SİBİRYA TATAR TÜRKÇESİYLE TÜRKİYE TÜRKÇESİ AĞIZLARINDAKİ BENZERLİKLER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Kıpçak grubu Türk lehçelerinin günümüzdeki önemli kollarından birini oluşturan Tatar Türkçesi 1. Orta diyalekt, 2. Batı (Mişer) diyalekti, 3. Doğu (Batı Sibirya) diyalekti olmak üzere başlıca üç ağız bölgesine ayrılmaktadır. Tatar dil biliminde daha çok Batı Sibirya Tatarları olarak adlandırılan Sibirya Tatarları 300 bine yaklaşan nüfuslarıyla bugün Batı Sibirya'nın Tümen, Baraba, Omsk gibi bölgelerinde oldukça büyük bir alanda dağınık olarak yaşamaktadırlar. Sibirya Tatar ağızları da kendi içinde 1. Tobol-İrtiş Bölgesi ağızları (Tümen, Tobol, Saz yöresi, Tevriz ve Tara), 2. Baraba Ağzı, 3. Tom ağzı olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Sibirya Tatar Türkçesi ses bilgisi, şekil bilgisi ve söz varlığı bakımından Oğuzca unsurlarla benzerlikler görülmektedir. Sibirya Tatarları üzerine incelemeleri bulunan D. G. Tumaşeva, D. M. Nasilov, Abdülkadir İnan ve Mustafa Öner gibi bilim adamları, Sibirya Tatarlarının dillerinin oluşumunda Kıpçak, Karluk, Uygur dil özelliklerinin yanı sıra Oğuz unsurunun da katkısı olduğuna dikkati çekmektedirler. Bu çalışmada Sibirya Tatar Türkçesinde görülen ses bilgisi, şekil bilgisi ve özellikle de söz varlığıyla ilgili Oğuzca (daha çok Türkiye Türkçesi ve ağızları) unsurlar üzerinde durulmuştur. Sibirya Tatar ağızlarında görülen ve Oğuzca söz varlığının bilinen unsurlarından olan; arı "arı", inek "inek", bura/pura "bura, burası", quça "koca, eş", nene "nine", tete "dede" gibi pek çok kelime gösterilmiş, bu kelimelerin Türkiye Türkçesinin hangi ağızlarında bulunduğuna yer verilmiş ve konuyla ilgili bir değerlendirme yapılmıştır

AN EVALUATION OF SIMILARIES SIBERIAN TATAR TURKISH AND TURKEY TURKISH DIALECTS

Tatar Turkish, one of the important branches of Kipchak dialects of Turkish, is regarded as been separated into three branches: 1. Middle dialect, 2. Western (Misher) dialect, 3. Eastern (West Siberia) dialectSiberian Tatars, known as Western Siberian Tatars, today, is scattered around Tumen, Baraba, Omsk region with their 300.000 population. Siberian Tatar dialects can also be considered as been separated into there branches: 1. Tobol-Irtish Region dialects (Tumen, Tobol, Saz region, Tevriz and Tara), 2. Baraba dialect, 3. Tom dialect. Siberian Tatar Turkish and Oguz Turkish have shown similarities in terms of vocabulary, phonetic and morphology. Scientists who has studied on Siberian Tatars such as D. G. Tumaşeva, D. M. Nasilov, Abdulkadir Inan and Mustafa Oner, have emphasised that besides Kipchak, Karluk, Uigur Turkish, Oguz Turkish also has some impacts on formation of Siberian Tatar dialects. In this study, the focus is Oguz Turkish (speically Turkey Turkish and its dialects) elements, seen in Siberian Tatar Turkish in terms of phonetic, morphology and vocabulary. A number of words in Sberian Tatar Turkish such as arı ‘bee’, inek ‘cow’, bura/pura ‘here’, quça ‘husband’, nene ‘grandmother’, tete ‘grandfather’ is given. Their place in Turkey Turkish dialects has been analysed and evaluations have been conducted regarding the topic.

PDF

___

AKALIN Mehmet, “Böğrüdelik Tatar Ağzı”, Dil Yazıları (Haz. Recep Toparlı), TDK Yay., Ankara 2001, s. 21-140.

ALİŞİNA X. Ç., Tobolo-İrtışskiy Dialekt Yazıka Sibirskix Tatar, Kazan 1994.

ALKAYA Ercan, “Mişer Tatarları”, Türkler, 20. Cilt, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s. 58-63.

ALKAYA Ercan, Sibirya Tatar Türkçesi, Turkish Studies Yay., Ankara 2008.

BAYRAKTAR Nesrin, Türkçede Fiilimsiler, TDK Yay., Ankara 2004.

BURAN Ahmet - ALKAYA Ercan, Çağdaş Türk Lehçeleri, Akçağ Yay., Ankara 2007.

BURAN Ahmet - İLHAN Nadir, Elazığ Yöresi Söz Varlığı, TDK Yay., Ankara 2008.

DEMİR Necati, “Şalpazarı, Giresun ve Ordu Yöresi Ağızlarında Kullanılan Zarf-fiil Ekleri”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 8, Sivas 1999, s. 313-334.

DULZON A. P., “Sibirya Türklerinin Etnolingüistik Dağılımı” (Çev. F. Sema Barutçu-Özönder), Tuncer Gülensoy Armağanı (Haz. Ahmet Buran), Kayseri 1995, s. 102-110.

