OSMANLI MODERNLEŞMESİNDE “KADIN”

Kadının devlet ve toplum hayatındaki yeri ve hakları, tüm toplumlarda gelişmişliğin ve modernleşmenin önemli bir ölçütüdür. Bu itibarla siyasi ve sosyal zeminde kadınlara tanınan haklar ve özgür hareket etme kabiliyeti modern çağla birlikte evrensel değerler kategorisinde, toplumların gelişmişlik ölçütü olarak değerlendirmeye alınmıştır. Kadın konusu bilhassa 19. yüzyılın başlarından itibaren önem kazanmış ve bu önem, zaman içinde elde edilen pek çok ilerlemeye rağmen neredeyse aynı çıkış noktaları üzerinden günümüzde devam etmektedir. Kadın-erkek eşitliği, siyasal temsilde eşitlik, eğitim haklarında eşitlik gibi konular neredeyse bir asrı geçen sürede çözülebilmiş değildir. Şüphesiz her devletin kaydettiği gelişmişlik ölçütleri ayniyet göstermez ancak kadınların karşı karşıya kaldığı sorunlar ülkelere göre oranları farklı olmakla birlikte neredeyse aynı sorunlardır. Bir toplumun evrensel değerler çerçevesinde gelişmesinde iki temel faktör vardır: Eğitim ve ekonomi. Bu iki alanda kadın ve erkeklerde eşitlik sağlandığında bunu eşit fırsatların sunulması ve siyasette eşit temsil hakkı takip eder. Modernleşme insani değerlerde gelişmiş ülkelerle eş değer ilerleme kaydetme hatta onun da ötesinde bir gelişmişlik gösterme başarısı olduğuna göre modernleşme içerisindeki “kadın”ın konumu eşit eğitim hakkına sahip olması, ekonomiye katkı sağlaması, ekonomik özgürlüğünü kazanması ve bunları takiben kamusal alanda erkeklerle eşit oranda yer bulması, temsilde eşitliği elde etmesi olarak kısaca açıklanabilir. Osmanlı kadın hareketi de Avrupa’da ortaya çıkan gelişmelere paralel olarak aynı zaman sürecinde 19.yüzyılın başlarında, önce Tanzimat ve müteakiben Meşrutiyet dönemlerinde kızların eğitimi ile başlamış, kadınların içinde bulunduğu sorunların basında yer alması ve birtakım sivil organizasyonların kurulması ile güçlenmiş ve zamanla daha çok gündem oluşturmuştur. Dönemin fikir akımları içinde de modernleşmenin ve toplumsal kalkınmanın gereği olarak önemli bir yer edinmiştir. Bu makale 19.yüzyılda Osmanlı modernleşmesinin bir parçası olan kadın özelinde modernleşmeyi konu edinmektedir. Başta eğitim hakkı olmak üzere kadınların kamusal alana girmesi, erkeklerin sahip olduğu hakları kendileri için de talep etmeleri, kadın dünyasına ait sorunları ifade etmeye başlamaları ile toplumsal eşitliğin sağlanması konusundaki düşünce ve çabaları ile şekillenmiştir. Bu makalede Osmanlı modernleşmesi içinde kadınlarla ilgili gelişmeler üzerinde durulmakta dönemin gelişmeleri kaydedilmektedir.

“WOMAN” IN OTTOMAN MODERNIZATION

The place and rights of women in state and community life are an important criterion and parameter of development and modernization in all societies. In this respect, the rights granted to women in political and social grounds and the ability to act freely have been considered as a criterion of development of societies in the category of universal values together with the modern age. The issue of women has gained importance since the beginning of the 19th century, and this importance continues today with almost the same exit points despite the many progresses achieved over time. The issues such as equality of women and men, equality in political representation and equality in the rights of education have not been solved in almost a century. Certainly, the development criteria recorded by each state do not seem to be consistent, but the problems faced by women are almost the same, although their rates are different when compared with other countries. There are two main factors in the development of a society within the framework of universal values: education and economy. In these two areas, when the equality of men and women is ensured, offering equal opportunities and rights of equal representation in politics follows them. Since modernization is the achievement of having equal progress with the developed countries in the humanitarian values, the position of woman in modernization can be explained briefly as having equality in representation, having the right of equal education, contributing to the economy, gaining economic freedom and finding equal place with the men in the public domain. The Ottoman women's movement, in parallel with the developments in Europe, started with the education of the girls first at the beginning of the 19th century in the Tanzimat period and then went on in the Constitutional Monarchy period, the problems of the women were mentioned in the press and the establishment of some civil organizations were strengthened and they formed more current issues day by day formed. Women's issue has become a stand-alone issue in the idea movements that emerged within the framework of the sensitivity to the Ottoman development in the period. This article deals with the modernization of women in the 19th century as part of the Ottoman modernization. Women's right to education, including the right to enter the public sphere, to demand the rights of men for themselves, to begin to express the problems of the world of women and social equality has been shaped by the thoughts and efforts to ensure equality. This article focuses on developments related to women in Ottoman modernization and also the developments of the period are recorded.

