SELÇUKLU DÖNEMİNDE SİYASİ VE BANİ KİMLİĞİ İLE ZEYNEDDÎN BEŞÂRE

Selçuklu devlet adamı Zeyneddîn Beşâre, Anadolu Selçuklu döneminde Sultan I. Gıyaseddin Keyhüsrev (1205-1211 ikinci kez) ve oğulları I. İzzeddin Keykavus ile I. Alaeddin Keykubad dönemlerinde Emir-i Âhur, Çaşniğir, Subaşı gibi görevler üstlenerek, Niğde ilinin subaşısı/yöneticisi olmuştur. Selçuklu sultanları Keykavus ve kardeşi Keykubad arasında yaşanan iktidar mücadelesinde Zeyneddîn Beşâre önce Keykavus'un yanında yer almıştır. Zeyneddîn Beşâre'nin I. İzzeddin Keykavus döneminin önemli devlet adamlarından biri olduğunu Sinop şehrinin fethine katılması ve Niğde şehrine vali olarak atanmasından anlamaktayız. Zeyneddîn Beşâre, Selçuklu devletinin yükselme sürecinde Sinop, Konya ve Niğde'de inşa ettirdiği yapılarla/bani kimliği ile dikkat çekmektedir. Baninin yaptırdığı kendi adıyla tanınan Konya Beşare Bey/Ferhuniye Mescidi (610 H./1213 M.) ile Sinop İç Kalesi burçlarından biri (1215 M.) I. İzzeddin Keykavus, Niğde Alaeddin Camii (1223 M.) I. Alaeddin Keykubad dönemlerinin eseridir. Selçuklu dönemi siyasi tarihi ve sosyal olayları ile bu yapıların inşa edildiği tarihler arasında sıkı bir ilişki vardır. Bu süreçte dönemin hükümdarlarının başa geçmesinde aktif rol oynayan, gittikçe nüfuzları ve kudretleri artan, devlet yönetiminde söz sahibi olan ve zaman zaman başkaldıran beylerin gücü oldukça fazladır. Zeyneddîn Beşâre'nin görev yaptığı yıllar "Sultanlar- Emirler Mücadelesi" açısından oldukça karmaşıktır. 1223 yılında Keykubad'ın devletin ileri gelen emirlerini yönetimde güç kazanarak otorite boşluğu yaratmaları gibi nedenlerle Kayseri Devlethanesi'nde öldürtmesi olayındaZeyneddîn Beşâre'de katledilmiştir

ZEYNEDDÎN BEŞÂRE WITH HIS POLITICAL AND PATRON IDENTITY IN SELJUK PERIOD

Zeyneddîn Beşâre was a Seljuk statesman, who took on the positions of Emir-i Ahur, Çaşniğir, Subaşı during the imperial ages of Sultan Gıyaseddin Keyhüsrev I (1205 – 1211 for a second time) and his sons Izzeddin Keykavus I and Alaeddin Keykubad I (1220 – 1237), became the subaşı/governor of Nigde. In the struggles for power (of government), Zeyneddin Beşare at first took the side of Keykavus. It is possible for us to figure out that Zeyneddîn Beşâre was an important statesman during the age of İzzeddin Keykavus I, due to his participation to the conquest of Sinop and his assignment as a governor to the city of Niğde. During the period of uprising (advancement) of the Seljuk Empire (State), he became prominent for the edifices in Sinop, Konya and Niğde, for whose construction he had paid. The buildings such as Konya Beşare Bey/the Masjid of Ferhuniye (616 H./1219 M.) known with the name of its patron, one of the towers of Sinop citadel (1215 M.) were the monuments of the age of Izzeddin Keykavus I, while Niğde Alaeddin Mosque (1223 M) belonged to the period of Alaeddin Keykubad I. There is surely a close link between the construction dates of these monuments and the political history of the Seljuk era. Within this period, the Seljuk emirs were quite dominant as the figures actively decisive on the changes of the political power, who had a say on the governance and rebelled at times. The years of office of Zeyneddin Beşare were notably complicated in the sense of “The Struggles of Sultans-Emirs”. In the year 1223, Zeyneddin Beşare was also slaughtered when Keykubad got the prominent emirs of the state killed at Kayseri Devlethane with an excuse that they, with their dominance in governance, caused an authority gap

