Şeyh İslam’ın Mu‘înü’l-Mürîd adlı eserindeki bazı Tasavvufi Kavramlar

Türk edebiyat tarihinde önemli bir yeri haiz bulunan Mu‘înü'l- Mürîd, göçebe Türkmenlere tasavvufa ve fıkha dair bilgiler vermek gayesiyle yazılmış olup, Arapça bilmeyen Türkmenlere ana dilleriyle seslenmiştir. Mu‘înü'l-Mürîd’in dilinin sade ve anlaşılır oluşu ve ihtiva ettiği konuların halkın pratik hayatta ihtiyaç duyduğu konular arasından seçilmiş olması, bu eserin Türkmenler arasında asırlarca okunmasını temin etmiştir. Bu çalışmada Mu‘înü'l-Mürîd ve yazarı hakkında kısaca bilgi verilmiş ve eserdeki zikir, nefs ve şeyh kavramlarının tahlili yapılmıştır.

Several Notions of Sufism in Mu‘înü’l-Mürîd by Sheikh Islam

Mu‘înu’l-Murîd, which occupies a distinguished place in Turkish history of literature, authored to inform Turkmen tribes about sufism and Fiqh-Islamic civil code, addresses Turkmens who don’t know Arabic with their native language. Thanks to its simple and understandable language as well as including subjects commonly appealed by people in daily life, it has been known and red by Turkmens for centuries. In this work I gave summary information about Mu‘inu’l-Murid and its author and analyzed the notions of zikir/dhikr, nafs/ego and sheikh.

