203124

MİLLİ MÜCADELEDE ANTEP’İN İŞGALİNİN ANADOLU HALKI VE BASINI ÜZERİNDEKİ YANSIMALARI

Avrupalı devletler, Türklerin Malazgirt Savaşıyla Anadolu'yu yurt edinmelerinden sonra tüm enerjilerini, Türkleri Anadolu'dan atmak için harcamışlardır. Bu tutum ve davranışları bir süre sonra "Şark Meselesi" adı verilen kavramı ortaya çıkarmıştır. Şark Meselesi, Osmanlı Devleti'nin zayıflamasıyla birlikte daha da hız kazanmış, "hasta adamın" mirasının bir an önce paylaşılması konusunda yeni projeler üretilmesine sebep olmuştur. Bu paylaşım projeleri içerisinde en kapsamlı olanı ise Ortadoğu'yu İngiltere ve Fransa arasında parçalayan Sykes-Picot gizli antlaşması olmuştur. Bu antlaşmaya göre Antep, Maraş ve Urfa ile Musul bölgelerinin Fransızlara verilmesi öngörüldüğü halde İngiltere, Mondros Mütarekesinden sonra bu antlaşmaya aykırı olarak, Musul Vilayeti ile birlikte Kilis, Cerablus, Birecik, Urfa, Maraş ve Antep'i işgal etmiştir. İngilizlerin, antlaşma şartlarına uymayarak Maraş, Urfa ve Antep bölgelerini işgal etmesindeki en önemli sebep ise Musul'a karşı bölgenin pazarlık unsuru olarak kullanılacak olmasıdır. Nitekim bir süre sonra Suriye ve Kilikya işgal kuvvetlerinin karşılıklı değişimini öngören "Suriye Antlaşmasıyla" el değiştirmiş ve böylece İngilizler hedeflerine ulaşmışlardır. Büyük güçlerin bu mücadelesi neticesinde Güney Cephesi, önce İngiliz daha sonra Fransızların haksız işgalleri ile karşı karşıya kalmıştır. Mustafa Kemal, 6 Kasım 1919 tarihinde bütün yurt çapındaki vilayetlere ve heyet-i merkeziye idarelerine gönderdiği tamimle işgalleri itilaf devletleri nezdinde protesto ettiğini ve adı geçen işgal bölgeleriyle tüm ülke çapındaki vilayet ve heyet-i merkeziyelerin de aynı şekilde protesto ve miting yapması gerektiğini bildirmiştir. Nitekim bu çağrıyla birlikte Anadolu'nun dört bir tarafından protesto telgrafları çekilmiş ve mitingler yapılmıştır. Başta İrade-i Milliye olmak üzere Hâkimiyet-i Milliye, Albayrak ve Açıksöz gibi dönemin önde gelen basın yayın organlarında işgale karşı halkın tepkisini canlı tutmak ve kamuoyu oluşturmak adına yazılar yazılmıştır. Biz de bu çalışmada özellikle Antep'in işgaliyle birlikte halkın göstermiş olduğu tepkileri ve bu tepkilerin basına yansımalarıyla, basının işgallere karşı olan tavrını dönemin önde gelen basın yayın organları, arşiv belgeleri ve araştırma eserlerden faydalanarak hazırlamaya çalıştık

