ŞEM'Î ŞEM'ULLAH'IN ŞERH-İ TUHFETÜ'L-AHRÂR’DAİZLEDİĞİ ŞERH METODU

Okuyucuyu bilgilendirme ve metni anlaşılır kılma çabası şeklinde tanımlayabileceğimiz "şerh" çalışması, köken itibarıyla, Kur'ân-ı Kerim'i anlamaya yönelik olarak kaleme alınan tefsirlere dayanır. Edebî eserlerin şerhinde, okuyucunun bilgi ve birikiminin söz konusu metni anlamaya yetmeyebileceği fikri, temel hareket noktası olmuştur. Osmanlı edebiyatındaki eser şerhlerinde ağırlıklı olarak klasik şerh usulünün benimsendiği görülmektedir. Klasik şerh usulü, eserin lafzî özellikleri; sözcüklerin temel, deyim ve mecaz anlamları; gramer bilgisi ve eserde yer alan kimi edebî sanatları açıklamayı kapsar. Edebiyatımızda hem manzum hem de mensur şerhler yapılmış olup çoğunlukla tasavvûfî nitelikteki eserlerin şerhi üzerinde durulmuştur. Mesnevî, Gülistan, Hâfız Divânı, Bostan, Bahâristân, Matla?u'l-Envâr, Mantıku't-Tayr gibi tasavvûfî eserlerin şerh ve tercümeleri oldukça yaygındır. Bu çalışmanın konusunu teşkil eden XVI. yüzyıl şârihlerinden Şem?î Şem?ullâh, klasik Fars edebiyatının tasavvuf içerikli temel eserleri üzerine gerçekleştirdiği şerhler ve bilhassa Mevlânâ'nın ünlü Mesnevî'sine yazdığı şerhle tanınmıştır. Diğer Osmanlı sahası şârihleri gibi Şem?î de klasik şerh usulüne bağlı kalmakla birlikte kendine has yenilikler yapmış ve daha çok tercümeye yakın şerhler kaleme almıştır. Şem?î'nin yaptığı şerhlerin tercümeye yaklaşması, daha çok anlamıön planda tutmasından ileri gelmektedir. O, derinliği olan sözcük, mısra ve beyitleri açmış, geriye kalan unsurları tercüme etmeyi yeterli bulmuştur. Şem?î'nin klasik şerhe eklediği farklılıkların başında metni, gramer hususiyetlerine göre de yorumlaması, beyit veya mısraya getirdiği yorumu destekleyici şiir iktibaslarına bolca yer vermesi gelir. Bu çalışmada Şem?î'nin Tuhfetü'l-Ahrâr şerhinde izlediği usûl ve klasik şerhe getirdiği yenilikler, söz konusu eserden örneklerle tespit edilmeye çalışılmış; böylece hem Şem?î'nin şerh metodunun sınırlarının belirleneceği hem de onun klasik şerh metoduna getirdiği yeni yorum ve yöntemlerin ortaya konulacağı düşünülmüştür

ANNOTATION METHOD ŞEM'Î ŞEM'ULLAH FOLLOWED IN THEŞERH-I TUHFETU'L-AHRAR

“Annotation” work that we can define as an information for the reader and an effort to make clear the text is originally based on the commentaries penned in order to understand the Quran. In the annotation of the literary works, the idea that the reader's knowledge and experience will not be able to be sufficient to understand the text in question has been a basic starting point. It has been seen that the classical annotation procedure was mainly adopted on the annotation works in the Ottoman literature. The classical annotation procedure includes the literal features of the work; basic, phrasal and metaphoric meanings of the words; grammar knowledge and some literary arts located in the work. Both prose and verse annotations have been done in our literature, but mostly focused on the annotation of the works of Sufism. The annotation and translations of the works of Sufism as Masnavi, Gulistan, Divan of Hafiz, Bostan, Bahâristân, Matla'u'l-Envâr, Mantıku't-Tayr are quite common. Of the 16th century interpriters, Şem'î Şem'ullâh constituting the subject of this study has been known with the annotations that he realized on the basic Sufi works of the classical Persian literature and in particular with the annotation that he wrote to famous Masnavi of Mevlana. Like the other Ottoman court interpriters, Şem'î has also made his own innovations as well as adhering to the classic annotation procedure, and has mostly penned the annotations close to translate. Approaching to the translation of the annotations that Şem'î' made has arisen from keeping the meaning more in the forefront. He has opened the word which has the depth, verse and couplets and has found sufficient to translate the remaining elements. At the beginning of the differences that Şem'î' added to the classic annotation has mostly come the interpretation of the text according to the grammar characteristics and the poetry quotations supporting the review that he brought for the verse or verses. In this study, the style that Şem'î' followed in the annotation of Tuhfetü'l-Ahrar and the innovations he brought to the classic annotation has been tried to be determined with the examples from the works in question; hence, it has been thought that both the limits of Şem'î'’s annotation method would be determined and the new review and methods that he brought to his classic annotation method

