OSMANLI BASIN TARİHİNE BİR KATKI: GAZETELERİN YAYINLANMA AMAÇLARI ÜZERİNE(1831-1876)*

Bu çalışmada, ilk Türkçe gazete olan Takvim-i Vekayi'den başlayarak I. Meşrutiyet'in ilan edildiği 1876 yılına kadar, gazetelerin yayınlanma amaçları üzerinde durulmuştur. Türk basın tarihinin ilk otuz yıllık döneminde, biri resmi, diğeri yarı resmi olmak üzere sadece iki gazete yayınlanmıştı. Bunların yayınlanma gerekçeleri ve yayın politikaları, özel sermayeli Türkçe gazetelerden farklıdır. Resmi gazete olan Takvim-i Vekayi, kamuoyu oluşturma ve kamuoyunu bilgilendirme gibi amaçlara hizmet ederken, William Churchill adlı bir İngiliz'in sahibi olduğu yarı resmi vasıflı Ceride-i Havadis, halkın eğitimi gayesini öne çıkarmıştır. 1860 yılından itibaren yayınlanmaya başlayan ilk özel gazetelere genel olarak Yeni Osmanlılar hâkimdi. Meşrutiyet rejimini tesis etmek için çaba saf eden Yeni Osmanlılar, bu yolda halkın desteğini alabilmek için gazeteleri araç olarak kullanmışlardı. Gazete ve medenileşme arasındaki ilişkiye dikkat çeken gazete sahipleri, verilmek istenen mesajı, halkın daha rahat anlayabilmesi için sade bir Türkçe kullanmaya özen göstermişlerdi. Nitekim bu düşünce gazetelerin ilk sayılarında dile getirilmiştir. Öte yandan bilhassa Yeni Osmanlılar, yayın amaçları içerinde vatana ve millete hizmet etme duygusunu hep öne çıkarmıştı. Gazetelerin yaptığı yayınlar ve bazı sert eleştirilerden rahatsız olan hükümet, bazı hukuki düzenlemeler yaparak gazeteleri susturma yoluna gitmişti. Baskı, kapatma ve sürgün gibi cezalar artınca Yeni Osmanlılar yurtdışına çıkmış ve faaliyetlerine Londra'da devam etmiştir. Türlü sıkıntılara rağmen Yeni Osmanlılar, gazeteler aracılığıyla yürüttükleri mücadelelerini kazanmıştır. Sultan Abdülaziz'in tahttan indirilmesinin ardından, önce V. Murat ve ardından II. Abdülhamit'in tahta çıkışı, basına hissedilir bir rahatlama getirdiği gibi 1876 yılında ilan edilen Meşrutiyet, gazeteler aracılığıyla yapılan mücadeleye gerçek anlamda zafer kazandırmıştır.

A CONTRIBUTION TO OTTOMAN PRESS HISTORY: PUBLICATION AIMS OF THE NEWSPAPERS (1831-1876)

This study examines publication aims of the newspapers starting from first Turkish newspaper Takvim-i Vekayi to 1876 when the constitutional monarchy has been declared. During the first thirty years of Turkish press history only two newspapers, one official and one semiofficial have been published. Their publication aims and press policy differentiate from those private capital newspapers. Official newspaper Takvim-i Vekayi aims to manufacture and inform public opinion, while semi-official newspaper Ceride-i Havadis owned by a British citizen named William Churchill, aims to educate public. First private newspapers started to be published in 1860, most of them were owned by New Ottomans. New Ottomans, who try to establish constitutional monarchy, used newspaper as a tool for this aim in order to get public support. Newspapers owners, who draw attention to connection between newspapers and civilization, used plain language in order to be easily understood. This opinion was expressed on the first issues. On the other hand, especially New Ottomans, always highlighted their aim to serve motherland and public among others. Ottoman government tried to silence newspapers due to their harsh criticism by establishing new juristic regulations. New Ottomans had to flee abroad and continue their work in London due to pressure, closing, and exile coming from Ottoman Government. Despite all these hardship New Ottomans won this struggle, which they carried through the medium of the press. In place of dethroned Sultan Abdulaziz, first Murad V, and then Abdulhamid II ascended the throne and all these developments brought a noticeable easement for the press. The establishment of constitutional monarchy in 1876 was a clear victory for this long struggle which carried through the medium of the press.

