SALÂH BİRSEL'İN "ŞINGIR MINGIR" SÖZCÜKLERİNDEN TÜRKÇE SÖZLÜK'E KATKILAR

Söz varlığı genel anlamıyla bir dildeki sözlerin bütününü, özel anlamıyla ise kişilerin dağarcığında bulunan söz hazinesini anlatır. Bir dilin sözcük dağarcığının zenginleşmesi bilim ve edebiyatta işlenmesiyle mümkündür. Bu nedenle bilginler, şairler ve yazarlar dilin anlatım imkânlarını geliştiren kişilerin başında gelir. Bireysel söz varlığını geliştirmenin birincil yolu ise okumaktır. Alman düşünür Wittgenstein'ın "Dilimin sınırları dünyamın sınırlarıdır." sözü, genel ve bireysel söz varlığının insan ve toplum için taşıdığı önemi açıkça ifade eder. Bu yazıda Salâh Birsel'in Boğaziçi Şıngır Mıngır adlı eseri aracılığıyla Türkçe Sözlük'e (TDK) kazandırdığı otuz sözcük ve sözcük öbeği üzerinde durulmuştur. Seksen yıllık bir yaşam süren Birsel, özellikle deneme ve günlük türlerinde ortaya koyduğu ürünlerle edebiyatımızda haklı bir ünün sahibi olmuştur. Sanatçı, on ikisi çeviri olmak üzere geride altmış iki eserden oluşan bir külliyat bırakmıştır. Bunlardan biri olan Boğaziçi Şıngır Mıngır, MEB tarafından ortaöğretim öğrencilerine tavsiye edilen 100 Temel Eser'den biridir. Otuz altı bölümden oluşan bu kitap, genelde bir yazarın özelde ise Birsel'in dili kullanma becerisini sayısız örnekle sergileyen bir metindir. Sanatçının denemeci, günlükçü, şair, özel tarihçi gibi birçok vasfı vardır. Ona en güzel yakışan sıfatlardan biri de dil işçisi olmaktır. Eserden tarama ve fişleme yöntemleriyle tespit edilen sözler, yazarın farklı tekniklerle (türetme, birleştirme, derleme gibi) Türkçeye yeni söyleyişler kazandırmada ne denli başarılı olduğunu göstermektedir

PDF

___

Akalın, Şükrü Halûk (2009), “Türk Dili: Dünya Dili”, Türk Dili, S 687, s. 195-204.

Aksan, Doğan (2000), Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim), 1. Cilt, 2. bs., Ankara: TDK Yayınları.

Aksan, Doğan (2006), Türkçenin Sözvarlığı, 4. bs., Ankara: Engin Yayınevi.

Akyalçın, Necmi (2007), Türkçe İkilemeler Sözlüğü, Ankara: Anı Yayıncılık.

Altınkaynak, Hikmet (2008), Türk Edebiyatında Yazarlar ve Şairler Sözlüğü, 2. bs., İstanbul: Doğan Kitap.

Ayverdi, İlhan (2005), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.

Birsel, Salâh (1988), Kediler, İstanbul: Bağlam Yayınları.

Birsel, Salâh (2011), Boğaziçi Şıngır Mıngır, 7. bs., İstanbul: Sel Yayıncılık.

Boz, Erdoğan (2013), Türkiye Türkçesi Biçimsel ve Anlamsal İşlevli Biçimbilgisi, 2. bs., Ankara: Gazi Kitabevi.

Çağbayır, Yaşar (2007), Ötüken Türkçe Sözlük, İstanbul: Ötüken Neşriyat.

Çelik, Abdullah (2003), Salah Bey Kitabı, Şanlıurfa: Yom Yayınları.

Çetişli, İsmail (2003), Batı Edebiyatında Edebî Akımlar, Ankara: Akçağ Yayınları.

Dash, Niladri Sekhar (2008), “Context and Contextual Word Meaning”, SKASE Journal of Theoretical Linguistics [online], Vol. 5/2, s. 21-31.

Demir, Celal (2006), “Türkçe/Edebiyat Eğitimi ve Kişisel Kelime Serveti”, Millî Eğitim, S 169, s. 207-226.

