Salar Türkçesinde zarf-fiilli öge cümleler ve zarf- fiill işaretleyicilerinin görünümü

Türk dilinde derin yapıda (deep structure) çekimlenmiş olan, şekilce bağımsız, bitmiş (finished) önermelerin yüklem çekirdekleri, üst yapıda (sentaktik düzlemde) Türkçeye özgü işaretleyiciler ile ögeleştirilir (infinitization) ve ilgili olduğu sentaktik başa (syntactic head) bağlanır. Bu öge cümleler klasik gramerlerde isim- fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil cümleleri olarak adlandırılır. Zarf- fiil işaretleyicileri Türk dilinin birleşik yapılı cümle kurulumuna temel oluşturur. Türk dilinde zarf-fiil işaretleyicileri yargı sıralayıcısı (judgements sorter), ana yüklemdeki hareketi türlü yönlerden tasvir eden, tamamlayan, tarif eden bir çeşit aksiyon türü (action art) kurulumu ya da modal fiil bileşeni (modal verb items) olarak görev alır. Günümüzde Çin Halk Cumhuriyetinin Qing-hai (Çing-hai) eyaletinde 100 bine yakın Salar Türkü tarafından konuşulmakta olan Salar Türkçesinde isim-fiilli ve sıfat-fiilli birleşik cümle yapısı zayıflamasına karşın, zarf-fiilli birleşik yapılı cümle kurulumu sağlam bir şekilde işler görünmektedir. Salarcada bağlaçlarla kurulan birleşik yapılı cümle tipine rastlanmaz. Aksiyonlar son derece zengin zarf-fiil işaretleyicileri ile birleştirilir. Ayrıca zarf-fiil işaretleyicileri Salarca için mevcut ağızların tespiti ve bunun yanı sıra karma lehçelik özellikleri yansıtması açısından da ilgi çekicidir.

Frame sentences with adverb – verb at salar Turkish and view of adverb – verb markers

At the Turkish language, non finite, structural independent, finished, verb cores are infinitized by the markers which are appropriate to Turkish with upper structure (at a syntactic level) and connected to the concerned syntactic head. These frame sentences are called as verbal noun, verbal adjective and verbal adverb sentences at the classic grammar. Verbal adverb markers make up the basis of the forming a compound structured sentence at the Turkish language. Verbal adverb markers at the Turkish language, take in charge as a kind of action art’s installation or modal verb items which is complementary and describes judgment sorter, depicture of the main verb’s movement from all sides. Nowadays, although the structure of verbal noun and verbal adjective compound sentence at the Salar Turkish which is being spoken by 100.000 (one hundred thousand) Salar Turk at the Qing – hai state of People’s Republic of China becomes less, verbal adverb structured sentence forming looks like working strongly. There is not any compound sentence which is formed with conjunction at Salar language. Actions combine the rich verbal adverb markers. Furthermore verbal adverbs are so interesting from the point of detecting the existing local dialect for Salar language and reflecting the characteristics of mixed dialect besides this.

PDF

___

JOHANSON, Lars (1977) Bestimmtheit und Mitteilungsperspektive im türkischen Satz. Zetschrift der Deuschen Morgenländischen Gesellschaft. Suppl III: 2. 1186-1203.
JOHANSON, Lars (1981) „Puluralsuffixformen im Südwesttürkischen‟, Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften und der Literatur, Mainz, Geites - und sozialwissenschaftliche Klasse, 1981:1-19, Wiesbaden: Steiner.
JOHANSON, Lars (1998) „The Structure of Turkic‟ The Turkic Languages, London and Newyork s: 30-66.
JOHANSON, Lars (2002) Structural Factors in Turkic Language Contacts, Curzon Press.
KAKUK S., „Textes Salars‟ (1961) Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 13: 95-117, Budapest.
KAKUK S., „Un vocabulair salar‟ (1962), Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 15, f. 2, Budapest.
KAKUK S., „Sur la phonetique de la langue salare‟ (1962), Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae tom. 15, f. 1- 2, Budapest.
LİN LİAN ,Yun (1985) Sala-yu jian zhi (Ana Çizgileriyle Salarca) Pekin.
LİN LİAN, Yun (1992) Sa-la-han Han-sa-la Zi-hui, Si-cuan Ming-zu chu-ben-shı, Cheng-du. (Salarca-Çince/Çince-Salarca Sözlük).
MA Quanlin, Ma, Wanxiang & Ma Zhicheng (1993) „Salar Language Materials‟, Sino-Platonic Papers, no:43.
MA Wei, Ma Jianzhong, Kevin Stuart (2001) „The Folklore of China‟s İslamic Salar Nationality‟, Edvin Melen Press: New York, pp: 7-8-9.
ROOS M. Erica, (2000) The Western Yugur (Yellow Uygur) Language, Grammar, Texts, Vocabulary, Johannes Gutenberg Universiteit, Mainz.
TENİŞEV, E. R. (1957) I Tyurkskih Naradov Kitaya, Naslediye.
TENİŞEV, E. R. (1963) Salarskiy Yazık, Yazıki zarubecnogo Vostoka i Afriki, Moskva.
TENİŞEV, E. R. (1964) Salarskie Teksti, Moskova
TENİŞEV, E. R. (1970) „Zametki a Salarskoy Leksike‟ Voprası Türkologiy s:165-171.
TENİŞEV, E. R. (1988) Sravnitelno-İstoriçeskaya Grammatika Tyurskih Yazıkov, Morfologiya (redaktor: E.R. Tenişev) Moskva “Nauka”.
UĞURLU, Mustafa (1999) Memluk Türkçesinde Zarf-Fiilli Parçaların Dizimi, TDK: 712, Ankara.