PDF

___

Gazeteler
Ayine-i Vatan Basiret Ceride-i Havadis Hürriyet ?bret Muhbir Muhbir (Le Mukhbir) Sabah Takvim-i Vekayi Tasvir-i Efkâr Tercüman-ı Ahval Utarit
Araştırma ve İnceleme Eserleri
ABADAN, Nermin, "Gazeteciliğin Geli?im Safhaları", Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. 16, S. 1, 1961, s. 118-140.
Ahmed Cevdet, Tarih-i Cevdet, C. I, Matbaa-i Osmaniyye, Dersaadet 1309.
Ahmed Lütfî Efendi, Tarih-i Lütfî, C. III, Matbaa-i Âmire, Dersaadet 1292.
ALEMDAR, Korkmaz, Türkiye"de Çağda? Haberle?menin Tarihsel Kökenleri, Ankara 1981.
AL? (Basiretçi), Yarım Asırlık Vakayi-i Mühimme, Matbaa-i Hüseyin Enver, Dersaadet 1325.
Bekir Kütükoğlu, "Vekayi,,nüvis", Vekayi,,nüvis, ?stanbul 1994, s. 102-138.
CANATAK, A. Mecit, Muhbir Gazetesinin Sistematik Tahlili, Yayınlanmamı? Yüksek Lisans Tezi, Van 1995.
CROWLEY David, Paul Heyer, ?leti?im Tarihi, Teknoloji-Kültür-Toplum, çev. Berkay Ersöz, Phoenix Yayınevi, Ankara 2010.
ÇIKLA, Selçuk, "Tanzimat"tan Günümüze Gazete-Edebiyat ?li?kisi", Türkbilig, 18, 2009, s. 34-63.
EBUZZ?YA Tevfik, Yeni Osmanlılar Tarihi, yay. ?emsettin Kutlu, Hürriyet Yayınları, ?stanbul 1973.
EBÜZZ?YA, Ziyad, "Osmanlı ?mparatorluğu"nun Türkçe Dili Dı?ındaki Basını", Türkiye"de Yabancı Dilde Basın, ?stanbul Üniversitesi Yayınları, ?stanbul 1985, s. 29-45.
ERTUĞ, Hasan Refik, Basın ve Yayın Hareketleri Tarihi, I, ?stanbul Üniversitesi Yayınları, ?stanbul 1970.
FERHATOĞLU, Filiz, Sabah Gazetesinin (1876-1877) ?nceleme Açıklamalı ?ndeks ve Seçilen Metinlerin Latin Harflerine Aktarımı, Yayınlanmamı? Yüksek Lisans Tezi, ?stanbul 2012.
G?BB, E.J. Wilkinson, Osmanlı ?iir Tarihi III-V, çev. Ali Çavu?oğlu, Akçağ Yayınları, Ankara 1999.
GROC, Gerard, "Türkiye"de Fransızca Basın", Türkiye"de Yabancı Dilde Basın, ?stanbul Üniversitesi Yayınları, ?stanbul 1985, s. 49-71.
?NUĞUR, M. Nuri, Basın ve Yayın Tarihi, Der Yayınları, ?stanbul 2002.
?PEK, Nedim, "Churchill Vak"ası (1836)" Belleten, C. LIX, S. 226, Aralık 1995, s. 661-713;
?SK?T, Server, Hususî ?lk Türkçe Gazetemiz ,,Tercümani Ahval" ve Agâh Efendi, Ulus Basımevi, Ankara 1937.
?SK?T, Server, Türkiye"de Matbuat ?dareleri ve Politikaları, Ba?vekâlet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1943.
JEANNENEY, Jean-Noel, Ba?langıcından Günümüze Medya Tarihi, çev. Esra Atuk, Yapı Kredi Yayınları, ?stanbul 2009.
JELTYAKOV, A.D., Türkiye"nin Sosyo-Politik ve Kültürel Hayatında Basın (1729-1908 Yılları), çev. Orhan Koloğlu, Nauka Yayınevi, Moskova 1972.
KIRLI, Cengiz, Sultan ve Kamuoyu Osmanlı Modernle?me Sürecinde "Havadis Jurnalleri" (1840- 1844), Türkiye ?? Bankası Kültür Yayınları, ?stanbul 2009.