REFLECTIONS OF THE OCCUPATION OF ANTEP DURING NATIONAL STRUGGLE ON ANATOLIAN PEOPLE AND PRESS

European States have spent all their energy to dispel Turks from Anatolia after Turks came into and made Anatolia their homes following the War of Malazgirt. Their attitudes and behaviors raised after a while the concept known as “Eastern Question”. The Eastern Question speed up more in conjunction with the losing power of Ottoman State starting with the 18th century and led the production of new projects on sharing and distributing heritage of the “sick man” as soon as possible. The most comprehensive of these sharing projects was the Sykes-Picot secret agreement which shared the Middle East between Britain and France. Even though Antep, Maraş, Urfa and Musul regions were agreed to be occupied by France according to this agreement, Britain captured Kilis, Cerablus, Birecik, Urfa, Maraş and Antep in addition to Musul Province by violating the agreement following the Mondros Armistice. The most important reason for the invasion of Maraş, Urfa and Antep by British troops in contrast with the agreement was that the region was planned to be used in negotiations against Musul. Hence, the British accessed their goal after a while with “Syria Treaty” declaring the exchange of invasion forces in Syria and Cilicia. The Southern Front, as a result of the struggle between powerful states, was exposed to unwarranted invasion of British and then French forces. Mustafa Kemal sent a circular letter to all provinces and branches of the central commission throughout the country on November 6th, 1919 and declared that he protested the occupations by Allied Powers. He also stated that protesting meetings should be performed in all provinces and branches of the central commission throughout the country in addition to regions being occupied. Hence telegrams of protests were sent from and meetings were conducted in every regions of Anatolia starting with this call. Various columns were written in order to keep the opposition of the people lively and mold public opinion in prominent newspapers such as İrade-i Milliye, Hâkimiyet-i Milliye, Albayrak and Açıksöz. In this article, we reviewed the archival documents, research works and prominent newspapers of the period and tried to summarize the public response, reflection of these responses to the press, and opposition of the press especially against the occupation of Antep

