ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİ DÖNEMİNE AİT BİLİNMEYEN SATIR ARASI TÜRKÇE KUR’AN TERCÜMESİ

Günümüze ulaşan Türkçe Kur'an tercümeleri üzerinde yürütülen bir kısım araştırmalar, ilk Türkçe Kur'an tercümesinin Farsça tercümeyi yapan heyet içerisinde yer alan Türkler tarafından yapıldığı ve bu tercümenin zaman içerisinde çeşitli nedenlerle kaybolduğu ya da yok olduğunu düşündürmektedir. Sonraki tercümelere örnek teşkil eden bu ilk tercümeden istifade edildiği konusunda güçlü kanaatler uyandıran Türkçe Kur'an yazmaları içerisinde Rylands, British Museum or. 9515 ve TİEM 73 yazmaları önemli yer tutmaktadır. Ayrıca, Hekimoğlu ve Anonim Tefsir metinlerinin de bu ilk tercümeyle benzerlik gösterdiği düşünülmektedir. Eski Anadolu Türkçesi döneminde Oğuz diliyle kaleme alınan Kur'an tercümeleri de belli tercümelerden istinsah edilmiştir. Tarafımızdan tespit edilen MK 06 Mil Yz B 502 nolu yazmanın Eski Anadolu Türkçesi döneminin sonlarına doğru yazıldığı ya da istinsah edildiği düşünülmektedir. Eserde kısmî tefsir tercüme diyebileceğimiz metoda başvurulmuştur. Bu yazma daha önce benzerliği tespit edilmiş bir kısım tercümeler içerisinde özellikle Bursa GK No: 1'deki H 804/M 1401 tarihli yazmayla leksik karşılıklar bakımından önemli ölçüde benzerlik göstermekte ise de bu iki nüshanın aynı kaynaktan kopya edildiğini söylemek güçtür. Zira, eserin dil özellikleri üzerinde yürüttüğümüz çalışmada özellikle isim ve fiil çekimindeki farklılıklar, arkaik kelimelerin ve eklerin hemen hemen hiç görülmemesi hatta tercüme yazarının metin üzerindeki şahsî tasarrufları bu düşünceyi kuvvetlendirmektedir. Türkçe kelime grupları, isim tamlamaları ve nadiren de olsa aktarmalara başvurularak yapılan bu tasarruflar eseri diğer Kur'an tercümelerinden ayrı kılmakla birlikte Arapça kelimelerin anlamına karşılık bulurken Türkçe kelime gruplarının yazımında yapılan imlâ farklılıkları da eseri cümle bilgisi bakımından değerli kılmaktadır. Metnin imlâsında, eski Uygur Türkçesi ve Arap-Fars yazı geleneklerinin tesirinin yanısıra konuşma dilinin etkileri de gözlenmektedir. Fiil çekiminde görülen zaman kaymaları, Arapça kalıplara uydurulmuş ve üst üste kullanılmış çatı ekleri de yine metinde tespit edebildiğimiz önemli yapısal farklılıklardır. Türk dilinin olgunlaşma ve gelişme süreçlerini takip edebilmek, İslam diniyle birlikte gelen yeni kavramların eski Türk dinleri etrafında şekillenen Türk kültürü devrinin bakiyesiyle nasıl karşılandığını öğrenmek açısından Kur'an tercümeleri son derece önemlidir. Ayrıca, her yeni tercüme, içerisinde arkaik ögeler ve yapıları, müellif ya da müstensihlerin şahsî tasarruflarını da barındırdığından Kur'an tercümelerinin söz varlığı açısından değerli bilgiler vermektedir

THE UNKNOWN INTERLINEAR TURKISH KORAN TRANSLATION BELONGING TO OLD ANATOLIAN TURKISH PERIOD

Today, some related research on Turkish Koran translation manuscripts gave rise to the thoughts that first Turkish translation of Koran was made by the Turkish members of the board who made the first Farsi translation of Koran and this Turkish manuscript was lost or destroyed in time due to reasons unknown. Rylands, British Museum or. 9515 and TİEM 73 are significant among Turkish Koran translations which are thought to have been inspired by the first translation mentioned above. Moreover, Hekimoğlu and Anonim Tefsir texts are also considered to be similar to this first translation. The Koran translations written in Oghuz language in the Old Anatolian Period is also thought to have been copied from certain translations. MK 06 Mil Yz B 502 coded manuscript, determined by us, is also considered to have been written or copied towards the end of the Old Anatolian Turkish Period. In the manuscript, partial comment method was employed. Although this manuscript has similarities with especially in Bursa GK No: 1 dated as H 804/M 1401 manuscript which is one of the pre determined manuscripts in terms of lexical matchings; it is hard to propose that the two manuscripts are copied from the same source. That is to say, in the study we conducted on he linguistic features of the manuscript, noun and verb inflection differences, nearly no use of archaic words and affixes and even translator’s personal preferences on the text strenghen this statement. These preferences employed through Turkish Word groups, possesive constructions and rarely quotes, distinguish this manuscript from other Koran translations. Additionally, the manuscript is valuable regarding syntax as Arabic equivalents can be found and ortographic differences of Turkish Word groups can be seen. In the ortography of the text, beside the effect of Old Uyghur Turkish and Arabic-Persian written tradition, the effects of spoken language can also be observed. Some other structural differences in the text are tense shifts in verb inflections and succesive voice affixes adapted to Arabic patterns. The Koran translations bear significance to follow the development and maturation of Turkish language, to learn how new Islamic concepts were refined by the old Turkish religions and Turkish culture. Besides, as each translation inhabits archaic features and structures with the preferences of authors or copyist,Koran translations give invaluable information regarding vocabulary

