SOYADLARIMIZ: MARDİN ÖRNEĞİ

Türkiye'de 1930’lu yıllara kadar kişilerin öz adlarının yanında hacı, hafız, hoca, molla, hanım, paşa gibi dinî, ailevi unsurların kullanımı: askere alma, nüfus ve tapu işlemleri gibi alanlarda oldukça karmaşa yaratmakta idi. Hem bu karmaşayı önlemek hem de bireylerin sosyal yaşantıda var olmasını kolaylaştırmak amacıyla 1934 yılında kabul edilen Soyadı Kanunu ile hayatımıza giren soyadları; gramatik açıdan da Türkçenin türetme gücünü ve mana zenginliğini gözler önüne seren son derece önemli bir mevzudur. Denilebilir ki; soyadları, binlerce kelimeyi içine alan ve pek çok dil olayını içinde barındıran, anlam dünyası itibariyle de oldukça zengin olan dil parçacıklarıdır. Söz konusu çalışmada, Mardin'de kullanılan soyadlarının yapı, köken ve anlam bakımından tahlili yapılmaya çalışılmıştır. Soyadları, köken bakımından tek kelimeden oluşan soyadları ve birden fazla kelimeden oluşan soyadları şeklinde değerlendirilip birden çok kelimeden oluşan soyadlarının yapısındaki her kelime kökenlerine göre ayrı ayrı tespit edilmiş; bununla birlikte soyadları, kök ve eklerinin kökenleri (bilhassa türemiş yapılı soyadları) açısından da ayrı bir başlık altında değerlendirilmiştir. Soyadları yapısal olarak basit, türemiş ve birleşik gruplara ayrılmış; birleşik yapılı soyadları birleşme şekillerine göre alt başlıklarda incelenmiştir. Son olarak soyadları, anlam özelliklerine göre –sözlüksel anlamları göz önünde bulundurularaksınıflandırılmıştır. Anlam bakımından yapılan tasnif oluşturulurken başka tasniflerden ziyade soyadlarının anlam dünyası baz alınmıştır. Ayrıca kaynakçadan sonra Mardin’de kullanılan soyadları listesine yer verilmiştir.

OUR SURNAMES: MARDİN MODEL

In 1930's using religious and familial titles in the procedures of enrollment, population and title deed such as hacı, paşa, hafız, hoca, molla, hanım used to cause problems. in order to prevent such problems and individuals to ease daily life, having been legistated in 1934, The Surname Law is very significant in view of derivation and semantics of Turkish language. it can said that surnames are semantically substantial elements which are consisted of thousands of words and language phenomenons. In this article, it is aimed to analyse surnames in Mardin with regard to structure, origin and semantics. Surnames are considered single-word and multiple-word composed surnames. Multiple-word surnames are individually determined according to their origin. In addition, surnames are separately approached with regard to origins of base and affix of surnames (especially derived surnames). Surnames are structurally grouped as simple, compound and derived. Compound surnames are parsed in respect to the way of compound. At last, surnames are semantically classified by taking into consideration their lexical meanings. Furthermore, a list of surnames used in Mardin has been added after the bibliography.

PDF

___

AKIN Veysi, “Trakya Köy ve İehir Yer Adları Üzerine Bir İnceleme” Türk Kültürü, S:329 (1990), s.18-26.

ALKAYA Ercan, “Tatar Türklerinin Kullandığı Türkçe Kişi Adları Üzerine Bir Değerlendirme”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (2001), s.115-136

AYVAZOĞLU Beşir, “Çiçek ve Renk Adlarına Dair”, Türk Yurdu, (2001), s.62-65.

BURAN Ahmet, “Ağın Yer Adı Üzerine”, (Ed. Mehmet Dursun Erdem), Makaleler, Turkish Studies, Ankara 2008, s. 69-73

AZİMLİ Mehmet, “Klasik İslam Tarihi Kaynaklarına Göre İlk Fetihten Artuklulara Mardin”, (Ed. İbrahim Özcoşar-Hüseyin Haşimi Güneş), I. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri, İmak Yayın, İstanbul 2006, s. 45-50

ÇEVİK Adnan, “Üç Yüzyıllık Bir Başkent:Mardin” ”, (Ed. İbrahim Özcoşar-Hüseyin Haşimi Güneş), I. Uluslar arası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri, İmak Yayın, İstanbul 2006, s.65-74

GÜLENSOY Tuncer, “Türk Kişi Adlarının Dil ve Tarih Açısından Önemi”, Türk Dili, S:565 (1999), s. 3-8.

KORKMAZ Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri, TDK Yay., Ankara 2009

ÖLMEZ Mehmet, “Dil Devrimi Sonrası Ad ve Soyadlarımız”, Türklük Bilgisi, c. 2/II4 (2000), s.107-117.

ÖNDER Ali Rıza, “Soyadlarımız Üzerine”, Türk Dili Dergisi, S: 201(1968), sayfa 307-317

SAKAOĞLU Saim, “Soyadlarımız Üzerine I”, Türk Dili Dergisi, C: XLVIII, S: 388-389(1984), s. 244-249

ŞENEL Mustafa, Elazığ Yer Adları Üzerine Bir İnceleme, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tazi, Elazığ 2003

TIDIKOVA N.N., “Altay Kahramanlık Destanındaki Kadın İsimlerinin Dil Bakımından Tahlili”, (Rusçadan çev. Hanzade Güzelova), Bilig, S: 31 (2004), s.23-35 TÖR Nükhet, "Siz Kimlerdensiniz veya Soyadlarımızın Hikayesi", Türk Dili, 616 (2003), s. 399-407

TOPÇU Nazmiye, “Fransızca ve Türkçe Renk Adları İçeren Deyimlerin Karşılaştırmalı İncelenmesi”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S:20 (2001), s.31-40

Türk Dil Kurumu, Büyük Türkçe Sözlük, www.tdk.gov.tr, (ET: 16.06.2012)