PDF

___

Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı
ATASE, İstiklal Harbi-1(İSH-1), Kutu No:24, Gömlek No:20
ATASE, (İSH-3A), Kutu No:97, Gömlek No:146
ATASE, Kutu No: 97, Gömlek No: 146
ATASE, Kutu No:98, Gömlek No:15
ATASE, Kutu No:19, Gömlek No:183
ATASE, Kutu No:26, Gömlek No:31
ATASE, Kutu No:26, Gömlek No:41
Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Arşivi (TİTE)
Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü (TİTE), Kutu No:28, Belge No:148.
İrade-i Milliye, 27 Teşrin-i Evvel 1335 (27 Ekim 1919), No:9
İrade-i Milliye, 3 Teşrin-i Sani 1335 (3 Kasım 1919), No:10
İrade-i Milliye, 17 Teşrin-i Sani 1335 (17 Kasım 1919), No:12
İrade-i Milliye, 24 Teşrin-i Sani 1335 (24 Kasım 1919), No:13
İrade-i Milliye, 2 Şubat 1336 (2 Şubat 1920), No:23
İrade-i Milliye, 8 Kanun-ı Evvel 1335 (8 Aralık 1919), No:15
Hâkimiyet-i Milliye, 16 Şubat 1336 (16 Şubat 1920), S.9
Açıksöz, 7 Kanun-ı Evvel 1337 (7Aralık1921), S.353
Albayrak, 16 Teşrin-i Sani 1335(16 Kasım 1919), S.45, s.1
Albayrak, 2 Teşrin-i Sani 1335 (2 Kasım 1919), S. 41
Albayrak, 25 Kanun-ı Evvel 1335 (25 Aralık 1919), S. 41
Albayrak, 27 Teşrin-i Sani 1335 (27 Kasım 1919), S. 47
Albayrak, 12 Nisan 1336 (12 Nisan 1920), S. 83
Albayrak, 13 Mayıs 1336 (13 Mayıs 1920), S. 91
Albayrak, 8 Teşrin-i Sani 1336 (8 Kasım 1920), S.117
Albayrak, 29 Teşrin-i Sani 1336 (29 Kasım 1920), S.120
Albayrak, 13 Kanun-ı Evvel 1336 (13 Aralık 1920), S.122
Albayrak, 27 Kanun-ı Evvel 1336 (27 Aralık 1920), S.124
Albayrak, 31 Kanun-ı Sani 1336 (31 Ocak 1920), S.129
Albayrak, 7 Şubat 1337 (7 Şubat 1921), S.130
Akbıyık, Y.(1999) Milli Mücadelede Güney Cephesi Maraş, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
Armaoğlu, F.(2005) 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, C. I-II:1914-1995, Alkım Yayınevi, Genişletilmiş 15. Baskı, İstanbul.
Bağdadlılar, A.(1974) Uzunoluk, Kahramanmaraş.
Baykal, B. S.(1996) Milli Mücadele’de Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti, Atatürk Araştırma Merkezi, 2.Baskı, Ankara.
Bayur, Y. H.(1991) Türk İnkılâbı Tarihi, (1914-1918) Genel Savaşı, C.III, Kısım: 3, TTK Yayınları, Ankara.
Bıyıklıoğlu, T.(1962) Türk İstiklal Harbi I, Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Genel Kurmay Basımevi, Ankara.
Doğan, O.(2007) “Milli Mücadelede Maraş ve Mustafa Kemal”, İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, Sayı:42, İstanbul.
Eraslan, C.(2002) “I. Dünya Savaşı”, Türkler Ansiklopedisi, C.13, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s.339-361.
Gömeç, S.(1989) Milli Mücadele’de Gaziantep, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Jaeschke, G.(1989) Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, TTK Yayınları, Ankara.
Karabekiroğlu, Ş.(2008) Şubat 1920, Fa Ajans Matbaa ve Tanıtım Hizmetleri, Kahramanmaraş.
Kendirci,H., Aytar,İ.H.(2015) “Askeri ve Siyasi Tarih Araştırmaları İçin Önemli Bir Belge Merkezi:ATASE Arşivi Kuruluşu, Yayınları ve Belge Kolleksiyonları”, Turkısh Studiesİnternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 10/1 Winter 2015, p.341-350, ISSN: 1308-2140 www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies. 7954, ANKARA-TURKEY.
Kerr, S. E.(1973) The Lions Of Marash, State University of New York Press, Albany
Korkmaz, T.(2015) “Ermeni Kaynaklarında Türkler”, Turkish Studies – İnternational Periodical for the Languages, Litarature and History of Turkısh or Turkic Volume 10/1 Winter 2015, p.367-382, ISSN: 1308-2140 www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies. 7778, ANKARA-TURKEY.
Köstüklü, N.(1999) Milli Mücadelede Denizli, Isparta ve Burdur Sancakları, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
Küçüker, Y.(2015) “Birinci Dünya Savaşı Döneminde Yaşanan Rum Göçü ve Kadük Bir Mübadele Girişimi”, Turkish Studies – İnternational Periodical for the Languages, Litarature and History of Turkısh or Turkic Volume 10/1 Winter 2015, p.437-454, ISSN: 1308-2140 www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies. 7952, ANKARA-TURKEY.
Müderrisoğlu, A.(1990) Kurtuluş Savaşının Mali Kaynakları, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
Osmanlı Belgelerinde Ermeni- Fransız İlişkileri (1918-1919), (2002). C. II, T.C Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara.
Özçelik, İ.(2005) Milli Mücadelede Anadolu Basınında Güney Cephesi, Adana, Antep, Maraş, Urfa 1919-1921, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
Özkaya, Y.(2005) “1914-1918 Yılları Arasında Birinci Dünya Savaşı”, Milli Mücadele Tarihi I, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, s. 1-21.
Öztürk, A.(1994) Milli Mücadele’de Gaziantep, Geçit Yayınları, Kayseri.
Sander, O.(2003) Siyasi Tarih İlkçağlardan 1918’e, İmge Yayınevi, İstanbul.
Sezen, T.( 2006) Osmanlı Yer Adları, T.C Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
Tansel, S.(1991) Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, C.II, İstanbul.
Tolon, A. H. (2006) Birinci Dünya Savaşında Taksim Anlaşmaları ve Sevr’e Giden Yol, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
Turgut, H.(2005) Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları, İş Bankası Yayınları, İstanbul.
Ülman, A.H.(2002) I. Dünya Savaşı’na Giden Yol ve Savaş,3.Baskı, İmge Kitapevi, Ankara.