Rumeli ağızlarının söz dizimi üzerine-I (Makedonya ve Kosova Türk ağızları örneği)

14. yüzyıl ortalarından itibaren Balkanlarda değişik Türk boy ve oymaklarınca, bölgenin yerlisi azınlık dillerinin de etkisiyle, Anadolu ağızlarından farklı ve yeni bir ağızlar bölgesi oluşturulmuştur. Batı ve Doğu Rumeli ağızları olarak iki kola ayrılan Rumeli ağızları; tarihî, coğrafî ve sosyo-kültürel şartları dolayısıyla altı yüz yılı aşkın bir sürede aynı coğrafyadaki, başta Slav kökenliler olmak üzere, Hint-Avrupa dil ailesine mensup birçok dille etkileşimde bulunmuştur. Karşılıklı gerçekleşen bu dil etkileşimi sonucu, Türkçeden diğer Balkan dillerine birtakım dil unsurları geçerken, bu dillerden de Türkçeye söz varlığından ses ve şekil bilgisine, hatta söz dizimine varan etkilenmeler olmuştur. Çalışmada, Makedonya ve Kosova Türk ağızlarının “söz dizimi” üzerinde durularak, bu ağızları, yabancı dillerin söz dizimi bakımından da önemli derecede etkilediği, bu yüzden Türkçede bulunmayan çok değişik cümle tiplerinin oluştuğu ortaya konulmuştur.

On syntax of Rumelian dialects-i (The example of Macedonian and Kosovan Turk dialects)

Since mid-14th Century in Balkans Turkish clans and tribes have established an area of relatively different new dialects with the influence of the local minority languages together with protecting their own Anatolian dialects characteristics. The Rumelian dialects which actually have been divided into two main branches have been in language interaction with various languages, especially with Slavic origins, which are the member of Indo-European language family on account of the historical, geographical and socio-cultural circumstances in more than one hundred and fifty years. As a result of this reciprocal language influence, while some language elements were transfered from Turkish to the other languages, there has been some influences regarding phonetics, word presence, grammatical structures and even syntax from these languages to Turkish as well. In this study, dealing with the “word order” of Macedonian and Kosovan Turkish dialects which constitude the western branch of Rumelian dialects, we tried to bring up that Rumelian dialects which happened to be minority languages in this geographical area have influenced enormously word orders of the foreign languages and therefore various sentence types which were not formerly present in Turkish language were established.

