19373

OSMANLI KÜLTÜR MERKEZLERİNDEN VARDAR YENİCESİ VE TEZKİRELERE GÖRE VARDAR YENİCESİ ŞAİRLERİ

Osmanlı kültür tarihinde, Balkan coğrafyasındaki Üsküp, Filibe, Manastır, Prizren, Selânik, Belgrad, Vardar Yenicesi gibi şehirlerin önemi çok büyüktür. XIV. asır sonlarına doğru Osmanlı hâkimiyetine girmeye başlayan bu şehirlere, Anadolu’dan getirilen Türkmenler yerleştirilmiş ve böylece Balkanlar’ın Türkleşmesi hedeflenmiştir. Çoğu akıncı beyi olan bu şehirlerin yöneticileri, imâr ve iskân faaliyetlerine hız vermiş, buralara câmi, han, hamam, imârethane vb. sosyal kurumların yanı sıra mektep, medrese, külliye gibi kültürel kurumlar inşa etmişlerdir. Bu merkezlerde yetişen âlim, şair, nâsir ve mutasavvıflar klâsik Türk edebiyatı ve kültürünün en kıymetli simâları arasında yer almaktadır. Çalışmamızın esasını teşkil eden şehir, bugün Yunanistan sınırları içinde kalan; Usûlî, Hayâlî ve Hayretî gibi klâsik Türk şiirinin önemli şairlerinin yetiştiği Vardar Yenicesi’dir. Bu yazıda, Vardar Yenicesi’nin Osmanlı hâkimiyetine geçtiği XIV. asırdan, şehrin elden çıktığı Balkan Savaşları’na kadarki zaman zarfında yetiştirdiği şairler ele alınacaktır. Anadolu sahasında yazılmış ilk tezkireler olan Sehî ve Garîbî tezkirelerinden başlanılarak, XX. asır biyografik kaynaklarından Osmanlı Müellifleri ve Tuhfe-i Nâilî’ye kadar yirmi bir farklı eser taranmış ve Vardar Yenicesi’nden olduğu bildirilen yirmi bir şair tespit edilmiştir. Tezkirelerden hareketle ‘Abdülganî-i Vardârî, ‘Aşkî, Âgehî, Beyâzî, Derûnî, Garîbî, Günâhî, Hâfız Mahmûd Efendi, Hayâlî, Hayretî, Mehmed, Râzî Mahmûd, Râzî Yûsuf, Rûhî, Selmân / İlâhî, Sıdkî, Sırrî, Şânî, Tâbî, Usûlî ve Yûsuf Sîneçâk hakkında bilgi verilecektir.

ONE OF THE OTTOMAN CULTURAL CENTERS VARDAR YENICESI AND VARDAR YENICESI POETS ACCORDING TO TEZKIRES

In the cultural history of the Ottoman, cities in the Balkan geography, such as Skopje, Plovdiv, Monastery, Prizren, Thessaloniki, Belgrade and Vardar Yenicesi have great importance. The Turkmens, brought from Anatolia, were placed into these cities, which were under the Ottoman rule towards the end of XIX. Century, so Balkans had been targeted to turkify. The managers of these cities, who were mostly the raider lords, had accelerated the development and housing activities, had built cultural institutions such as schools, madrasas, complexes, besides social institutions such as mosques, caravanserais, baths, charities in these areas.The scholars, poets, Nasirs and Sufis grown in these centers are among the most precious faces of the classical Turkish literature and culture . The city that formed the basis of this study is Vardar Yenices, within the borders of Greece today, where the major poets, such as Usûlî, Hayâlî ve Hayretî, of the classical Turkish poetry, had grown. In this paper, the poets grown in the Vardar Yenicesi will be handeled, form the occurrence of Ottoman rule in the city in XIV. Century tilll the Balkan Wars in which the city lost its freedom. Starting with first tezkires which were written in the Anatolian area, which are Sehî and Garibî Tezkires, up to Osmanlı Müellifleri from XX. centuries biographic sources and Tuhfe-i Nâilî, twenty one different works were examined. Twenty one poets were determined. It is said that these poets come from Vardar Yenicesi. Beginning with Tezkires informations will be given information about ‘Abdülganî-i Vardârî, ‘Aşkî, Âgehî, Beyâzî, Derûnî, Garîbî, Günâhî, Hâfız Mahmûd Efendi, Hayâlî, Hayretî, Mehmed, Râzî Mahmûd, Râzî Yûsuf, Rûhî, Selmân / İlâhî, Sıdkî, Sırrî, Şânî, Tâbî, Usûlî and Yûsuf Sîneçâk.

PDF

___

Ahdî, Gülşen-i Şu‘arâ (haz. Süleyman Solmaz) http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1- 83501/ahdi---gulsen-i-suara.html

Âşık Çelebi, Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ, (haz. Filiz Kılıç), İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, İstanbul 2010.

BAİAR, Fahamettin. “Evrenosoğulları”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 11, İstanbul 1995.

Beyânî, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ, (haz. İbrahim Kutluk), TTK Yayınları. Ankara 1997.

Beyânî, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ, (haz. Aysun Sungurhan) http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1- 83502/beyani----tezkiretus-suara.html

BEYZADEOĞLU, Süreyya Ali, “Hasan Çelebi Tezkiresindeki İairlerin İehirlere Göre Tasnifi ve Şehir Tasvirleri”, İlmî Araştırmalar, S. 11, İstanbul 2011.

Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri I-III, İstanbul 1333-1342.

BÜLBÜL, Tuncay, “Bir Kültür Merkezi Olarak Manastır ve Manastır Doğumlu Divan İairleri”, Turkish Studies Volume ¾ Summer 2008, s. 457-471.

CANIM, Rıdvan, Edirne Şairleri, Akçağ Yayınları, Ankara 1995.