PDF

___

ABDULBÂKİ Muhammed Fuâd, el-Mu’cemü’l-Müfehres li Elfâzi’l-Kur’ani’l-Kerîm, Dâru‟l- Hadis, Kahire 1988.
ASIM EFENDİ, Kâmûs Tercümesi, İstanbul 1268, 1269, 1272, Taş baskı, c.I-III.
ATEŞ Süleyman, “Zikir”, AÜİFD, Ankara 1966, sayı: XXIV.
AYNÎ Mehmet Ali, “Nefs Kelimesinin Manaları”, Dârulfunûn İlâhiyat Fakültesi Mecmuası, İstanbul 1930, c. IV, sy. 14.
BANARLI Nihad Sami, Resimli Türk Edebiyâtı Târihi, M.E.B. Devlet Kitapları, İstanbul 1998, c. I-II.
BLACHERE Regis, “Nefs Kelimesinin Kur‟ân‟da Kullanılışı Hakkında Bazı Notlar”, terc.: Sadık Kılıç, AÜİFKD, Erzurum 1982, sy. 5, (ss. 189-196)
BODROGLİGETİ A. J. E., “The Authorship and Sources of The Mu‟înu‟l-Murîd”, Tractata Altaica, Wiesbaden 1976, (ss. 87-105.)
CEBECİOĞLU Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Anka Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 2005.
CÜRCÂNÎ Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf , Mu’cemü’t-Ta’rîfât, tahk.: Muhammed Sıddîk el-Minşâvî, Dâru‟l-Fadîle, Kahire trz.
ÇATAK Adem, “Mevlânâ‟da Nefs Kavramı”, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 1, sayı: 1, 2012, (ss. 217-232.)
EL-BUHÂRÎ Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
EL-CEVHERÎ İsmail b. Hammâd, Mu’cemü’s-Sıhâh, Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut 2008.
EL-CEVZİYYE Muhammed b. Ebi Bekr b. Eyyûb b. Sa‟d Şemseddin İbn Kayyim, er-Rûhu fî Kelâmi alâ Ervâhi’l-Emvâti ve’l-Ahyâi bi’d-Delâili mine’l-Kitâbi ve’s-Sünneti, Dâru‟l-Kütübi‟l-İlmiyyeti, Beyrut trz.
EL-HIFNÎ Abdü‟l-Münim, Mevsûatü’s-Sûfiyye, Mektebetü Medbûlî, 1. Baskı, Kahire 2003.
EL-İSFEHÂNÎ er-Râğıb Ebû‟l-Kâsım el-Huseyn b. Muhammed, Müfredâtü Elfâzi’l-Kur’an, tahk.: Safvân Adnân Dâvudî, Dâru‟l-Kalem, Dımeşk 1412.
EL-KÂŞÂNÎ Abdurrezzâk, Mu‘cemü İstılâhâti’s-Sûfiyyeti, tahk.:Abdu‟l-Âl Şâhîn, Dâru‟l- Menâr, Kahire 1992.
EL-KUŞEYRÎ Ebu‟l-Kâsım Abdulkerim, er-Risâletü’l-Kuşeyriyyetü, tahk.: Abdulhâlim Mahmud, Mahmud b. Eş-Şerîf, Dâru‟l-Ma‟arif, Kahire trz..
EL-MEKKÎ Ebû Tâlib, Kûtu’l-Kulûb, (Kalplerin Azığı) terc.: Muharrem Tan, İz Yayıncılık, İstanbul 1999, c. I-IV.
ET-TEHÂNEVÎ Muhammed Ali, Mevsuatü Keşşâf-i İstılâhâti’l-Funûni ve’l-Ulûm, tahk.: Ali Dahruc, Abdullah el-Hâlidi, Mektebetü Lübnân, Beyrut 1992.
GÜMÜŞHANEVÎ Ahmed Ziyaüddin, Cami‘ü’l-Usûl, Mısır 1319.
HEMEDÂNÎ Hâce Yusuf, Risâle Der Adab-ı Tarikat, çev.: Necdet Tosun, İnsan Yayınları, İstanbul 1998.
İBN MANZÛR, Lisânu’l-Arab, tahk.: Abdullah Ali el-Kebîr vd., Dâru‟l-Meârif, Kahire 1119, c. I-VI.
KARA Mustafa, “XIV. ve XV. Yüzyıllarda Osmanlı Toplumunu Besleyen Türkçe Kitaplar”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 8, c. 8, 1999, (ss. 29-58).
KAYA Doğan, Sivas’ta Yatmakta Olan Horasan Merkezli Anadolu Erenleri, Halkbilim Araştırmaları, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2002.
KELÂBAZÎ Ebû Bekr Muhammed b. İshak, et-Ta’arruf li Mezhebi Ehli’t-Tasavvuf, Dâru‟l- Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrut 1413.
KÖPRÜLÜ Mehmet Fuad, Türk Edebiyatı Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara 2005.
MEVLÂNÂ Celâleddin Rûmî, Mesnevî, terc.: Derya Örs, Konya Büyükşehir Belediyesi, Konya 2007, c. I-VI.
NİCHOLSON Reynold, Tasavvufun Menşei Problemi, terc.: Abdullah Kartal, İz Yayıncılık, İstanbul 2004.
ÖGKE Ahmet, “Mevlânâ‟nın Mesnevî‟sinde “Har (Eşek)” Metaforu”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl:8, sayı, 18, (ss.19-41.)
ÖLMEZ Zuhâl Kargı, Ebulgazi Bahadır Han, Şecere-i Terâkime (Türkmenlerin Soy Ağacı), Simurg Yayınları, Ankara 1996.
SÜHREVERDÎ Şihabeddin Ömer b. Muhammed, Avârifü’l-Meârif, Süleymaniye Nafiz Paşa, 428.
SÜHREVERDÎ Şihabeddin Ömer b. Muhammed, Cezzâbü’l-Kulûb, Süleymaniye, Hacı Mahmud Efendi, 3122/1
ŞENTÜRK Ahmet Atilla, Ahmet Kartal, Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Dergah Yay., İstanbul 2005.
ŞEYH ŞEREF HACE, Mu‘înü'l-Mürîd, haz.: Ali Fehmi Karamanlıoğlu, Beşir Kitabevi, İstanbul 2006.
TOGAN Ahmed Zeki Velidî, “Harezm‟de Yazılmış Eski Türkçe Eserler”, Türkiyat Mecmuası, İstanbul 1928, c. 2, (ss. 315-345).
TOPARLI Recep, ARGUNŞAH Mustafa, Mu‘înü'l-Mürîd, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2008.
ULUDAĞ Süleyman, “Gaflet”, TDVİA, İstanbul 1996, c. XIII, (ss. 283-4).
ULUDAĞ Süleyman, “Zikir”, İA, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1986, c.XIII, (ss. 561-564).
ULUDAĞ Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yay., İstanbul 1995.
UNAT Faik Reşit, Hicrî Tarihleri Milâdî Tarihe Çevirme Kılavuzu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1984.
YESEVİ Hoca Ahmed, Divan-ı Hikmet, haz.: Hayati Bice, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2010.