PDF

___

AGO, Arif (1987). “İsveç‟te Çalışmakta Olan Makedonya‟nın Resne Bölgesinden Türk İşçi Ailelerinin Konuşma Dilindeki Değişmeler”, Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi (İstanbul, 23-28 Eylül 1985), Tebliğler I. Türk Dili, Cilt 2, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay., s. 7-15.
AKSAN, Doğan (1988). “Anlam Alışverişi Olayları ve Türkçe”, TDAY Belleten 1961, Ankara: TDK Yay., s. 207-273.
AKSAN, Doğan (2007). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, III C, Ankara: TDK Yay.
ALKAYA, Ercan (2007). “İki Dillilik ve Rusçadan Tatar Türkçesine Geçen Kavram Tercümeleri”, Turkish Studies, Volume 2/2 Spring 2007: 41-53.
BAŞDAŞ, Cahit (2003). “Anadolu ve Kosova Türk Ağızlarında g>c, k>ç Değişmeleri”, TDAY Belleten 1999/I-II, Ankara: TDK Yay., s. 1-8.
BRENDEMOEN, Bernt (2008). “Anadolu Ağızlarındaki Sözdizimi Üzerine Bir Not”, Turkish Studies, Volume 3/3, Spring 2008: 166-175.
CAFEROĞLU, Ahmet (1960). “Anadolu ve Rumeli Ağızları Araştırmalarının Bugünkü Durumu”, VIII. Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler 1957, Ankara: TDK Yay., s. 65-70.
ÇELEBİ, Nazmiye (2003). “Kıbrıs Ağızları ve Dil Etkileşimi”, Türk Dili, Sayı: 616, Ankara: TDK Yay., s. 394-398.
DALLI, Hüseyin (1991). Kuzeydoğu-Bulgaristan Türk Ağızları Üzerine Araştırmalar, Ankara: TDK Yay.
DJINDJIC, Slavoljub (1987). “Sırp-Hırvat Dilindeki Bitkilerin Türkçe İsimleri”, Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi (İstanbul, 23-28 Eylül 1985), Tebliğler I. Türk Dili Cilt 2, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay., s. 49-56.
DUMAN, Musa (2003). “Kıbrıs ile Anadolu Arasındaki Fark”, Türk Dili, Sayı: 616, Ankara: TDK Yay., s. 384-393
ECKMANN, Janos (1962). “Kumanova (Makedonya) Türk Ağzı”, Németh Armağanı, Haz.: J. Eckmann- A. S. Levend-M. Mansuroğlu, Ankara: TDK Yay., s. 111-144.
ECKMANN, Janos (1988). “Dinler (Makedonya) Türk Ağzı”, TDAY Belleten 1960, Ankara: TDK Yay., s. 189-204.
ECKMANN, Janos (2004). “Edirne Ağzı”, Çev.: Oğuzhan Durmuş, İlmî Araştırmalar, Sayı: 18, İstanbul: Gökkubbe Yay., s. 135-150.
ELÇİN, Şükrü (1964). “Florina Ağzı”, Türk Kültürü Araştırmaları, Yıl: 1, Sayı: 2, Ankara: TKAE Yay., s. 244-253.
EREN, Hasan (1988). “Anadolu Ağızlarında Rumca, İslâvca ve Arapça Kelimeler”, TDAY Belleten 1960, Ankara: TDK Yay., s. 295-371.
EREN, Hasan (1989). “II. Uluslararası Güney-doğu Avrupa Araştırmaları Kongresi”, TDAY Belleten 1971, Ankara: TDK Yay.: 263-266.
GENÇ, Altan (1992). “Makedonya Meselesi”, Batı Trakya (Siyasi, Kültürel ve Türkçü Dergi), Sayı: 266, Cilt: 25, s. 1-30.
GUBOĞLU, Mihail (1987). “Gagauzların „Türkçe‟ Dili, Edebiyatı ve Tarihi Hakkında Araştırmalar (Bibliyografya/Kaynakça Denemesi)”, Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi (İstanbul, 23-28 Eylül 1985), Tebliğler I. Türk Dili Cilt 2, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay., s. 63-72.
GÜLENSOY, Tuncer (1993). Rumeli Ağızlarının Ses Bilgisi Üzerine Bir Deneme (İnceleme-Bibliyografya-Metinler), Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yay.
GÜNŞEN, Ahmet (2004). “Edirne ve Yöresi Ağızlarında Aile ve Topluluk Yapan Ekler Üzerine”, Türk Dili, Sayı: 626, Şubat 2004, s. 150-162.
GÜNŞEN, Ahmet (2008). “Dil Etkileşimi Açısından Makedonya ve Kosova Türk Ağızları”, Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri, (25-30 Mart, Şanlıurfa), TDK Yay., Ankara 2009, s. 259-282.
GÜRGENDERELİ, Rifat (2004). “Edirne İli Ağızlarında Söz Dizimi”, Doğu-Batı Bağlamında Türk Dili ve Kültürü, Şümen, s. 44-57.
HAFIZ, Nimetullah (1999). “Kosova Türk Ağızlarında Sırp ve Arnavut Dilinin Etkisi”, 3. Uluslar Arası Türk Dil Kurultayı 1996 (Bildiriler), Ankara: TDK Yay., s. 517-523.
HASAN, Hamdi (1997). Makedonya ve Kosova Türklerince Kullanılan Atasözleri ve Deyimler, Ankara: TDK Yay.
HAZAİ, Györgi (1960). “Rodop Türk Ağızları”, VIII: Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler 1957, Ankara: TDK Yay., s. 127-130.
HAZAİ, Györgi (1988). “Rumeli Ağızlarının Tarihi Üzerine”, TDAY Belleten 1960, Ankara: TDK Yay., s. 205-211.
ÖMER, Kâmile (1997). “Türkçe-Lazca Konuşan İkidillilerde Kod Değişimi”, VIII. Uluslararası Türk Dilbilimi Konferansı Bildirileri, 7-9 Ağustos 1996, Haz.: K. Ömer, N. Engin Uzun, Ankara, s. 275-283.
KIRAN, Zeynel (1996). Dilbilim Akımları, Ankara: Onur Yay.
KİLLİ, Gülsüm (2004). “Hakas Türklerinde Kod Ayrımı”, Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu, 8-10 Mayıs 2002, Bildiriler, Haz.: F. S. Barutcu Özönder, M. Erdem, G. Killi, G. S. Sağlık, Ankara: DTCF Yay., s. 166-181.
KORKMAZ, Zeynep (1987). “Anadolu Ağız Araştırmalarına Toplu Bir Bakış”, Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi (İstanbul, 23-28 Eylül 1985), Tebliğler I. Türk Dili Cilt 2, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay., s. 89-109.
LYUBOTENİ, Gani (1987). “Türk ve Arnavut Atasözleri Arasındaki Bazı Paralellikler Üzerine”, Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi (İstanbul, 23-28 Eylül 1985), Tebliğler I. Türk Dili Cilt 2, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay., s. 111-124.
MANSUROĞLU, Mecdut (1988). “Edirne Ağzında Yapı, Anlam, Deyim ve Söz Dizimi Özellikleri”, TDAY Belleten 1960, Ankara: TDK Yay., s. 181-187.
MOLOVA, Mefküre (1999). “Balkanlardaki Türk Ağızlarının Tasnifi”, TDAY Belleten 1996, Ankara: TDK Yay.,s. 167-176.
ÖZKAN, Fatma-Musa, Bağdagül (2004). “Yabancı Dillerin Türk Söz Dizimi Üzerindeki Etkisi”, Bilig, Yaz/2004, Sayı: 30, s. 95-139.
ÖZKAN, Nevzat (2007). Türk Dilinin Yurtları, Ankara: Akçağ Yay.
STAMOVA, Maria (2004). “Çokdillilik Açısından Gagauz Türkleri”, Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu, 8-10 Mayıs 2002, Bildiriler, Haz.: F. S. Barutcu Özönder, M. Erdem, G. Killi, G. S. Sağlık, Ankara: DTCF Yay., s. 182-191.
YENİSOY, Hayriye Süleymanoğlu (1998). Tarih Boyunca Slav-Türk Dil İlişkileri, Ankara: TDK Yay.
YUSUF, Süreyya (1975). “Prizren Türkçesinin Tümce Yapısı”, Çevren (Priştine), V/13, s. 61-68.