SÂDIKÎ-İ EFŞÂRIN TEBRİZ MİLLİ KÜTÜPHANESİNDEKİ KÜLLİYATI VE TÜRKÇE MANZUMELERİ

Çağatay edebiyatının Ali Şir Nevâyî'den sonraki önemli temsilcilerinden birisi de Sâdıkî mahlasıyla bilinen ve Şah Abbas'ın kitapdarlığını da yapan Sâdıkî-i Efşâr'dır. Edebiyatımızda sadece şair ve tezkireci kimliğiyle değil özellikle minyatür sanatındaki maharetiyle de isminden bahsettirmiş olan Sâdıkî, külliyatındaki eserlerinin çoğunu Farsçayla yazmıştır. Safeviler döneminde yaşayan ve devletin farklı kurumlarında çeşitli görevler üstlenen Sâdıkî'nin Türk edebiyatında bilinen en önemli eseri şairler tezkiresi olan Mecma'u'l-havâs'tır. Sâdıkî'nin tezkiresi dışında Türkçe yazılmış şiirleri ve bir de Türkçe münşeatı mevcuttur. Türkçe eserlerini çoğunlukla Çağatay Türkçesiyle yazmış; ancak Türkçe şiirlerinde hem Çağatay hem de Azeri Türkçesini kullanmayı tercih etmiştir. Türkçe şiirlerinden ilk olarak bahseden Turhan Gandjei bu araştırmasını şairin Doğu ve Batı Türkçesi ile yazdığı Kütüphanesi'nde yapılan araştırmada Sâdıkî'nin Türkçe şiirlerinin sadece bahsi geçen gazellerle sınırlı olmadığı tespit edilmiştir. Gazeller dışında şairin külliyatında kasideler, bahsi geçen gazellerin dışında kalan gazeller, kıta', terkib-i bend gibi nazım şekilleri ile bir de sakiname yer almaktadır. Bununla birlikte ülkemizde Sâdıkî'nin külliyatından bahseden çalışmalar genellikle bu bilgilerini Muhammed Ali Terbiyet'in Dânişmendân-ı Âzerbaycan adlı eserinde verdiği bilgilere dayandırır. Yine aynı kütüphanede bulunan Sâdıkî'ye ait külliyatın Muhammed Ali Terbiyet'in yaptığı tasniften daha kapsamlı bir içeriğe sahip olduğu görülmüştür. Bu çalışmada hem Sâdıkî'nin şimdiye kadar yayınlanmamış Türkçe şiirlerinden hem de külliyatının ismi zikredilmeyen bölümlerinden bahsedilecektir.

SADIKİ-İ EFŞAR'S TREATISE IN TABRIZ NATIONAL LIBRARY AND HIS TURKISH POEMS

Sâdıkî-i Efşâr, known also with his pen name as Sâdıkî and maintained the duty of Shah Abbas' bookdealer, is one of the most prominent figure and follower in Cagatay Literature after Ali Şir Nevayi. Sâdıkî, who has a noteworthy place in our literatüre not only with his poetic identidy and his tezkires' but also through his skill particularly in miniatures made a name for himself. In Turkish Literature, the most important known work of Sâdıkî, who lived in the era of Safavid, is ''Mecma'u'l-havâs''which is the biography of poets. Yet, apart from Sâdıkî's biography, there are also his poems written in Turkish and Turkish anthology. He wrote much of his Turkish works with Cagatay Turkish; yet in his Turkish poem he perefered to make use of Cagatay and Azeri Turkish. Turhan Gandjei, who first mentioned the poet's Turkish poems, confines his research into the lyrical poems (ghazal) which the poet wrote in East and West Turkish. But, in the research that we carried out in Tebriz National Library, we determined that Sâdıkî's poems are not restricted to the afore-mentioned lyrical poems (ghazals). Apart from his ghazals the poetics treatise includes kaside, kıta', terkib-i bend and such poetic forms along with a ssakiname. Nonethless, in our country, the studies citing about Sâdıkî's treatise generally base their data on the work of Muhammed Ali Terbiyet named Dânişmendân-ı Âzerbaycan. Again, ın the same library, it was determined that the treatise, which belong to Sâdıkî, has a more comprehensive work of content than that of the selection that was made by Muhammed Ali Terbiyet. In this study, it is to be mentioned both Sâdıkî's Turkish poems which have not been puplished till now and parts of his treatise that is not cited.