PDF

___

Altuntaş, H. ve Şahin, M. (2011). Kur'an-ı Kerim Meâli (21. bs). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Ata, A. (2004). Karahanlı Türkçesi: Türkçe İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası): Giriş-MetinNotlar-Dizin. Ankara: TDK Yayınları.
Atalay, B. (1999). Divanü Lûgati't- Türk Dizini- İndeks (4). Ankara: TDK Yayınları.
Dilçin, C. (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
Emre, A.C. (1949). Türk Lehçelerinin Mukayeseli Grameri. İstanbul: Bürhaneddin Erenler Matbaası.
Gülsevin, G. (1997). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: TDK Yayınları.
Hidayet, A. (1999). Türklerde Kur'an Çalışmaları. İÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi(I), s. 159-235.
İnan, A. (1952a, 4). Eski Türkçe Üç Kur’an Tercümesi. Türk Dili(7), s. 128-130.
İnan, A. (1952b, 4). Eski Kur’an Tercümelerinin Dili Meselesi. Türk Dili(7), s. 131-133.
İnan, A. (1960). Kur'an'ın Eski Türkçe ve Oğuz-Osmanlıca Çevirileri Üzerine Notlar. Makaleler ve İncelemeler (C II, s. 141-155). Ankara: TTK Yayınları.
İnan, A. (1998a). Kur'an-ı Kerim'in Türkçe Tercemeleri Üzerinde Bir İnceleme. Makaleler ve İncelemeler (Cilt II, s. 156-161). içinde Ankara: TTK Yayınları.
İnan, A. (1998b). Anadolu Beyliklerinde ve Osmanlı Türk Devletinde Oğuz Türkçesi’yle Kur’an Tercemeleri. Makaleler ve İncelemeler (Cilt II, s. 169-171). içinde Ankara: TTK Yayınları.
İnan, A. (1998c). Osmanlı-Oğuz Türkçesi’ne Kur’ân-ı Kerîm’in Tercemeleri. Makaleler ve İncelemeler (Cilt II, s. 172-177). içinde Ankara: TTK Yayınları.
Küçük, M. (2014). Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Satır Arası İlk Kur'an Tercümesi (Giriş- İnceleme-Metin-Dizin). Ankara: TDK Yayınları.
Mansuroğlu, M. (1998). Eski Osmanlıca. Tarihi Türk Şiveleri (M. Akalın, Çev., s. 247-276). içinde Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
Muhammed Hamidullah. (1965). Kur’an-ı Kerîm’in Türkçe Yazma Tercümeleri. (S. Tuğ, Dü.) İÜ Türkiyat Mecmuası(14), s. 65-80.
Muhammed Hamidullah; Yaşaroğlu, M. (1991). Kur’an Tarihi (Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Terceme ve Tefsirleri Bibliyografyası). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Özkan, M. (2000). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
Özkan, M. (2011). Eski Anadolu Türkçesi Döneminde Ortaya Konan Tercümelerin Türk Diline Etkisi. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi (3), s. 1-64.
Sağol, G. (1997). Kur’an’ın Türkçe Tercüme ve Tefsirleri Üzerinde Yapılan Çalışmalar. Türklük Araştırmaları Dergisi(8), s. 379-396.
Tekin, Ş. (1992-2014). Eski Türk Yazı Dillerinin Özellikleri Üzerine Düşünceler ve Bunların Teşekkülü ile Türk Siyasî Birlikleri Arasındaki İlişkiler. İştikakçının Köşesi (Cilt 101, s. 112- 138). içinde İstanbul: Dergah Yayınları.
Timurtaş, F. K. (2005). Eski Türkiye Türkçesi (Gramer-Metin-Sözlük) (3 b.). Ankara: Akçağ Yayınları.
Togan, A.Z.V. (1971). Kur'an ve Türkler. İstanbul: Kapı Yayınları.
Topaloğlu, A. (1976-1978). Muhammed Bin Hamza, XV. Yüzyıl Başlarında Yapılmış 'Satır-Arası' Kur’an Tercümesi. Giriş ve Metin, Sözlük I-II. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
(yazar yok). Kur’ân-ı Kerîm ve Tercemesi. Ankara-Milli Kütüphane. No: 06 Mil Yz B 502. varak: 1b-425a.