ERCİLASUN Ahmet B., Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Akçağ Yay., Ankara 2004.

ERGÖNENÇ AKBABA Dilek, “Nogay Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri (Ed. Ahmet B. Ercilasun), Akçağ Yay., Ankara 2007, s. 623-678.

EXETOV G. X., Tatar Dialektologiyesåååå, Kazan 1984.

GABAİN A. Von, Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet Akalın), TDK Yay., Ankara 1988.

GÜLSEVİN Gürer, “Türkiye Türkçesi Ağızlarında # h Sesi Üzerine”, TDAY-B 2001/I-II, TDK Yay., Ankara, 2003, 129-146.

İNAN Abdülkadir, “XIII.-XVI. Yüzyıllarda Mısır’da Oğuz-Türkmen ve Kıpçak Lehçeleri ve ‘Halis Türkçe’”, Makaleler ve İncelemeler, C. II, TTK Yay., Ankara 1998, s. 82-107.

KARAHAN Leylâ, “Anadolu Ağızlarında Kullanılan Bazı Zarf-Fiil Ekleri,”, TKA (Prof. Dr. Zeynep Korkmaz’a Armağan), Yıl: XXXII/1-2, 1994, Ankara 1996, s. 205-236.

KARAHAN Leylâ, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara 1996.

KARAMANLIOĞLU Ali Fehmi, Kıpçak Türkçesi Grameri, TDK Yay., Ankara 1994.

Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri I, Fiil, TDK Yay., Ankara 2006.

KARTALLIOĞLU Yavuz - YILDIRIM Hüseyin, “Azerbaycan Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri (Ed. Ahmet B. Ercilasun), Akçağ Yay., Ankara 2007, s. 171-230.

KOÇ Kenan - DOĞAN Oğuz, Kazak Türkçesi Grameri, Gazi Kitabevi, Ankara 2004.

MANSUROĞLU Mecdut, “Karahanlıca”, Tarihî Türk Şiveleri (Çev. Mehmet Akalın), TKAE Yay., Ankara 1998, s. 133-171.

MAXMUTOVA L. T. (Red.), Tatar Tåååålåååånåååån Dialektologik Süzlåååågåååå, Kazan 1969.

NASİLOV D. M., “Sibirya Türk Halkları (Etnik Azınlıklar) ve Dilleri, Sibirya Araştırmaları (Haz. Emine Gürsoy-Naskali), Simurg Yay., İstanbul 1997, s. 51-55.

OCAKLI Arzu Kılınç, “XIX. Yüzyılda İdil-Ural Bölgesinden Anadolu’ya Göçler”, Türkler, C. 13, Yeni Türkiye Yay., Ankara, s. 896-905.

OLCAY Selahattin, Doğu Trakya Yerli Ağzı, TDK Yay., Ankara 1995.

ÖNER Mustafa, “Sibirya Tatarcası Söz Varlığı Üzerine Notlar”, 46. Uluslararası Altayistik Konferansı Bildirileri /Altay Dünyasında Gündelik Hayat, 22-27 Haziran 2003 (Proceedings Of 45 Meeting Of The Permanent İnternational Altaistic Conferance, June 22-27, 2003), TDK Yay., Ankara 2007, s. 339-346.

ÖNER Mustafa, Bugünkü Kıpçak Türkçesi, TDK Yay., Ankara 1998.

ÖZKAN Nevzat, Gagavuz Türkçesi Grameri, TDK Yay., Ankara 1996.

ŞAHİN Leysen, “Sibirya Tatar Türkleri”, Türk Dünyası Kültür Atlası Türk Devlet ve Toplulukları, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yay., İstanbul 2003, s. 85-90.

ŞAHİN Leysen, “Sibirya Türk Toplulukları Tarihi”, Türkler, 20. C, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s. 734-742.

TUMAŞEVA D. G., “Könbatış Såbårdegå Törki Kabile-Iru Atamaları”, Uluslararası Türk Dili Kongresi 1992 Bildirileri, TDK Yay., Ankara 1996, s. 85-92.

TUMAŞEVA D. G., Dialektı Sibirskix Tatar, Kazan 1977.

TUMAŞEVA D. G., Könbatış Sååååbåååår Tatarları Tåååålåååå, Kazan 1961.

TUMAŞEVA D. G., Yazık Sibirskix Tatar, Kazan 1968.

UYGUR Ceyhun Vedat, Karakalpak Türkçesi Grameri, Denizli 2001, s. 27.

YAZICI ERSOY Habibe, “Başkurt Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri (Ed. Ahmet B. Ercilasun), Akçağ Yay., Ankara 2007, s. 749-810.

YILDIRIM Faruk, “-(y)XşXn Zarf-fiili Üzerine”, Turcology In Turkey (Ed. László Károly), Szeged 2007, s. 505-519.

YUSUPOV F. Y., Neliçniye Formı Glagola V Dialektax Tatarskogo Yazıka, Kazan 1985.

YUSUPOV Ferit, “Såbår Tatarları”, Miras, Kazan 2003/12, s. 29-42.

YÜKSEL Zühâl, Kırım Tatar Türkçesi Grameri, Ankara 2005.