ŞEYHÎ'NİN GAZELLERİNE TASAVVUFÎ BAKIŞ

Türk şiirinin güçlü seslerinden olan Mevlânâ Şeyhî, Divan şiirinin temellerinin atıldığı 15. yüzyılda yaşadı. 15. yüzyılda Anadolu'da güçlü bir tasavvuf kültürü hakimdi. Bu yüzden söz konusu yüzyılda her şairin tasavvufî remizlerden az veya çok istifade ettiğini görüyoruz. Fakat onların içerisinde öyle bir şair vardı ki âşıkâne ve rindâne üslubuyla, tam bir yerli söyleyişle tasavvufu şiirinde yoğurmuş, bunları İran kökenli mazmunlarla birleştirerek estetiğin büyülü havasında eritebilmiştir. Aslında ona tasavvuftan istifade etti demek çok yanlıştır. O, tasavvufu bizzat yaşamış mutasavvıf bir şairdir. Şiirin tasavvufla en fazla yoğrulduğu bir dönemde yaşayan Şeyhî, Hacı Bayram-ı Velî'nin müridi, bazı kaynakların beyanına göre de onun Kütahya halifesidir. Yaşayış olarak Bayramî olan Şeyhî, mecâzî aşkında Selmân-ı Sâveci ve Hâfız-ı Şirâzî'den etkilenmiştir. Şeyhî'deki tasavvuf, Yunus Emre veya Eşrefoğlu Rumî'deki gibi değildir. Her iki mutasavvıftaki didaktik söyleyişe çalan üslubu, Şeyhî'de bulamayız. Onun şiirlerinde rindâne ve âşıkâne eda iç içedir. Ham sofulara yani zâhidlere karşı rindlerin yanında yer almış fakat zâhidleri ifade ederken çok sert davranmamıştır. Kanaatimizce bu tercih, ciddi bir Bayramî oluşundan kaynaklanır. Bazı kaynaklar, onun Nesimî ile Bursa'da görüştüğünü belirtirler. Fakat, Nesimî'nin keskin diline ve ironik üslubuna onda rastlanmaz. Bu çıkarımları, daha çok gazellerini dikkate alarak yapıyoruz

A SUFISTIC OVERVIEW ON ŞEYHI'S ODE (LYRIC)

Mevlana Şeyhi who is being one of the powerful sound of Turkish poetry has lived in the 15 th century when the fundamentals of divan poetry was established. The strong Sufistic culture was dominated in Anatolia in the 15 th century. Therefore, it is understood that every poet has had a more or less benefit of using the Sufistic type during the said century. However, there was such a poet between them who had an amorous style and rindane wording, kneaded the Sufi in his poetsNsaying full of local words and combined them with the Iranian originpoetic theme and kneaded them at the magical aura of aesthetic. Infact, it is very wrong to say that he benefited from mysticism. He is aSufi mystic poet who had lived the Sufi personally.Şeyhi who lived in the term when the poem was kneaded mostlywith Sufi, being the disciple of Hacı Bayram veli, and being his Kütahyacaliph according to some sources. Şeyhi adopted Bayrami as a life style,but was affected from Selman-i Saveci and Hafı-ı Şirazi in hismetaphorical love. The Sufi of Şeyhi does not like the Sufi of YunusEmre or Eşrefoğlu Rumi. The phraseology of deductive of this two Sufiis not seen at Şeyhi's wordings. An amorous style and rindanewordings are combined at his poems. Şeyhi had kept rindler's sideagainst bigoted devotee, the ascetics. But, he had not acted too harshwhile expressing the ascetic. In our opinion, the preference originatesfrom the fact that he is a serious Bayrami. Some sources state that hehad negotiated with Nesimi in Bursa. However, Nesimi's sharp tongueand ironic style is not seen at Şeyhi's style. We consider theseconclusions taking into account his ode (lyrics)

PDF

___

BİLGİN, Azmi (2007), “Osmanlı Şiirinde ‘Ölmeden Önce Ölme’ Temi”, Kubbealtı Akademi Mecmuası,S. 142, Yıl 36/2, İstanbul.
CEBECİOĞLU, Ethem (1991), Hacı Bayram-ı Veli, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
DALBUDAK, Duygu (2008), Kadı Burhaneddin ile Şeyhî’nin Gazellerinin Din ve Tasavvuf Açısından Karşılaştırılması, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Edirne.ERDOĞAN, Kenan (1998), Niyâzî Mısrî Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.
GİBB, E. J. Wilkinson (Tarihsiz), Osmanlı Şiir Tarihi(A History of Ottoman Poetry), C. 1, Çev: Ali Çavuşoğlu, Akçağ Yayınları, Ankara.
İSEN, Mustafa-KURNAZ, Cemal (1990), Şeyhî Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.
İPEKTEN, Haluk (1996),Fuzûlî Hayatı Sanatı Eserleri, Akçağ Yayınları, Ankara.
MENGİ, Mine (2004), Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Akçağ Yayınları, 14. Baskı, Ankara.
OCAK, Ahmet Yaşar (2003), “Tasavvuf, Sufiler ve Tarikatlar, Tekkeler” Osmanlı Uygarlığı, Haz. Halil İnalcık-Günsel Renda, C.1, İstanbul.
PALA, İskender (2010), Divan Edebiyatı, Kapı Yayınları, 13. Basım, İstanbul.
PALA (2005), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, 14. Baskı, İstanbul.
PEKOLCAY, Necla (2002), İslami Türk Edebiyatı, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
PÜRCEVÂDÎ, Nasrullah (1998), Can Esintisi İslam’da Şiir Metafiziği, Çev. Hicabi Kırlangıç, İnsan Yayınları, İstanbul.
ŞENTÜRK, Ahmet Atilla (1996), Klasik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Sûfî ve Zâhid Hakkında, Enderun Kitabevi, İstanbul.
TARLAN, Ali Nihat (2004), Şeyhî Divanı’nı Tetkik, Akçağ Yayınları, 4. Baskı, Ankara.
TARLAN (2001), Fuzûlî Divanı Şerhi, Akçağ Yayınları, 3. Baskı, Ankara.
TATÇI, Mustafa (1998),Hayretî’nin Dini-Tasavvufi Dünyası, Kültür Bakanlığı Yayınları, Yayın No: 2041 (Kültür Eserleri Serisi), Ankara.
TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1981), Şeyhî’nin Harnâmesi, Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
TİMURTAŞ (1968), Şeyhî Hayatı Edebi Şahsiyeti Eserleri, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
TÜRKDOĞAN, Melike Gökcan (2002), “Mesnevîlerde Poetika”, Dede Korkut Dergisi, C: 1, S: 2.
ULUDAĞ, Süleyman: Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yayınevi, Genişletilmiş Yeni ve 1. Basım, İstanbul 2002.
ÜSTÜNER, Kaplan (2008), “14. ve 15. Yüzyıl Divanlarında Tasavvuf”, TÜBAR-XXIV.
YAVUZ, Orhan (2002), Kansu Gavri’nin Türkçe Divanı, Selçuk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları: 2, Konya.
YILMAZ, Mehmet (1992), Edebiyatımızda İslam Kaynaklı Sözler, Enderun Kitabevi, İstanbul.