SIRALI CÜMLE ÜZERİNE BİR İNCELEME

Türk dili üzerine yapılan çalışmalara bakıldığında dilbilimcilerin cümle tanımlamalarının hemen hemen aynı olduğu, ancak birbirine çeşitli şekillerde bağlanan birden fazla bağımsız cümlenin tanımlaması ya da sınıflandırması konusunda ayrılığa düştüğü görülmektedir. Bu durumun temel nedeni bazı dilbilimcilerin konuyu biçimsel, bazılarının ise anlamsal yönden ele almasıdır. Sıralı cümlelerle ilgili çalışmalar incelendiğinde bu cümle türünün farklı başlıklar altında ele alındığı ve konu ile ilgili farklı tanımlar yapıldığı görülmektedir. Bu tanımlara bakıldığında sıralı cümlelerin sadece virgül ya da noktalı virgülle ayrılan bir cümle türü mü; yoksa bağlaçlarla bağlanan cümlelerin de mi bu cümle türüne dahil edilmesi gerektiği konusunda farklı yaklaşımlar olduğu tespit edilmektedir. Ayrıca öge ortaklığının da sıralı cümle için belirleyici bir unsur olup olamayacağı konusunda da farklı görüşler yer almaktadır. Bu bakış açılarına bağlı olarak bu cümle türü ile ilgili çeşitli şekillerde sınıflandırma yapılmaktadır. Bu tür sınıflandırmaların yanı sıra, sıralı cümleleri oluşturan bağımsız cümleler arasındaki anlamsal ilişkiye dayalı sınıflandırmalar da bulunmaktadır. Bir cümlenin yapı yönünden sınıflandırılıp sınıflandırılamayacağı da tartışılan konular arasında yer almaktadır. Bu nedenle sıralı cümlelerin yapı yönünden mi, yoksa bağlanış şekillerine göre mi ele alması gerektiği üzerine farklı bakış açılarının geliştiği görülmektedir. Biz de çalışmamızın amacına uygun olarak, bu cümle türü ile ilgili başlıca yaklaşımları verdikten sonra ortak bir sonuç elde edip sıralı cümleleri sınıflandırmaya çalışacağız.

A STUDY ON THE COORDINATE SENTENCE

Looking at studies on Turkish Language, it is understood that linguists’ “sentence” descriptions are almost the same, however they think differently on the issue of description or classification of more than one independent sentences which are attached each other in different ways. The main reason of this is that while some linguists focus on form of the issue, others focus on semantic. When one analyses studies about coordinate sentences one can see that this type of sentence is dealt with under various headings and that different definitions are given for it. When one looks at these definitions one can determine different approaches: are coordinate sentences just a type of sentence that is subdivided through comma or semicolon, or must it be included in the sentences that linked through conjunctions? Besides there exist different opinions concerning whether nor not the sharing of an element is a feature that defines a coordinate sentence. Depending on what point of view one takes one arrives at different results at concerning this type of sentence and one classifies it in different ways. In addition to these classification, there is a classification based on semantic relations between independent sentences constituting coordinate sentences. Whether or not a sentence can be classified on the basis of its structure is a widely debated topic. For this reason one can see that different points of view have developed concerning whether coordinate sentences should be considered according to their structure or according to the types of conjunction. After having presented the main approaches concerning this type of sentence this article will attempt to arrive at a synthesis and to classify coordinate sentences in a considered manner.

___

ATABAY Neşe, ÖZEL Sevgi ve ÇAM Ayfer, Türkiye Türkçesinin Sözdizimi, Papatya Yayıncılık, 2. Basım, Kasım, 2003

BANGUOĞLU Tahsin, Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yay., 6. Baskı, Ankara, 2000

BİLGEGİL M. Kaya, Türkçe Dilbilgisi, Güzel İstanbul Matbaası, Ankara, 1963

BİLGİN Muhittin, Anlamdan Anlatıma Türkçemiz, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 2002

BOZKURT Fuat, Türkiye Türkçesi, Cem Yay., 1. Baskı, İstanbul, 1995

ÇATIKKAŞ Ata, Örnekli ve Uygulamalı Türk Dili Kılavuzu, Alfa Yay., 3. Baskı, Nisan, 2001

DİZDAROĞLU Hikmet, Tümce Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara, 1976

ERGİN Muharrem, Türk Dilbilgisi, Bayrak Basım, İstanbul, 1997

EROĞLU Mehmet, Issızlığın Ortası, Everest Yay., 5. Baskı, İstanbul, Kasım 2000

EROĞLU Mehmet, Yüz: 1981, Everest Yay., 4. Baskı, İstanbul, Ekim 2000

FİDANCI Mahmut, Sıralı Cümle, Türk Dili, S. 534, Ankara, Haziran 1996, s. 1315-1324

GECE K. Mehmet, Türkiye Türkçesinde Bağlı Cümle, Türk Dili, S. 562, Ankara, Ekim 1998, s.332-339

GENCAN Tahir Nejat, Dilbilgisi, Ayraç Yayınevi, Ankara, 2001

HATİPOĞLU Vecihe, Türkçenin Sözdizimi, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara, 1972

KARAHAN Leyla, Türkçede Söz Dizimi, Akçağ Yay., 6. Baskı, Ankara, 1999

KARAHAN Leyla, Türkçede Söz Dizimi, Akçağ Yay., 10. Baskı, Ankara, 2006

KARAHAN Leyla, Yapı Bakımından Cümle Sınıflandırmaları Üzerine, Türk Dili, S. 583, Ankara, Temmuz 2000, s. 16-23

KOÇ Nurettin, Yeni Dilbilgisi, İnkılap Yay., İstanbul, 1996

ÖZKAN Mustafa ve SEVİNÇLİ Veysi, Türkiye Türkçesi Söz Dizimi, Akademik Kitaplar, İstanbul, 2009

ŞİMŞEK Rasim, Örneklerle Türkçe Sözdizimi, Kuzey Gazetecilik Matbaacılık ve Ambalaj San. A.İ., 1. Basım, Trabzon, 1987