194151

EĞİTİM KURUMU OLARAK İSLAMİ MEDRESELER

İslam dünyasında ilk eğitim kurumu, son peygamber tarafından, hicretten sonra Medine'de, Mescid-i Nebevî'nin avlusunda inşa edilen, Suffa adı verilen müessese olarak tarihe geçmiş eğitim kurumudur. Kur'ân'ın emir ve kurallarının öğrenildiği bu müessese, daha sonra inşa edilen cami içi ve cami dışı eğitim kurumlarına örnek teşkil etmiştir. Daha sonra İslami ilimlerin belli bir kural çerçevesinde öğretime sunulması, yapılmasını hızlandırdığını ve cami dışı yapılan eğitim kurumlarını, 11. yüzyılın İslam ülkelerinin ilk dönemlerinde görülmüştür. Selçuklular ilk medreseyi 1071'de Anadoluya yerleşerek kurmuşlardır. Daha sonra 1299 yılında Osmanlı Beyliği'nin kurulmasıyla bir çok medrese açılmış veya başka amaçla kullanılan binalar medreselere çevrilmiştir. Osmanlı'da ilk kurulan eğitim müesseselerinde öğretilen dersler genellikle Kur'ân tefsiri, Hadis ve İslam fıkhı gibi dini eğitime yönelik olmuştur. Sultan Fatih, İstanbul'u feth edip, nakli ilimlerin yanı sıra, akli bilimlerin de verilmesini sağlayan, dönemin en büyük Sahn-ı Seman medreselerini inşa ettirmiştir. Bununla beraber eğitim müfredatının yenilenmesi; medreselerin eğitim düzeyini yükseltmiş, medreselerin gelişmesini sağlamış ve sayılarını arttırmıştır. Kanuni Sultan Süleyman, kurdurduğu Süleymaniye Medreseleri içinde yer alan ilk müstakil tıp medresesini inşa ettirip, daha sonra mevcut olan eğitim müesseselerini, teşkilatlandırdı. Bu medreseler bir süre sonra Osmanlı Devletinin en ileri durumundaki eğitim müesseseleri olarak tarihte yerini almıştır. 16. yüzyılın sonu itibari ile Osmanlılarda başlayan toprak kayıpları, ülkede ekonomik zorlukları beraberinde getirmiş ve ekonomik zorluklar sosyal değişime sebep olmuştur. Bu durum itibariyle Osmanlı medreselerinin dağılma süreci hızlandırılmış ve yeni eğitim kurumlarının açılmasına sebebiyet vermiştir.

THE ISLAMIC MADRASSAS AS EDUCATIONAL INSTITUTION

The first educational institution in the Islamic world was to be built by the last Prophet on the front yard of the Mescid al-Nabawi (Prophet's Mosque) in Madina after the Hijrah and named Suffa. Offering education in the prescriptions and commands of the Quran, the Suffa established itself as a model for other educational institutions set up within mosques or externally. As certain rules and standards became to govern and guide the teaching of Islamic sciences, the establishment of educational institutions outside of mosques gained momentum with first such centers emerging in Islamic countries in the early periods of the 11th century. The Seljuks founded the first madrassa having settled down in Anatolia in 1071. With the establishment of the Ottoman Fiefdom in 1299, a number of new madrassas were to be founded or existing buildings were to be refurbished as madrassas. Education in the first Ottoman madrassas was to focus on the tafsir of Quran, hadith of the Prophet and Islamic fiqh. Sultan Fatih commissioned the building of the Sahn-ı Seman Madrassa after the conquest of Istanbul in an attempt to enable education in rational sciences rather than purely focusing on traditional sciences. Along with this, the reform of the curricula raised the quality of education offered in madrassas and contributed to their evolution and expansion in numbers. Suleiman the Magnificent commissioned the establishment of the first separate medical madrassa and later ordered the reorganization of existing educational institutions after the model of Suleymaniye madrassas. These madrassas were to become the most advanced educational institutions of the Ottoman Empire. Territorial losses experienced by the Ottomans from the end of the 16th century onwards were to entail economic hardships which in turn contributed to social change. This was to accelerate the dissolution of Ottoman madrassas and give birth to the creation of new educational institutions.

PDF

___

AKDAĞ Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası. Istanbul 1995.
AKGÜNDÜZ Hasan, Klasik Dönemde Osmanlı Medrese Sistemi. Istanbul 1997.
ATAY Hüseyin, Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi. Istanbul 1993.
BALTACI Cahit, ,,Medrese ve Elemanları", in: Diyanet Dergisi, XVI, Nr. III. Ankara 1977.
B?LGE Mustafa, İlk Osmanlı Medreseleri. Istanbul 1984.
CANAN ?brahim, Kütüb-i Sitte, XV. Ankara 2001.
ÇANTAY Tansu, Süleymaniye Camii. Istanbul 1989.
ÇET?N Altay, ,,?rfan Ordusunun Temelleri Türklerde Medreseler", in: Dini Araştırmalar Dergisi, V². Ankara 1999.
DURSUN Davut, Osmanlı Devletinde Siyaset ve Din. Istanbul 1989.
EM?N Bey, ,,Tarihce-i Tariq-i Tadris", in: iImiyye Salnamesi. Daru l-hilafeti l-aliye 1916.
GÖKB?LG?N M. Tayyib, Osmanlı Müesseseleri Teşkilatı ve Medeniyeti Tarihine Genel Bakış. Istanbul.
GÖKMAN Muzaffer, Fatih Medreseleri. Istanbul 1943.
HAMMER Joseph v., Geschichte des Osmanischen Reiches, III. Pest 1963.
?HSANOĞLU Ekmeleddin, ,,XVI. Yüzyılda Osmanlı Astronomisi ve Müesseseleri", in: Osmanlı İmparatorluğunun Doruğu 16. Yüzyıl Teknolojisi. Istanbul 1999.
?HSANOĞLU Ekmeleddin, ,,Fatih Külliyesi Medreseleri Ne Değildi", in: Istanbul Armağanı Fetih ve Zamanı. Istanbul 1995.
?NALCIK Halil, The Ottoman Empire, the Classical Age 1300-1600. London 1973.
KOÇER Hasan Ali, Türkiyede Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi. Istanbul 1991.
KURAN Aptullah, Anadolu Medreseleri, I. Ankara 1969.
KÜÇÜKDAĞ Yusuf/Arabacı Caner, Selçuklular ve Konya. Konya 1994.
PAKALIN Mehmet Zeki, OTDTS, II. Istanbul 1946.
SAYILI Aydın, ,,Higher Education in Medieval Islam, the Madrasa", in: Annales De L'Université D'Ankara. II. Ankara 1948.
SEV?M Ali/YÜCEL Ya?ar, Türkiye Tarihi, Selçuklu ve Beylikler Dönemi. Ankara 1989.
TURAN Osman, ,,Selçuklu Devri Vakfiyeleri III. Celâleddin Karatay Vakıfları ve Vakfiyeleri", in: Belleten, XII. Ankara 1948.
UZUNÇAR?ILI ?. Hakkı, ,,Çandarlı Z?de Ali Pa?a Vakfiyesi", in: Belleten, V. Ankara 1941.
UZUNÇAR?ILI ?. H., Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı. Ankara: 1988.
YALTKAYA ?erafettin, ,,Tanzimattan Evvel ve Sonra Medreseler", in: Tanzimat I, Yıldönümü Münasebetiyle. Istanbul 1940.