact that in our labour not only has the feature of the language of Classical Chagatay Turkish, but has the feature of phonetics and grammatical structure of Uzbek and Modern Uigur. The book of Tazkira-i Bughra Khan includes examples of archaic preChagatay Turkish either phonetics or grammatical structure. The artifact attracts attention with these features not only represents passage from Chagatay Turkish to modern Turk idioms, but also includes archaic structures. The writing gets the most of language features of Modern Uigur apart from Chagatay Turkish. The statements are written comlicated and we could spot that are in the first page of the book, tārįħķa bir min giki yüz yėtmiş ….. inal aķsuluķ taĥrįri āħir boldı, also explain, this sentence is related with the Modern Uigur. The paper gives information about the whole text, writer, the century it is written in, and the other copies of the written work; also the translation of the written text about the legand of Satuq Bughra Khan is given. Beside, the facsimile of the part inspected is attached to the end of the article. Altough grounded on the Satuq Bughra Khan narrative which takes place in British Library in the Or. 8161 numbered text between the 83a-102b pages; also, when examination of the language is needed, some explanations are given considering the whole text

PDF

___

ATALAY, Besim (1998a). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi I, Ankara: 4. Baskı Türk Dil Kurumu Yayınları: 521.

ATALAY, Besim (1998b). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi II, Ankara: 4. Baskı Türk Dil Kurumu Yayınları: 522.

ATALAY, Besim (1999a). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi III, Ankara: 4. Baskı Türk Dil Kurumu Yayınları: 523.

ATALAY, Besim (1999b). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi IV, Ankara: 4. Baskı Türk Dil Kurumu Yayınları: 524.

Baalbaki, Rohi (1995). Al-Mawrid A Modern Arabic- English Dictionary, Beirut: 7. Edition.

BARTHOLD, W. (1923). “The Bughra Khan Mentioned in the Qudatqu Bilik”, Bulletin of the School of Oriental Studies, University of London, Vol. 3, No.1, pp. 151-158.

BARTHOLD, W. (1925). “Ķudatķu Bilikiŋ Źikr Ġtdigi Buġ ra Ħan Kimdir?” (Çev. Ragıb Hulusi Bey), Türkiyat Mecmuası I, ss. 221-226.

BARTHOLD, W. (2008). Tarihte Türk Dünyası (Çev. M. A. Yalman, T. Andaç, N. Uğurlu), Ġstanbul: 1. Baskı Özgün Yayınevi.

BERBERCAN, M. Turgut (2011). “Buğra Tezkiresinden Parçalar- Transkripsiyon ve Dil Özellikleri Üzerine Bazı Açıklamalar, Tercüme”, Turkish Studies, Vol. 6/4 Fall, p. 431- 455.

BODROGLIGETI, András J. E. (2001). A Grammar of Chagatay, Muenchen: Lincom Europa.

BODROGLIGETI, András J. E. (2003a). An Academic Reference Grammar of Modern Literary Uzbek I, Los Angeles: Lincom Europa.

BODROGLIGETI, András J. E. (2003b). An Academic Reference Grammar of Modern Literary Uzbek II, Los Angeles: Lincom Europa.

BREGEL, Yuri (2003). An Historical Atlas of Central Asia, Leiden: Handbook of Oriental Studies, Vol: 9.

CLAUSON, Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, London: Oxford University Press.

COġKUN, Volkan (2000). Özbek Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 752.

Çağatay Tilining Ġzahlik Lugiti (2002). ġincang Halk NeĢriyati.

ÇANGA, Mahmut (2007). Kur’an-ı Kerim Lügati- İlavelerle Mu’cemü’l Müfehres, Ġstanbul: TimaĢ Yayınları: 18.

DEVELLĠOĞLU, Ferit (1986). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.

ECKMANN, János,(1966). Chagatay Manual, Bloomington: Indiana University Publications: 60.

ECKMANN, János, (2003). Çağatayca El Kitabı (Çev. Günay Karaağaç), Ankara: 1. Baskı Akçağ Yayınları: 456.

ERGĠN, Muharrem (2000). Türk Dil Bilgisi, Ġstanbul: Bayrak Yayınları.

FAZILOV, E. (1965). Özbek Tilining Tarihiy Morfologiyasi, TaĢkent.

GABAIN, A. Von (2000). Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet Akalın), Ankara: 3. Baskı Türk Dil Kurumu Yayınları: 532.

GRENARD, Fernand (1900). “La légende de Satok Boghra Khan et l’histoire”, Journal Asiatique, ser. ix, vol. xv, pp.5-79.

GÖTZ, Manfred (1979). Verzeichnis Der Orientalischen Handschriften in Deutschland Band XIII,4 Türkische Handschriften, Wiesbaden.

HOFMAN, H. F. (1969). Turkish Literature A Bio-Bibliographical Survey Section III Part I, Utrecht: Published by The Library of The University of Utrecht.