PDF

___

ARSLAN, Mehmet, Hadikatü’l-Vüzerâ ve Zeylleri, Osmanlı Sadrazamları, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2013
CELALEDDİN ES-SUYUTİ, Câmiu’l-Ehâdîs, Daru’l-Fikr, Beyrut 1414. VII, 231 (no: 22437)
CEYLAN, Ömür, Tasavvufi Şiir Şerhleri, Kapı Yayınları, İstanbul, 2007
ÇINARCI, Mehmet Nuri, Mustafa Şemʻî’nin Şerh-i Dîvân-ı Şâhî Adlı Eseri, (Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Van, 2011
DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlı-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara, 2007
DAĞLAR, Abdülkadir, “Klasik Türk Edebiyatı Şerh Geleneği ve Hacı İbrâhim Efendi’nin Şerh-i Belâgat’ına Dâir”, Turkish Studies/Türkoloji Araştırmaları Volume 2/2 Spring 2007
DAĞLAR, Abdülkadir, Şemʻî Şemʻullah Şerh-i Mesnevî I. Cilt, Kayseri Erciyes üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kayseri, 2009.
DOĞAN, Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, İz Yay., İstanbul, 1996
EBU BEKİR EL-BEYHAKÎ, Şuabu’l-İman, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad, 2003.
ELBİR, Bilal (2007), “Surûrî’nin Şerh-i Şebistân-ı Hayâl’indeki ŞerhMetodu Ve Hurûfîlik Yansımaları/ The Commentary Method Of Surûrî AndHurûfism Reflections İn The Şerh-i Şebistân-ıHayâl”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (TUNCA KORTANTAMER Özel Sayısı-1), Volume 2/3, Summer 2007.
ELBİR, Bilal, “Aynı Yüzyılda Yaşamış İki Şârihin Şerh Anlayışlarının Mukayesesi (Sûdî-i Bosnavî ve Sürûrî)” Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX, Metnin Halleri: Osmanlı’da Telif, Tercüme ve Şerh, Klasik Yay., İstanbul, 2014.
GENÇ, İlhan (2007), “Klâsik Türk Edebiyatı Metinlerini Anlamada Modern Yaklaşımlar / Modern Methods Understanding The Texts Of Classıc Turkish Literature”,TURKISH STUDIES - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (TUNCA KORTANTAMER Özel Sayısı-II), Volume 2/4, Fall 2007.
GENÇ, İlhan, Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2000
İBN MÂCE, es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992, Nikâh, 19 (cilt: I, s. 610);
İBN HİBBÂN, Sahihu İbn Hibbân, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1996, I, 102.
İBNÜ’L-CEVZÎ, Kitabu’l-Mevzûât, Medine 1966, I .
KARAVELLİOĞLU, Murat Ali, “ Klâsik Türk Edebiyatında Şemʻî Mahlaslı Şairler ve Prizrenli Şemʻî”, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, İstanbul, 2005, c.32.
KOÇOĞLU, Turgut, Şemʻî Şemʻullah Şerh-i Mesnevî II. Cilt, (Kayseri Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Kayseri, 2009.
KORTANTAMER, Tunca, “Teori Zemininde Metin Şerhi Meselesi”, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İzmir, 1994
MENGİ, Mine, Divan Şiiri Yazıları, Akçağ Yayınları, Ankara, 2000
MOLLÂ CÂMÎ, Sûfîlere Armağan Tuhfetü’l-Ahrâr, Çev: Yusuf Öz, Kurtuba Kitab, İstanbul, 2009.
NEV’İZÂDE ATÂYÎ, Hadâiku'l Hakâik fi Tekmileti'ş-Şakâik, (yazılış:1634-1635), Haz. Abdülkadir Özcan, Çağrı Yayınları, İstanbul 1989.
ÖZTÜRK, Şeyda, Şemʻi’nin(15-16YY.) Mesnevi Şerhi (İlk Türkçe Tam Mesnevi Şerhi),(Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış DoktoraTezi), İstanbul 2007
ÖZTÜRK, Şeyda, “Şemʻî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara, 2010, c. 38
SAMİ, Şemsettin, Kâmûs-i Türkî, Kapı yayınları, İstanbul, 2013. 13. Baskı
SHUTTLEWORTH KRAUS, Christina, “Şerhleri Okumak/Bir Okuma Olarak Şerhler” Çev: Vildan Serdaroğlu-Coşkun, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX, Metnin Halleri: Osmanlı’da Telif, Tercüme ve Şerh, Klasik Yay., İstanbul, 2014
TOKMAKÇIOĞLU, Erdoğan İdam Edilen 44 Sadrazam, İsim Yayınları, Ankara, 2011
ŞEM'Î ŞEMʻULLAH, Şerh-i Tuhfetü’l-Ahrâr, Süleymaniye Kütüphânesi Lala İsmail Efendi, Kayıt Numarası:524.
TİRMİZİ, Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992, Vitr, 21 (cilt: I)
TURAN, Muhittin (2014), “Feridüddin-İ Attâr’ın Mantıku’t-Tayr İsimli EserininTürk Edebiyatındaki İlk ve Tek Şerhi: Şem’îŞem’ullah’ın Şerh-i Mantıku’t-Tayr’ı/Feriduddin-i Attar’s Mantıku’t-Tayr In TurkıshLiterature Of His Work Titled First And OnlyOpimion: Sem’i Sem’ullah’s Serh-i Mantıku’t-Tayr”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (AHMET TOPALOĞU ARMAĞANI TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI SAYISI), Volume 9/9, Summer 2014.
ÜNVER, İsmail, “Şemʻî Şemʻullah”, Türk Dili, cilt XLIX (yıl;34) sayı: 397 Ankara, (Ocak-1985)
W. MOST, Glenn, “Şerhlere Kuramsal Bir Bakış”, Çev: Murat Umut İnan, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX, Metnin Halleri: Osmanlı’da Telif, Tercüme ve Şerh, Klasik Yay., İstanbul, 2014.
YAZIR, Elmalılı Hamdi, “Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli”, Huzur Yayınevi, İstanbul, 2011.
YILMAZ, Ozan, Gülistan Şerhi Sûdî-i Bosnevî, Çamlıca Yay. , İstanbul, 2012.