SAMSUN’A TÜRK YERLEŞİMİNİN TARİHÎ GELİŞİMİ

Samsun tarih boyunca pek çok topluluğa yurt olmuş bir bölgedir. Bu topluluklardan birisi de Türklerdir. Tarihî ve arkeolojik kayıtlar MÖ VII. yüzyıldan itibaren Türklerin yörede bulunduğunu gösterir. Samsun'a Türk yerleşiminin bu ilk safhası XI. yüzyılın sonlarına kadar devam eder. Türk ya da Türklükle ilgili olduğuna dair önemli deliller bulunan Kimmer ve İskitler ilk devirde Samsun'a yerleşenlerdir. Bölgedeki Bizans hâkimiyetinin son döneminde bölgedeki Türk bakiyeleri Ortodoks kimliği içerisinde varlığını yitirmiştir. Samsun'a Türk yerleşiminin ikinci dönemi Selçukluların Anadolu'ya girmesiyle birlikte başlar. XI. yüzyılın son çeyreğinden itibaren Danişmendliler, Türkiye Selçukluları, Eretnalılar, Canik beylikleri ve Osmanlılar bölgeye hâkim olmuştur. Bu dönem Türklerin yoğun bir nüfus ile bölgeyi yurt tuttuğu dönemdir. Samsun ve çevresindeki Türk yerleşimi o kadar kalıcı bir hal almıştır ki bölgedeki siyasî hâkimiyet yalnızca Türkler arasında el değiştirmiş başka hiçbir unsur yöreyi idare edememiştir. Bölgenin sosyal, kültürel ve dinî çehresinin değişmesinde de bu devir dönüm noktası olmuştur. Üçüncü evre Cumhuriyet döneminde Samsun'a yerleşen Türklerle birlikte ortaya çıkmıştır. Mübadeleyle gelenlerin yanı sıra Cumhuriyet'in ilanından kısa süre sonra başlayan devlet yatırımlarıyla çeyrek asır gibi kısa sürede önemli bir sanayi ve ticaret merkezi haline dönüşen Samsun başta Karadeniz bölgesinin diğer şehirlerinden olmak üzere ülkenin her tarafından gelen insanlarla oldukça gelişmiş ve bölgenin en önemli metropolü haline gelmiştir

HISTORICAL PERIOD OF TURKISH SETTLEMENT IN SAMSUN

Samsun is a place where several communities have come and setteled down throughout the history. One of these communities is the Turks. The historical and archeological records show that they have been in this reigon since the 7th century B.C. The first phase of the settlement of the Turks in Samsun last up to the the end of 11th century. During the last period of the Byzantine domination the remains of some Turkish groups were assimilated in the pot of Orthodox identity. The second phase of the Turkish settlement start with the Seljhuks who entered the Anatolia. From the last quarter of the 11th century on, Danishmends, Türkiye Seljuks, Eretna, Canik Principality and Ottomans started to dominate the region. The third phase came out as a result of the Turks who settled down in Samsun during the Republic period. Along with the ones that came through the exchange, by means of the new investments made soon after the Republic was founded it became an important tarde and industrial center within the short time of 25 years, also developed due to the people coming from different parts of Turkey and became the most outstanding place in the region

PDF

___

Abdî-zâde Hüseyin Hüsameddin, Amasya Tarihi, III, İstanbul 1927.
Anderson, J. G. C., “Pontica”, The Journal of Hellenic Studies, 20 (1900), s. 151-158.
Aristakes Lastivertc'i’s History (nşr. R. Bedrosian), New York 1985.
ATASOY, Sümer, Amisos Karadeniz Kıyısında Antik Bir Kent, Samsun 1997.
BEHAR, Cem, Osmanlı İmparatorluğu’nun ve Türkiye’nin Nüfusu, Ankara 1996.
BRYER, Anthony, “A Byzantine Family: The Gabrates, c. 979-c. 1653”, University of Birmingham Historical Journal, XII (1970), s. 164-187.
--------------------David Winfield, The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos, I, Washington 1985.
--------------------, “The Tourkokratia in the Pontos”,Neo-Hellenika, I (1970), s. 30-54.
CUİNET, Vital, La Turquie D’Asie, I, Paris 1892.
Dânişmend-Nâme (nşr. N. Demir), Ankara 2004.
DİLCİMEN, Kâzım, Canik Beyleri, Samsun 1940.
DURMUŞ, İlhami, İskitler (Sakalar), Ankara 1993.
FALLMERAYER, Jakop Philip, Trabzon İmparatorluğu’nun Tarihi (nşr. A. C. Eren), Ankara 2011.
GÖDE, Kemal, Eratnalılar, Ankara 1994.
HERODOTUS, Herodot Tarihi (nşr. M. Özmen), İstanbul 1991.
Hoca Sadettin Efendi, Tacü't-Tevarih, II (nşr. İ. Parmaksızoğlu), Ankara 1992.
İPEK, Nedim, Mübadele ve Samsun, Ankara 2000.
Lebeau, Histoire du Bas Empire, XX, Paris 1836.
Les Turcs au Moyen-Age (nşr. X. Jacob), Ankara 1990.
Mehmet Neşri, Kitâb-ı Cihan-nümâ, I-II (nşr. F. R. Unat-M. A. Köymen), Ankara 1987.
MEMİŞ, Ekrem, İskit'lerin Tarihi, Konya 1987.
MUNRO, J. Arthur R., “Roads in Pontus, Royal and Roman”, The Journal of Hellenic Studies, 21 (1901), s. 52-66.
Niketas Khoniates’in Historia’sı (1195-1206) (nşr. I. Demirkent), İstanbul 2004.
ÖZ, Mehmet, XV-XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı, Ankara 1999.
Pliny, Natural History, II (nşr. H. Rackham), London 1947.
ROSTOVTSEF, M., “Pontus, Bithynia and the Bosporus”, TheAnnual of the British School at Athens, 22 (1916/1917-1917/1918), s. 1-22.
Solak-zâde Mehmed Hemdemî Çelebi, Solak-zâde Tarihi, I (nşr. V. Çabuk), Ankara 1989.
TARHAN, M. Taner, “Eski Anadolu Tarihinde Kimmerler”, Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü I. Araştırma Sonuçları Toplantısı ( İstanbul 23-26 Mayıs 1983), Ankara 1984, s. 111-118.
------------------------------, “Eskiçağ'da Kimmerler Problemi”, VII. TTK. Kongresi (11-15 Ekim 1976) Kongreye Sunulan Bildiriler, III, Ankara 1979, s. 355-369.
TELLİOĞLU, İbrahim, İlk Çağdan Osmanlılara Samsun, Samsun 2012.
VRYONİS, Speros, The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century, London 1971.
WINFIELD, David, “The Northern Routes Across Anatolia”, Anatolian Studies, 27 (1977), s. 151-166.
YILMAZ, Emine, “Samsun’da Kaya Yosunlarının Sakladığı Sır ‘Tamgalar”, www. muzeder.org/img/makaleler/tamgalar.pdf