JARRING, Gunnar (1964). An Eastern Turki-English Dialect Dictionary, Lund.

JARRING, Gunnar (1982). Literary Texts From Kashghar- The Original Texts in Facsimile Edited with a Preface, Lund: Pablications of the Royal Society of Letters at Lund.

Kaya, Önal (2007). Teźkire-i Ĥakįm Ata- Bir Yesevî Dervişinin Menkabevî Hayatı, Ankara: 1. Baskı Köksav Tengrim Türklük Bilgisi AraĢtırmaları Dizisi: 2. кибирова ш.- ю. цунвазо (1961). уйгурско- русский словарь, алма ата: академия наук казакской сср.

KORKMAZ, Zeynep (2009). Türkiye Türkçesi Grameri- Şekil Bilgisi, Ankara: 3. Baskı Türk Dil Kurumu Yayınları: 827.

KÖPRÜLÜ, M. Fuad (1978). “Çağatay Edebiyatı”, İslam Ansiklopedisi, C. 3, ss. 270a-323b.

KÖPRÜLÜ, M. Fuad (1981). Türk Edebiyatı Tarihi, Ġstanbul: 3. Baskı Ötüken NeĢriyat: 157.

KUNOS, Ignaz (1902). Šejx Sulejman Efendi’s Čagataj-Osmanisches Wörterbuch, Budapest.

LEVEND, Agâh Sırrı (1988). Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: 3. Baskı Türk Tarih Kurumu Yayınları: VIII. Dizi- Sayı 8b.

LI, Yong-Sŏ ng (1999). Türk Dillerinde Akrabalık Adları, Ġstanbul: Türk Dilleri AraĢtırmaları Dizisi: 15.

MAGRUFOVA, Z. M. (1981). Özbek Tilining İzahli Lügati I-II, Moskova: Rus Tili NäĢriyät.

Muallim Nâci (1995). Lûgat-i Nâci, Ġstanbul: Çağrı Yayınları: 6. Navoiy Asarlari Uçun Kiskaça Lugat (1993). ToĢkent, O’zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasining Fan NaĢriyati.

NECĠP, Necipoviç (2008). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü (Çev. Ġklil Kurban), Ankara: 2. Baskı Türk Dil Kurumu Yayınları: 615. Özbek Tilining Ġzohli Lugati I.-II. Tom (1981). Moskva: Rus Tili NeĢriyati.

ÖZTÜRK, Rıdvan (2010). Yeni Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: 2. Baskı Türk Dil Kurumu Yayınları: 593.

Pavet de Courteille (1870). Dictionnaire Turk-Oriental, Paris.

PEKOLCAY, Neclâ (1967). İslâmî Türk Edebiyatı, Ġstanbul: Cağaloğlu Yayınevi: 19.

PRITSAK, Omelyan (1977). “Kara-hanlılar”, Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi, C. VI ss. 251-273.

SHAW, Robert Barkley (1878-I). A Sketch of Turki Language As Spoken in Eastren Turkistan I, Calcutta.

SHAW, Robert Barkley (1880). A Sketch of Turki Language As Spoken in Eastren Turkistan IITurki-English Vocabulary, Calcutta. ġemseddin Sami (1989). Kâmûs-ı Türkî, Ġstanbul: 3. Baskı Çağrı Yayınlar: 2.

STEINGASS, F. (1884). The Student’s Arabic- English Dictionary, London.

STEINGASS, F. (1930). A Comprehensive Persian- English Dictionary, London: 2. Baskı. ġEġEN, Ramazan (2001). İslâm Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Ankara: 2. Baskı

Türk Tarih Kurumu Yayınları: 173.

TANG, Li (2005). “A History of Uighur Religious Conversions (5th - 16th Centuries)”, Asia

Research Institute Woking Paper Series No. 44, Singapore. TURAN, Osman (1939I). “Satuk Buğra Han Menkıbesi ve Tarihi”, Ülkü Mecmuası, Nisan-1939 ss. 142-154.

TURAN, Osman (1939II). “Satuk Buğra Han Menkıbesi ve Tarih”, Ülkü Mecmuası, Eylül-1939 ss. 47-52.

TURAN, Osman (1939III). “Satuk Buğra Han Menkıbesi ve Tarih”, Ülkü Mecmuası, BirinciteĢrin1939 ss. 152-160.

TURAN, Osman (1939IV). “Satuk Buğra Han Menkıbesi ve Tarih”, Ülkü Mecmuası, Birincikânun-1939 ss. 343-350.

TURAN, Osman (1940). “Satuk Buğra Han Menkıbesi ve Tarih”, Ülkü Mecmuası, Ġkincikânun1940 ss. 429-436.

Türkçe Sözlük (2005). Ankara: 10. Baskı Türk Dil Kurumu Yayınları: 549.