Devellioğlu, Ferit (1997), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 14. bs., Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.

Doğan, D. Mehmet (2008), Doğan Büyük Türkçe Sözlük, 4. bs., İstanbul: Pınar Yayınları.

Doğan, Muammer (2009), “Aksaray Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar-1” Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/4 Summer 2009, p. 236-249, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: 10.7827/TurkishStudies.810, ANKARA-TURKEY.

Durmaz, Ramazan (2009), “Oğuzcadan Gelen Esinti: Karakoyunlu Yörükleri Ağzından Büyük Türkçe Sözlüğe Katkılar”, Turkish Studies -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/4 Summer 2009, p. 331-466, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: 10.7827/TurkishStudies.813, ANKARA-TURKEY.

Ergülen, Haydar (2014), “Salâh Birsel’le Oyuna Devam”, Kitap Zamanı, 5 Kasım 2014.

Gülsevin, Gürer (2013), “Türk Dilinin Dünya Dilleri Arasındaki Yeri ve Önemi”, Yeni Türkiye Türkçe Özel Sayısı, S 55, s. 753-758.

Hacıeminoğlu, Necmettin (1992), Türk Dilinde Edatlar, Ankara: MEB Yayınları.

Karataş, Turan (2011), Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Sütun Yayınları.

Karataş, Turan (2015), “Can Kuşunu Uçurmak”, Yaza/bilmek, Ankara: Edebiyat Ortamı Yayınları.

Karpuz, H. Ömer (2006), “Anadili Bilinci Sorunu”, Türkçenin Çağdaş Sorunları, Ed.: Gürer Gülsevin-Erdoğan Boz, İstanbul: Divan Yayınları.

Karpuz, H. Ömer (2013), “Anadili Eğitimi, Anadiliyle Eğitim ve Resmî Dil ile İlgili tartışmalar ve Dilbilimsel Yaklaşım Sorunları”, Yeni Türkiye Türkçe Özel Sayısı, S 55, s. 991-995.

Korkmaz, Zeynep (2000), Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları, 4. bs., Ankara: TDK Yayınları.

Korkmaz, Zeynep (2007), Gramer Terimleri Sözlüğü, 3. bs., Ankara: TDK Yayınları.

Mutçalı, Serdar (1995), Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık Yayınları.

Necatigil, Behçet (2007), Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, 24. bs., İstanbul: Varlık Yayınları.

Öztürk, Furkan (2008), “İşlevsel Sözlük ve Osmanlı Şiirinde Bağlam”, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/1 Winter 2008, p. 326-334, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: 10.7827/TurkishStudies.275, ANKARA-TURKEY.

Parlatır, İsmail (2008), Atasözleri ve Deyimleri Sözlüğü-II: Deyimler, Ankara: Yargı Yayınevi.

Püsküllüoğlu, Ali (2002), Öz Türkçe Sözlük, 13. bs., Ankara: Arkadaş Yayınları.

Püsküllüoğlu, Ali (2008), Türkçe Sözlük, İstanbul: Can Yayınları.

Türk Dil Kurumu (2009a), Derleme Sözlüğü I, 3. bs., Ankara: TDK Yayınları.

Türk Dil Kurumu (2009b), Derleme Sözlüğü III, 3. bs., Ankara: TDK Yayınları.

Türk Dil Kurumu (2009c), Derleme Sözlüğü V, 3. bs., Ankara: TDK Yayınları.

Türk Dil Kurumu (2009ç), Derleme Sözlüğü VI, 3. bs., Ankara: TDK Yayınları.

Türk Dil Kurumu (2009d), Tarama Sözlüğü II, 3. bs., Ankara: TDK Yayınları.

Türk Dil Kurumu (2011), Türkçe Sözlük, 11. bs., Ankara: TDK Yayınları.

Uysal, İdris Nebi (2011), Karaman İli Ağızları ve Anadolu Ağızları Arasındaki Yeri, Karaman: Karaman Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.

Vardar, Berke (2007), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, 2. bs., İstanbul: Multilingual Yayınları.

Zülfikar, Hamza (1991), Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları, Ankara: TDK Yayınları.

Zülfikar, Hamza (1995), Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler, Ankara: TDK Yayınları.