207122

TÜRKÇEDEKİ ÜNLÜLERİN FORMANT FREKANS DEĞERLERİ VE ENKLİZ “SES”OLAYI

Türkçe, yapısında bağımsız kelime kökleri ve bunlara getirilen son ekleri ile bitişken bir dildir. Konuşma dilinde ahenk ve armoniyi gözetir ve bunu, kelime kökleri ile ekler ve kelime ile diğer kelimeler arasındaki uyumları gerçekleştirerek sağlar. Türkçede, köklerle eklerin birleşmesi sırasında önce gelen ses, sonra gelen sesi kendisine benzetir. Biri ince biri kalın sesli iki kök birleşerek tek bir kelime oluşturduğunda ise önce veya sonra gelen ses değil, genellikle anlamı baskın olan ses, diğer sesi kendisi gibi yapar. Dilde buna enkliz adı verilir Enkliz, ünlülerin baskın ses özelliklerini baskın olmayan seslerin özellikleri yerine geçirme biçiminde ve seslerin nicel ve nitel değerlerine bağlı olarak gerçekleşir. Bu sebeple, birleşen kelimeler için fonetik bir durum ve fonolojik bir sonuçtur. Enkliz birleşen ve bitişen-kelimelerde söz konusu olduğu için bir yönüyle ortografik bir husustur. yazımı da ilgilendirir. Birbiriyle birleşmeyen ve bitişik yazılmayan kelimeler de enkliz olmaz Türkçe biçim birimler için enkliz ile enklitik aynı değildir. Enklitik bağımsız bir kelimeyle mana taşıyıcı varlık olan "de, mi ile," gibi bazı klitiklerin birleşmesi ile oluşur ve ikinci kelime ile sınırlı kalır. Enkliz ise en az iki kelimenin kelime-kelime düzleminde birleşmesi ile gerçekleşir, bu sebeple hem birinci hem ikinci kelimede görülür. Enklizin gerçekleşmesi için kelimelerin birincisi ile ikincisinin ünlüleri arasında kalınlık ve incelik yönünden fark olması ve birleşme sırasında bu ses farklılıklarının ortadan kaldırılarak kalınlık incelik uyumunun sağlanması gerekir. Enkliz ses uyumu bulunan diller için söz konusudur; bu bakımdan Türkçe için karekteristiktir. Türkçedeki ünlülerin formant frekans (biçimlendirici) değerlerinden yararlanılarak yapılan değerlendirmeler, enklizle ilgili anlamlı sonuçlar verir. Türkçenin muhtelif dönemlerine ait eski ve yeni birleşik ve bitişik kelimeleri üzerinde, ünlülerin barka çevrilmiş F1-F0 ve F3-F2 formant frekans değerlerinden yararlanılarak yapılan bu incelemede, örnek kelimelerin enklizi doğrulayan anlamlı sonuçlar verdiği belirlenmiştir

FORMANT FREQUENCY VALUES AND ENCLISE “SOUND” EVENT OF VOWELS IN TURKISH

Turkish, in its structure has independent word roots and suffixes that are attained to them, is an agglutinating language. It takes into account the harmony and coherence and provides this by establishing a harmony between word roots, suffixes, and other words. In Turkish, during the combination of roots and suffixes first voice resembles the second voice to itself. When two roots, with a front vowel and a stay vowel combines to form a word, in general, it is not depending on being the first or the second voice, the dominant voice resembles the other one to itself. This is called “enclise” in language. Enclise occurs by switching the dominant vowel voice charecters with non-dominant ones and this takes place in accordance with qualitative and quantitative values of voices. As a result of this, enclose is a phonological result and phonetic case for combining words. Enclise is an orthographical matter because it occurs in connecting and contiguous words. It is also related to grammar and spelling. There can not be any enclise within nonconnecting and non-contiguous words. Enclise and enclitic is not same for Turkish morpheme. Enclitic is formed by connecting an independent word with a meaning carrier clictics like “de”, “mi” or “ile” and it is limited to the second word. On the other hand, enclise is formed by connecting at least two words within the word-word space, that’s why it can be seen in both first and second word. In order enclise to occur, there must be a difference between first and second vowels in terms of being first or stay vowels and during the combination process this difference must be eliminated and the compliance must be ensured. Enclise is a fact for languages that has a sound integration, and thus it is a crucial characteristic for Turkish. Evaluations that derives from the formant frequency values of the vowels in Turkish gives meaningful results about enclise. This study, based on a sampling analysis made use of the vowels F1-F0 and F3-F2 formant frequency values that are converted to barks to investigate new and old compound and contiguous words from several periods of Turkish Language attained significant results