PDF

___

Aksarayî Kerîmüddin Mahmud-i, Musâmeretü’l-Ahbâr, M. Öztürk (Haz.), Ankara2000.
AKŞİT, A,“Selçuklu Devri Niğde’sinde Sosyal Tabakalar”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 25, (2009), s. 39- 51.
AKŞİT, A, “Türkiye Selçukluları Devrinde Niğde Vilâyetinin Alt Birimleri ve Sınırları”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 21 (2007), s. 125- 133.
ARIK, F. Ş, “Türkiye Selçuklu Devleti’nde Siyaseten Katl”, Belleten, LXIII, 236-238 (2000), s. 43- 93.
Anonim, Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi, F. N. Uzluk, (Çev.) Ankara 1952.
ATAOĞLU, R, “Alaeddin Keykubad ve Türkiye Selçukluları- Artuklu Münasebetleri”, Selçuk Üniversitesi Selçuk Dergisi, I. Alaeddin Keykubat Özel Sayısı, 3 (1988), s. 73- 78.
BAKIRER, Ö, Onüç ve Ondördüncü Yüzyıllarda Anadolu Mihrapları, Ankara 1976.
BAKIRER, Ö, Selçuklu Öncesi ve Selçuklu Dönemi Anadolu Mimarisinde Tuğla Kullanımı, I- II, Ankara 1981.
BAYBURTLUOĞLU, Z, Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yapı Sanatçıları, Erzurum1993.
BAYKARA, T, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I Anadolu’nun İdari Taksimatı, Ankara 1988.
BAYKARA, T, “Bir Selçuklu Şehri Olarak Antalya”, Antalya IV. Selçuklu Semineri 13-14 Mart 1992, (Bildiriler), Antalya 1993, s. 38- 43.
BAYKARA, T, I. Gıyaseddin Keyhusrev (1164- 1211) Gazi- Şehit, Ankara 1997.
DARKOT, B, “Niğde”, İslam Ansiklopedisi, 9 (1950),s. 253- 256.
DURAN, R, Selçuklu Devri Konya Yapı Kitâbeleri (İnşa ve Ta’mir), Ankara 2001.
DURAN, R, “Konya Alaeddin Camisi Kitabeleri”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı 2, A. U. Peker-K. Bilici (Ed.), Ankara 2006, s. 23-29.
ERDEMİR, Y, “Konya Alâeddin Camii’nin Avlusundaki Bitmemiş Yapının Mahiyeti Hakkında”, Selçuklu’dan Osmanlı’ya Bilim, Kültür ve Sanat Prof. Dr. Mikâil Bayram’a Armağan, Konya 2009,s. 231- 250.
ESEMENLİ, D, Sinop İli Türk Dönemi Mimarisi, (İstanbul Üniversitesi Doktora Tezi), İstanbul 1990.
GABRİEL, A, Monuments Turcs D’Anatolie, I, Kayseri- Niğde, Paris 1931.
GABRİEL, A, Niğde Türk Anıtları, A. A. Tütenk, (Çev.), Ankara 1962.
GEYİKOĞLU, H, “Antalya’nın İlk Türk Mülki Amiri ve Kumandanı Mübarizettin Ertokuş’un Faaliyetleri ve Eserleri”, Adalya, V (2001- 2002), s. 187- 201.
GÖDE, K, “Alaeddin Keykubad ve Kayseri”, Selçuk Üniversitesi Selçuk Dergisi, I. Alaeddin Keykubat Özel Sayısı, 3 (1988), s. 61- 65.
GÜZEL, A, “Anadolu Selçuklu Hükümdarı Alaeddin Keykubat I Döneminde Doğu Anadolu Türk Beyliklerinde Milli Kültür Unsurları”, Selçuk Üniversitesi Selçuk Dergisi, I. Alaeddin Keykubat Özel Sayısı, 3 (1988), s. 41- 48.
HACIGÖKMEN, M. A, “Türkiye Selçuklu Sultanlarının Kitabelerde Geçen Bazı Unvanları ve Bunların Selçuklu Siyasetine Yansımaları”,Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi,31 (2012), s. 173- 190.
İbn Bibi, El Evamirü’l-Ala’iyeFi’l- Umuri’l- Ala’iye (Selçuk Name) I, Mürsel Öztürk (Çev.), Ankara 1996.
KARPUZ, H, Türk kültür Varlıkları Envanteri Konya 42, I, Ankara 2009.
KATOĞLU, M, “13.Yüzyıl Konya’sında Bir Cami Grubunun Plan Tipi ve Son Cemaat Yeri” Türk Etnoğrafya Dergisi, 9 (1966-1967), s. 81- 100.
KAYA, S, I. Gıyâseddin Keyhüsrev ve II. Süleymanşah Dönemi Selçuklu Tarihi (1192- 1211), Ankara 2006.
KIRPIK, G.-AKYOL, H, “I. Gıyaseddin Keyhüsrev”, Selçuklu Tarihi El Kitabı, R. Turan, (Ed.), Ankara2012, s. 347-350.
KOCA, S, Sultan I. İzzeddin Keykâvus (1211- 1220), Ankara 1997.
KOCA, S, “Gelişme Dönemi: Sultan I. İzzeddin Keykavus”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı I, A. Y. Ocak (Ed.), Ankara 2006, s. 91- 105.
KONYALI, İ. H, Abideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi, İstanbul 1964.
KONYALI, İ. H., Konya Tarihi, A. Candan- M. Temizyürek- Y. Candan (Haz.), Konya, 2007.
ÖGEL, S, Anadolu Selçukluları ’nın Taş Tezyinatı, Ankara 1966.