PDF

___

Meclis-i Ayan ve Meclis-i Mebusan Zabıt Cerideleri (MAZC-MMZC) (1324) Demet Dergisi
1324 Mehasin Dergisi
(1325) Kadınlar Dünyası Dergisi
(1909/ 1911-191) Kadın Dergisi
Şemseddin SAMİ, Kadınlar, (Haz.İsmail Doğan) Gündoğdu Yayınları, İstanbul 1879
Fatma Aliye-Mahmud Esad Efendi, Çok Eşlilik/Taaddüd-i Zevcat, (Haz. Firdevs Canbaz), Hece Yayınları, Ankara 2007.
Fatma Aliye; Osmanlı’da Kadın: Cariyelik, Çokeşlilik, Moda, (Haz. Orhan Sakin), Bizim Kitaplar Yayınevi, İstanbul 2009
Akagündüz, Ümüt, “Yayın Kritiği: II. Meşrutiyet Döneminde Kadın Hareketi ve Şukufe Nihal’in Bugünün Genç Kadınına adlı Yazısı”, Fe Dergi 8, no.1(2016), 111-117. URL: http://cins.ankara.edu.tr/15_8.html
Arat,Necla-Feride ACAR; vd., Türkiye’de Kadın Olmak- Kadın Sorunlarından Kesitler Say Yayınları, İstanbul 1994
Belkıs, Mükerrem; “Müsavat-ı Tamme (Eşitlik Hakkında)”, Kadınlar Dünyası, 16 Teşrin-isani, 1329, S. 18, C. 1, s. 2-4.
Berktay, Fatmagül; “Osmanlı’dan Cumhuriyete Feminizm” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, C. I, VI. Baskı, 2004, s. 348-361.
Budak, Ali; Osmanlı Modernleşmesi Gazetecilik ve Edebiyat Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2014
Ceyhan, Nesime; II. Meşrutiyet Dönemi Türk Hikâyesi (1908-1918), Selis Kitaplar, İstanbul, 2009.
Çakır, Serap; Tarihin Unutulmaz Kadınları, Kesit Yayınları, İstanbul 2010.
Çakır, Serpil; Osmanlı Kadın Hareketleri, Metis Yayınları, İstanbul, 2003.
Çakmak, Banu, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Uzanan Çizgide Osmanlı Kadın Hareketleri, Dönemin Tiyatrosunda Kadının Temsili ve Kadın Sorunu”, dergipark.gov.tr/download/article- file/172583 (erişim tarihi:22.11.2018,12.00)
Çavdar Tevfik; “Günlük Hayat/ Devralınan Sosyal Hayat”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C. III, İletişim Yayınları, 1983, ss.828-835.
Çiçek, Atıl Cem-Selçuk AYDIN, Bülent YAĞCI, “Modernleşme Sürecinde Kadın: Osmanlı Dönemi Üzerine Bir İnceleme”, KAÜ İİBF Dergisi, 6(9), 2015, 269-284.
Davıs Fanny; 1718’den 1918’e Osmanlı Hanımı Toplumsal Bir Tarih,(Haz.Bahadır Tırnakçı), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2006.
Demirel, Muammer; “Türk Eğitim Modernleşmesinde Rüştiye Mektepleri”, Türkler Ansiklopedisi, (Ed. Salim Koca vd.), C. XV. Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 54-56.
Deveci, Abdurrahman, “Osmanlı Minyatüründe İkincil Önemi Olan Kadınlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, C.8,S.37, Nisan 2015, s.431-442.
Duman, Tayyip; Mesleki ve Teknik Eğitimin Gelişimi” Türkler Ansiklopedisi, Ed. Salim Koca vd., C. 15, Yeni Türkiye Yay. 2002, Ankara. S. 68.
Durmuş, Ayten; Geleneksel ve Modern Hurafeler Kıskacında Kadın Nesil Yayınları, İstanbul 2008
Enginün, İnci, Ahmet Mithat Efendi Bütün Oyunları, Dergah Yayınları, İstanbul, 1998.
Ertürk, Şükran; Uluslararası Belgeler ve Avrupa Birliği Direktifleri Işığında Çalışma Hayatımızda Kadın Erkek-Eşitliği, Belediye İş Yayınları, Ankara, 2008, s. 15.
Evliyazade, Makbule; “En İyi Zevc Nasıl adamlardır?” Mahasin, Mart 1325, S. 7, C. 1, s.500-502.
Faroghi, Suraiya; Anadolu’da Kentler ve Kentliler, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2014. Feltman Avdet; “Feministten Feministe Fark Var”, Kadınlar Dünyası, 21 Kanunuevvel 1329, S. 123, C. 1, s. 3-4.