PDF

___

Akalın, Şükrü Haluk (1993). “Üzerlik”, II. Uluslararası Karacaoğlan ve Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, s. 247-260, Adana
Akçataş, Ahmet (2007). “Süre Açısından Türkiye Türkçesinin Sesleri Üzerine Bir Değerlendirme”,
Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Volume 2/3 Summer, P. 13- 24, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.110, Ankara-Turkey
Altundağ, Aytuğ (2008). Nasal Obstrüksiyonu Olan Ve Olma yan Hastaların Sesin Başlama Sürelerinin (Voıce Onset Tıme) Ölçülerek, Karşılaştırılması Ve Artikülasyona Olan Etkilerinin Değerlendirilmesi, Göztepe Eğitim Ve Araştırma Hastanesi Kulak Burun Boğaz
Kliniği (Uzmanlık Tezi) s.1-57, İstanbul Coşkun, Volkan (1999). Türkiye Türkçesinde Ünlüler ve Ünsüzler, Türk Dilı Araştırmaları Yıllığı Belleten Sayı 42, Cilt I/II, s. 41-50, Ankara.
----------------------- (2007). Standart Türkçede Ses Olaylarının Sebep-Sonuç İlişkisi Çerçevesinde Yeniden Sınıflandırılması ICANAS Uluslar Arası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi 12.09.2007, s. 347-367, Ankara
Ercilasun, Ahmet Bican (2008). “La Enklitiği ve Türkçede Bir ‘Pekiştirme Enklitiği’ Teorisi”, Dil Araştırmaları Dergisi, Sayı: 2 Bahar 2008, Avrasya Yazarlar Birliği Yayını, s. 35-56, Ankara.
----------------------------------- (2014). Türk Dili ve Kompozisyon, Türk Dilinin Bugünkü Durumu ve Yayılma Alanları s.68-103, Komisyon Zeynep Korkmaz vd., s. 1-566, Ekin Yayınevi Erdal, Marcel (2000). “Clitics in Turkish”, Studies on Turkish and Turkic Languages, Proceedings
of the Ninth International Conference on Turkish Linguistics, Lincoln College, Oxford, August 12–14, 1998. (Edited by Aslı Göksel and Celia Kerslake), Wiesbaden, s. 41–48.
Ergin, Muharrem (1981). Azeri Türkçesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi yayınları, s.1- 255, İstanbul
------------------------(2002). Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basın Yayın Dağıtım, s.1-407, İstanbul Gemalmaz, Efrasiyap (1992). “Türkçe'nin Morfo-Sentatik Yapısının Fonolojisine Etkileri”, TDAYB 1992, TDK Yay., s. 169-173, Ankara --------------------------------- (1999). “Türkiyeli Türkçesinde Ses Olayları”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi sayı 13, s.4-30, Erzurum
Gülensoy, Tuncer (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi. Türk Dil
Kurumu Yayınları C.I-II, Ankara Gürbüz, E (2011). Formant Frekans Değerler ve F2-F1 Farkının Anlamı (Kalın/İnce, Dar/Geniş) https://egurbuz.wordpress.com/2011/01/28/141
Gülsevin, Gürer (2013). “Ses Bilgisinde ‘Çevre Şartı’ Kavramı ve Ağız İncelemelerindeki Önemi”-
Literature And History Of Turkish Or Turkic-,Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Volume 8/9 Summer, P. 49-62, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, Doi Number:http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5420, Ankara-Turkey 712 Meriç GÜVEN Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/16 Fall 2015
İpek, Birol (2012). “Türkiye Türkçesinde Edatlar Üzerine Bibliyografya Denemesi”.Turkish
Studies - International Periodical For The Languages, Volume 74 Fall, P. 219-228, AnkaraTurkey
Hacıeminoğlu, Necmettin (1992). Türk Dilinde Edatlar, MEB Yayınları, İstanbul Kılıç M. Akif (2000). Türkiye Türkçesindeki Ünlülerin Ses Bilgisel Özellikleri dilbilimi.net/kilic_turkiye_turkcesindeki_unlulerin_sesbilgisel_ozellikleri s. 1-17, Boğaziçi
Üniversitesi 16-18 Ağustos 2000, İstanbul
Kılıç, M. Akif. &. Erdem Mevlut (2008).“Türkiye Türkçesindeki ‘Yumuşak g’ ünsüzünün fonetik
analizi” VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, Türk Dil Kurumu 20-25 Ekim 2008 s. 2809- 2826, Ankara
Kılıç, M. Akif (2011). Ağız Araştırmalarında Konuşma Seslerinin Fonetik Çözümleme Yöntemleriyle Belirlenmesi, 4. Uluslararası Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı 27-29 Ekim 2011, Bildiri Metni s.1-10”, Edirne
Kornfilt, Jaklin (1997).Turkish, London . New York.
Kúnos, Ignaz (1902). Şeyh Suleyman Efendi’s Çagatay-Osmanisches Wörterbuch, Budapest
Lessıng, Ferdinand D. (1986). A Mo dern Mongolian-English Dictionary, Bloomington. Türkçeye tercümesi: Günay KARAAĞAÇ (2003), Moğolca-Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Malkoç, Ekrem(2009). “Türkçe Ünlü Formant Frekans Değerleri Ve Bu Değerlere Dayalı Ünlü
Dörtgeni”, Dil Dergisi Sayı 146 , s. 71-85, Ankara
Mish, Frederick (1991). Webster's ninth new collegiate dictionary, Springfield, MA: MerriamWebster.
1,564 pages. 0877795088; indexed 0877795096; deluxe 087779510X Nalbant, Bilge Özkan (2007). “Moğolca-Türkçe Bir Enklitik (Ek-Edat) magat>mAt”, International
Journal of Central Asian Studies, Volume 11, -1. s. 37-51, Tashkent, Uzbekistan, Sarı İsa, (2013). “Dil Etkileşimi Bağlamında Ses-Anlam Eşlemesi Ve Türkçedeki Örnekleri”, Türk
Kültürü 2013/1: 2013/1: 1-27, Türk kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara Şayli Ömer, Levent M. Arslan and ÖZSOY A. Sumru (2003). “Türkçe'de Ses Sürelerine Etki Eden
Etmenler ve Etkileri (Factors Effecting Durations of Turkish Phonemes and Their Effects),” XVII. Dilbilim Kurultayı Mayıs 22-23 s. 1-11, Anadolu Üniversitesi, (Sözel sunum) Eskişehir
Tekin, Talat (1960). “Amca ve Teyze Kelimeleri Hakkında” Belleten Türk Dili Araştırmaları Yıllığı sayı 183, s.283-297, Ankara