KOLOĞLU, Orhan, ?lk Gazete ?lk Polemik Vekayi-i Mısriye"nin Öyküsü ve Takvimi Vekayi ile Tartı?ması, Çağda? Gazeteciler Derneği Yayınları, Ankara 1989.
KOLOĞLU, Orhan, Osmanlı Basının Doğu?u ve Blak Bey Ailesi, çev. Erol Üyepazarcı, Müteferrika Yayınları, ?stanbul 1998.
KOLOĞLU, Orhan, Osmanlı"dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi, Pozitif Yayınları, ?stanbul 2006.
KOLOĞLU, Orhan, Takvimi Vekayi Türk Basınında 150 Yıl 1831-1981, Çağda? Gazeteciler Derneği Yayınları, Ankara bty.
MARD?N, ?erif, Yeni Osmanlı Dü?üncesinin Doğu?u, çev. Mümtaz"er Türköne, Fahri Unan, ?rfan Erdoğan, ?leti?im Yayınları, ?stanbul 2004.
Muharrerât-ı Nâdire, C. 8, ?stanbul 1289.
MÜNÎF, "Zuhûr-ı Tasvir-i Efkâr", Mecmûa-i Fünûn, No: 1, Birinci Sene, Mâh-ı Muharrem, ?stanbul 1279, s. 46-50.
Namık Kemal, "?ark Meselesine Dair Bir Layihadır", Tasvir-i Efkâr, 4 Zilkade 1283, Nr. 465.
ORAL, Fuat Süreyya Oral, Türk Basın Tarihi 1728-1922, 1831-1922, Birinci Kitap, Yeni Adım Matbaası, Ankara 1968.
Osman Nuri (Ergin), "?lk Gazete", ?stanbul ?ehremâneti Mecmûası, Sene: 4, S. 41, Kanunisâni 1928, s. 276-280.
ÖZCAN, Abdülkadir, "II. Mahmut"un Memleket Gezileri", Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu"na Armağan, ?stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Ara?tırma Merkezi, ?stanbul 1991, s. 361-379.
ÖZÇAĞLAYAN, Mehmet, "Gazetelerin Geli?imi ve Gazeteciliğin Geleceği (Yeni Teknolojiler ve Medya Ekonomisi Açısından Genel Bir Değerlendirme)", Marmara ?leti?im Dergisi, S. 13, Temmuz 2008, s. 131-159.
PETROSYAN, Yuriy A?atoviç, Sovyet Gözüyle Jöntürkler, çev. Mazlum Beyhan, Ay?e Hacıhasanoğlu, Bilgi Yayınevi, Ankara 1974.
Selim Nüzhet, Türk Gazeteciliği 1831-1931, Devlet Matbaası, ?stanbul 1931.
TANPINAR, Ahmet Hamdi, 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, ?stanbul 2003.
TOKGÖZ, Oya, Temel Gazetecilik, AÜ. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1981.
TOPUZ, Hıfzı, II. Mahmut"tan Holdinglere Türk Basın Tarihi, Remzi Kitabevi, ?stanbul 2003.
TÜTENG?L, Cavit Orhan, "Yeni Osmanlılar"dan Bu Yana ?ngiltere"de Türk Gazeteciliği (1867- 1967), Belge Yayınları, ?stanbul 1985.
YA?AR, Ahmet (ed.), Osmanlı Kahvehaneleri: Mekân, Sosyalle?me, ?ktidar, Kitap Yayınevi, ?stanbul 2010.
YAZICI, Nesimi, "Takvim-i Vekayi ve Ceride-i Havadis"in Mukaddimelerinin Tahlil ve Kar?ıla?tırılması", Gazi Üniversitesi Basın-Yayın Yüksekokulu Dergisi, 1984, S. 6, s. 69- 78.
YAZICI, Nesimi, "Tanzimat Dönemi Basını Konusunda Bir Değerlendirme", Tanzimat"ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, 31 Ekim-3 Kasım 1989, TTK, Ankara 1994, s. 55-84.
YAZICI, Nesimi, Takvim-i Vekayi ,,Belgeler", Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara 1983.