Derin yapı ve yüzey yapı kavramlarından ne anlıyoruz?

Başlangıçta 17. yüzyılda Port Royal Okulu tarafından ortaya atılan sonra Noam Chomsky tarafından formüle edilen teoriye göre her cümlenin derin yapı ve yüzey yapı olmak üzere iki katmanı vardır. Derin yapı adı verilen katman cümlenin anlambilimsel temelini oluşturur. Öte yandan yüzey yapı ise özellikle cümlenin en son söylenmiş veya yazılmış halini, yani gerçekte üretilmiş biçimini temsil eder. Cümlenin anlamına vakıf olan konuşur veya yazar dilbilimsel olarak derin yapı tarafında iken, dinleyici veya okuyucu yüzey yapı tarafındadır zira dinleyici veya okuyucu cümleye maruz kalan taraftır. Bir cümlenin yüzey yapısı boşluklarla ve izlerle dolu iken derin yapısı doluluk ve tamlık arz eder. Bu çalışmada derin ve yüzey yapı kavramlarının hem dil içi hem de diller arası türleri incelenecektir.

What do we understand from the terms deep structure and surface structure?

According to the theory developed mostly by Port Royal school in the 17th century and later on formulated by Noam Chomsky, each sentence in a language has two levels of representation: a deep structure and a surface structure. The deep or underlying structure represents the semantic foundations of a sentence. Meanwhile the surface structure is the actual form of a sentence which essentially occurs in speech (the phonetic form) or writing. While the speaker or the writer is on the side of deep structure as he/she is the one supposed to know the semantic layer of the sentence, the listener or the reader is passively exposed to the surface structure of a sentence. The surface structure of a sentence may have empty categories and traces that are normally full and existing in the deep layer of representation. In this study we will examine the language-internal and cross- linguistic versions of deep and surface structures.

PDF

___

ALTINÖRS, Atakan (2003), Dil Felsefesine Giriş, İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
BAYRAKTAR, Nesrin (2006), Dil Bilimi, Ankara: Nobel.
CHOMSKY, A. Noam (2002), Cartesian Linguistics, A Chapter in the History of Rationalist Thought, Christchurch, New Zealand: Cybereditions Corporation. (Editör: James McGilvray).
CRYSTAL, David (2008), A Dictionary of Linguistics and Phonetics, Blackwell Publishers.
DEMİRCİ, Kerim (2007), “Türkçedeki Bazı Anlatım Bozukluklarına Dilbilimsel Bir Yaklaşım”, 23-26 Ekim 2007, I. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
EKER, Süer (2009), Çağdaş Türk Dili, Ankara: Grafiker Yayınları.
KARABULUT, Ferhat (2009), «Dil Biliminde Derin Yapı Yüzey Yapı Meselesi» Майлықожа Сұлтанқожаұлының 175 жылдық мерейтойына арналған «Қазақ әдебиетіндегі кітаби ақындар дәстүрі» атты халықаралық ғылыми- теориялық конференция, А. Ясауи университеті, Түркістан/Kazakistan 26-27 қараша 2009.
KARABULUT, Ferhat (2009), “Köktürkçenin Sıfat-Fiilli Yapı Tipolojisi”, Bilig, Kış Sayı 48, ss. 91-118.
KARABULUT, Ferhat (2009), “Ad Öbeği Taşınımı ve Boşluk Kuramı Bağlamında Fiilimsili Yapıların Adlandırılması ve Sınıflandırılması Meselesi”, Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi (UTEK) 27-28 Ağustos 2007, İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi, ss.261-299.
KIRAN, Zeynel (1996), Dilbilim Akımları, Ankara: Onur Yayınları.
MATTHEWS, P. H. (1997), Concise Oxford Dictionary of Linguistics, Oxford & New York: Oxford University Press.
RADFORD, Andrew (1998), Syntax A Minimalist Introduction, Cambridge University Press.
SEZER, Ayhan (1981), “Üretimsel-Dönüşümlü Dilbilgisinin Türkçe'ye Uygulanması Üzerine Bir Gözlem”, TDAY-B 1978-1979, Ankara.
STRAZNY, Philipp (2005), Encyclopedia of Linguistics, New York, Oxon: Fitzroy Dearborn. (Prague Petr Sgall‟s article).
TRASK, R. L. (1996), A Dictionary of Grammatical Terms in Linguistics, London & New York: Routledge.
UZUN, Nadir Engin (2000), Anaçizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe, İstanbul: Multilingual.
ÜSTÜNOVA, Kerime (2006), “Yüklem, Yalnız Özneyi mi İçinde Taşır?”Uludağ Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, (2006/2) C. 11, S. 11, s. 241-250.