ÇAKICI, Bilal, “Za‟fî‟nin Vardar Yenicesi İehrengizi”, Journal of Turkish Studies/Türklük Bilgisi Araştırmaları ( JTS/TUBA), Harvard: Department of Near Eastern Languages and Civilizations Harvard University 2008.

Edirneli Sehî, Tezkire-i Sehî, Matba„a-i Âmidî, İstanbul 1325.

Es„ad Mehmed Efendi, Şâhidü’l-müverrihîn (haz. Rıza Oğraş) http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83605/esad-mehmed-efendi---sahidulmuverrihin.html

Esrar Dede, Tezkire-i Şu‘arâ-yı Mevleviyye, (haz. İlhan Genç), AKMB Yayınları, Ankara 2000.

Evliya Çelebi, Seyahatnâme, (haz. Yücel Dağlı vd.) 8. Kitap, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2003.

Garîbî, Tezkire-i Mecâlis-i Şu‘arâ-yı Rûm,(haz. İsrafil Babacan), Vizyon Yayınevi, Ankara 2010.

Hâfız Hüseyin Ayvansarâyî, Vefeyât-ı Ayvansarâyî (haz. Ramazan Ekinci) Tibyan Yayıncılık, İzmir 2012.

Hâfız Hüseyin Ayvansarâyî, Mecmua-i Tevârih (haz. Fahri Ç. Derin-Vahid Çabuk) Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1985.

İNCİCİYAN, P.L. - ANDREASYAN H.D., “Osmanlı Rumelisi Tarih ve Coğrafyası”, Güney Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi Sayı 2-3, İstanbul 1973-1974.

İPEKTEN, Haluk, vd., Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1988.

İSEN, Mustafa, “Edebiyat Tarihi Açısından Priştine ve Bu İehir Doğumlu Divan İairleri”, Varayım Gideyim Urumeli’ne, Kapı Yayınları, İstanbul 2009

İSEN, Mustafa, “Edebiyat Tarihinde Manastır”, Varayım Gideyim Urumeli’ne, Kapı Yayınları, İstanbul 2009.

İSEN, Mustafa, “Kültür Tarihimizde Üsküp ve Üsküplü Divan İairleri”, Varayım Gideyim Urumeli’ne, Kapı Yayınları, İstanbul 2009.

İSEN, Mustafa, “Osmanlı Kültür Coğrafyasına Bakış”, Ötelerden Bir Ses, Akçağ Yayınları, Ankara 1997.

İSEN, Mustafa, “Osmanlılarda İehir ve Kültür”, Varayım Gideyim Urumeli’ne, Kapı Yayınları, İstanbul 2009.

İSEN, Mustafa, “Usûlî‟nin Yenice İehrengizi”, Mehmet Kaplan İçin, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 75, Ankara 1988.

İSEN, Mustafa, Künhü’l Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, AKMB Yayınları, Ankara 1994.

İsmâil Beliğ, Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyl-i Zübdeti’l-Eş‘âr, (haz. Abdulkerim Abdulkadiroğlu), AKMB Yayınları, Ankara 1999.

Kafzâde Fâ‟izî, Zübdetü’l-Eş‘âr, (haz. Bekir Kayabaşı), İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Malatya 1997.

KILIÇ, Filiz, “Kültür Tarihimizde Filibe ve Filibeli Divan İairleri”, Hacı Bektaş Velî Dergisi, Yıl: 2007, Sayı: 43.

Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ, (haz. İbrahim Kutluk), TTK Yayınları, Ankara 1989.

Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ (haz. Aysun Sungurhan) http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83504/kinalizade-hasan-celebi---tezkiretussuara.html

Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (haz. Rıdvan Canım), AKMB Yayınları, Ankara 2000.

Lorry, Heath W. – Erünsal, İsmail, Yenice-i Vardar’lı Evrenos Hanedanı: Notlar ve Belgeler, Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010.

Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî I-VI, (haz. Seyit Ali Kahraman-Nuri Akbayar), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.

Mucîb, Tezkire-i Mucîb, (haz. Kudret Altun), AKMB Yayınları, Ankara 1997.

ÖZTUNA, Yılmaz, Büyük Türkiye Tarihi, Ötüken Yayınları, İstanbul 1982.

ÖZTUNA, Yılmaz, Devletler ve Hanedanlar, C. II, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2005.

Riyâzî, Riyâzü’ş-Şu‘arâ, (haz. Namık Açıkgöz), Ankara Üniversitesi, DTCF, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1982.

Sâlim Efendi, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ (haz. Adnan İnce) http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1- 83606/salim-efendi---tezkiretus-suara.html

Şemseddin Sâmî, Kâmusu’l-A’lâm I-VI, (tıpkıbasım), Kaşgar Neşriyat, Ankara, 1996.

TUĞLACI, Pars, Osmanlı Şehirleri, Milliyet Yayınları, İstanbul 1985.

TUMAN, Mehmet Nâil, Tuhfe-i Nâilî I-II, (tıpkıbasım haz. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatcı), Bizim Büro Yayınları, Ankara 2001.

UMUR, Yasemin, Reconstructing Yenice-i Vardar: Patronage of the Evrenosoğlu Family, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2008.

UZUNÇARİILI, İsmail Hakkı, “Evrenos”, MEB İslâm Ansiklopedisi, Eskişehir 1997.

UZUNÇARİILI, İsmail Hakkı, Büyük Osmanlı Tarihi, TTK Yay, Tarihsiz.

Zehr-i Mâr-zâde Seyyid Mehmed Rızâ, Tezkire-i Rızâ, (haz. Gencay Zavotçu) http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83506/zehr-i-mrzade-seyyid-mehmed-riza--- tezkire-i-riza.html