Gelişli, Yücel; “Osmanlı İlköğretim Kurumlarından Sıbyan Mektepleri (Kuruluşu, Gelişimi ve Dönüşümü)” Türkler Ansiklopedisi, (Ed. Salim Koca vd.), C. XV., Yeni Türkiye Yay., Ankara, 2002.
Gündüz Mustafa; İkinci Meşrutiyet’in Klasik Paradigmaları: İçtihat, Sebilü’r Reşad ve Türk Yurdunda Toplumsal Tezler, Lotus yayınları, İstanbul 2005
Gürsoy Ülkü; “II. Meşrutiyet Dönemi Dergileri Üzerine Bir Araştırma”, Gazi Üniversitesi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 1991
Güzel, Şehmuz; “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Toplumsal Değişim ve Kadın”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. III., İletişim Yayınları, İstanbul, 1985, ss.858-864; C.IV. ss.867-876.
Haydar, Aziz; “Kadınlığın Yeni Devresi”, Kadınlar Dünyası, 23 Teşrinisani 1329, S.19, C. 1, s. 4.
Hüseyin Rukiye; “Erkeklerin Kadınlara Karşı Vaziyeti”, Kadınlar Dünyası, 7 Kanunuevvel 1329, S.121, C. 1, s. 5.
Kabaklı Çimen Latife; Türk Töresinde Kadın ve Aile, IQ Kültür Sanat e Yayıncılık, İstanbul 2008
Kaplan Leyla; Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını 1908-1960, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1998,
Kayabaş Ebru; Osmanlı Devleti’nde Tazimat Dönemi İtibariyle Aile Hukukunun Gelişimi, Hukuk-ı Aile Kararnamesi, Filiz Yayınları, İstanbul, 2009.
Kırca Ersin, Kevser Şeker; Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı’da Kadın, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü- İstanbul, 2015.
Koca Kadriye Yılmaz; Osmanlı’da Kadın ve İktisat, Beyan Yayınları, İstanbul, 1998.
Kurnaz Şefika; Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını (1839-1923), Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları Bilim Serisi 4, Ankara 1991.
Kutlu Sacit; Didar-ı Hürriyet Kartpostallarla İkinci Meşrutiyet 1908-1913, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2004.
Namık Kemal, Vatan Yahut Silistre, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2006.
Os, Nicole A.N.M van; “Osmanlı Müslümanlarında Feminizm”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, VI. Baskı, C. I, 2004.ss.335-348.
Özkiraz, Ahmet-M.Nazan Arslanel, “İkinci Meşrutiyet Döneminde Kadın Olmak”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, C.3, No.1, 2011 ISSN:1309-8012(Online)
Safa Peyami, Türk İnkılâbına Bakışlar, Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1988.
Saydam Abdullah; Osmanlı Medeniyeti Tarihi, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2014
Solak, İbrahim-Zeynep Uysal, “Osmanlı Toplumunda Kadın(Konya Örneği 1670-1680)”, Geçmişten Günümüze Bozkır Uluslararası Sempozyumu, s.991-1003.
Şinasi, Şair Evlenmesi, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2005.
Taşçıoğlu Muhaddere; Türk Osmanlı Cemiyetinde Kadının Sosyal Durumu ve Kadın Kıyafetleri, Akın Matbaası, Ankara 1958.
Tekeli, Şirin, “Türkiye’de Kadın Hareketinin Tarihi”, ka-der.org.tr/wp-content/uploads /2017/12 (Erişim tarihi:22.11.2018,12.40)
Tunaya Tarık Zafer; İslamcılık Akımı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2003.
Tunaya Tarık Zafer; Türkiye’de Siyasal Partiler, C. I, İletişim Yayınları, İstanbul, s.1988.
Yılmazçelik İbrahim; “Çöküş”, Osmanlı El Kitabı (Ed. Tufan Gündüz), II. Baskı, Grafiker Yayınları, Ankara, 2012.
Zılfı Madeline C.; Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları (Haz. Necmiye Alpay) Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2000.