PDF

___

DEHHUDA, Ali Ekber (1373), Lugatname, Müessese-i ?nti?arat-ı Çap-ı Dani?gah-ı Tehran. C.9, Tehran.

DEM?RC?, Jale (1998), Nevâyî'nin Azerbaycan Sahasına Etkisi, Dil ve Tarih-Coğrafya Dergisi, C.38, S.1-2, Ankara.

ERG?N, Muharrem (1981), Azeri Türkçesi, ?stanbul.

GANDJE?, Turhan (1971), Sâdıkî-i Efşâr'ın Türkçe Şiirleri, Türkiyat Mecmuası, C.16, S.19, ?stanbul.

GÖKDAĞ, Bilgehan A. (2006), Salmas Ağzı, Güney Azerbaycan Türkçesi Üzerine Bir İnceleme, Karam Yayıncılık, Çorum.

HAYYAMPUR, Abdurresul (1327), Sâdıkî-i Kitâbdâr, Tezkire-i Mecma'u'l-havâs Be-zebân-ı Türkî-i Çağatayî, Tebriz.

?SKENDER Beg Türkmen (1317), Târîh-i 'Âlem-ârâ-yı 'Abbâsî, (Be-tashîh-i Süheylî H"anmârî), Çâphâne-i ?slâmiyye, Tehrân.

KARAAĞAÇ, Günay (1988), Çağatayca El Kitabı, Edebiyat Fakültesi Basımevi, ?stanbul.

KARTAL, Ahmet (2008), "Sâdıkî-i Kitâbdâr"ın Mecma"u"l-havâs ?simli Tezkiresi ve Onda Yer Alan Anadolulu ?airler", Şiraz'dan İstanbul'a Türk-Fars Kültür Coğrafyası Üzerine Araştırmalar, Kriter Yayınevi, ?stanbul.

KÖPRÜLÜ, M. Fuat (1989), Edebiyat Araştırmaları II, Ötüken Ne?riyat, ?stanbul.

NASRABAD?, Mirza Muhammed Tahir (1361), Tezkire-i Nasrâbâdî, (Bâ-Tashîh ü Mukâbele-i Ustâd-i Fakid Vahid Destgîrdî) C.3 Tehran.

REDHOUSE, Sir James W. (2006), Turkısh and English Lexicon, Çağrı Yayınları, ?stanbul.

SÂDIKÎ-? Ef?âr, "Kaside vü Gazeliyyât-ı Türkî", Külliyât-ı Sâdıkî, Tebriz Milli Kütüphanesi.

SERTKAYA, Osman Fikri (2004), "Osmanlı ?airlerinde Ali ?ir Nevâyî Tarzı ve Nevâyî"ye Anadoluda Yazılan Nazireler", Ali Şir Nevâyî'nin 560. Doğum, 500. Ölüm Yıl Dönümlerini Anma Toplantısı Bildirileri, TDK Yayınları, Ankara.

SERTKAYA, Osman Fikri (1970), Osmanlı Şairlerinin Çağatayca Şiirleri, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, S.19, Ankara.

STEINGASS, F. (2006), Persian-English Dictionary, Çağrı Yayınları, ?stanbul.

SÜMER, Faruk (1999), Safevi Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, TTK Yayınları, Ankara.

?EMSEDD?N, Sami (1997), Kâmus-i Türkî, Çağrı Yayınları, ?stanbul.

TERB?YET Muhammet Ali (1314), Danişmendân-ı Azerbaycan, Çap-ı Evvel, Tehran.