ÖZAKIN, R, “Konya’da Tek Kubbeli Selçuklu Mescitleri Tarihsel Gelişimi, Mimari Özellikleri”, VII. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri (II. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı- Yüzey Araştırmaları Sempozyumu) Bildirileri, 30Nisan- 2 Mayıs 1998, Konya 1998, s. 269- 287.
ÖZKARCI, M, Niğde’de Türk Mimarisi, Ankara 2001.
ÖZKARCI, M, “Niğde”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı 2, A. U. Peker- K. Bilici (Ed.), Ankara 2006, s. 267- 271.
PARLA, C, “Alâeddin Keykubad Dönemi Işığında Anadolu Selçuklu Devletinde Yapı Organizasyonu”, Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi,1/3 (2002), s.251-285.
REDFORD, S, Anadolu Selçuklu Bahçeleri (Alaiyye/Alanya), İstanbul 2008.
REDFORD, S, “Sinop in theSummer of 1215: TheBeginning of Anatolian Seljuk Architecture”, Ancient CivilizationsfromScythiatoSiberia, 16 (2010), p. 125-149, 538.
REDFORD, S, İktidar İmgeleri Sinop İçkalesindeki 1215 Tarihli Selçuklu Yazıtları, Barış Cezar(Çev.), İstanbul 2014.
REDFORD, S.- LEİSER, G, Taşa Yazılan Zafer Antalya İçkale Surlarındaki Selçuklu Fetihnâmesi, Victory Inscribed The Seljuk Fetihnâme on the Citadel Walls of Antalya, Turkey, Antalya 2008.
SAFRAN, M, “Alâattin Keykubat’ın Otorite Anlayışı ve Ümera Katli Meselesi”, Selçuk Üniversitesi Selçuk Dergisi, I. Alâeddin Keykubat Özel Sayısı, 3 (1988), s. 97- 103.
SÖNMEZ, Z, Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk- İslam MimarisindeSanatçılar, Ankara 1989.
ŞAMAN DOĞAN, N, Selçuklu Döneminde Siyasi ve Bani Kimliği ile Mübarizeddin Ertokuş, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 27/1 (2010), s. 231- 251.
ŞAMAN DOĞAN, N, Atabey Ertokuş Medresesi ve Türbesi, Ankara 2013.
ŞAMAN DOĞAN, N, “Niğde’deki Türk Dönemi (13- 15. yüzyıl) Yapılarında Taç Kapı- Mihrap Tasarımı ve Bezeme İlişkisi”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 30/1, (2013), s. 115- 139.
ŞİMŞİR, Z, “Konya’daki Selçuklu Çini Dekorasyonunda Kûfî ve Ma’kılî Yazı”, Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildiriler, II, Konya 2001, s. 311- 598.
TEMPLE, Ç, Konya/İkonion ve Çevresinde Bulunan Bizans Dönemi Taş Eserleri, (Hacettepe Üniversitesi Doktora Tezi), Ankara 2013.
TUNCER, O. C, “Niğde Alaaddin Camisi Doğu Taçkapısı”, VI. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri (16-17 Mayıs 1996) Bildirileri, Konya 1997, s.113- 126.
TURAN, O, Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi, İkinci Baskı, İstanbul 1984.
TURAN, R, “ Alaeddin Keykubad’ın Doğu Anadolu Siyaseti”, Selçuk Üniversitesi Selçuk Dergisi, I. Alaeddin Keykubat Özel Sayısı, 3 (1988), s. 79- 87.
TURAN, R,“Sultan Alaeddin Keykubat Dönemi ve Ehemmiyeti (1220- 1237)”, Selçuklu Tarihi El Kitabı, Refik Turan (Ed). Ankara 2012, s. 387- 394.
UYUMAZ, E, Sultan I. Alâeddîn Keykubad Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasî Tarihi (1220- 1237), Ankara 2003.
UYUMAZ, E, “Sultan I. Alâeddîn Keykubad ve Zamanı (1220- 1237)”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı I, A. Y. Ocak (Ed.), Ankara 2006, s. 107- 115.
ÜLKÜTAŞIR, M. Ş, “Sinop’ta Selçuklular zamanına Ait Tarihi Eserler”, Türk Tarih, Arkeologya ve Etnoğrafya Dergisi, 5, (1949), s. 112-151.
ÜLKÜTAŞIR, M. Ş, “Sinop’ta Selçuklular zamanına Ait İki Tarihi Eser”, Türk Etnoğrafya Dergisi, 15, (1976), s. 117- 124.
ÜNAL, R. H, Osmanlı Öncesi Anadolu-Türk Mimarisinde Taç kapılar, İzmir 1982.
YAKUPOĞLU, C, “Sultan I. İzzeddin Keykâvus (1211-1220)”, Selçuklu Tarihi El Kitabı, Refik Turan(Ed), Ankara 2012, s. 351- 386.
YASA, A, Anadolu Selçukluları Döneminde Türk- İslâm Şehri Olarak Konya, II, (Hacettepe Üniversitesi Doktora Tezi), Ankara 1996.
YILMAZ, L, “Antalya”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı, 2, A. U. Peker- K. Bilici (Ed.), Ankara 2006, s. 195- 209.
YILMAZ, L.- Tuzcu, K, Antalya’da Türk Dönemi Kitabeleri, Netherlands 2010.