İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA YAŞANAN GIDA SIKINTISI VE EKMEK KARNESİ UYGULAMASI

İkinci Dünya Savaşı sırasında Türkiye, zor da olsa savaş dışında kalmayı başarmıştır. Fakat ülke, ekonomik anlamda büyük sıkıntılar çekmiştir. Savaş dönemine ait uygulamalar halkı zor duruma sokmuş, genç nüfusun askere alınmasıyla da üretim durma seviyesine gerilemiştir. Büyük şehirlerde yaşayan halk, temel gıda ihtiyaçlarını gideremez hale gelmiştir. Savaşı görmeyen halk, açlığı ve yokluğu en şiddetli şekilde yaşamıştır. Dönem içerisinde uygulanma imkânı bulan Milli Korunma Kanunu çerçevesinde yürürlüğe giren ekmek karnesi uygulaması, vatandaşı çok az miktarda bir ekmekle yaşayabilmeye mahkûm etmiştir. Maddi durumu iyi olanların pek de etkilenmediği karne ile ekmek dağıtımı uygulaması, daha çok dar gelirlileri zorlamıştır. Devlet, memurunu ve askerini gıda temini konusunda olabildiğince korumaya çalışmıştır. Karaborsacılık en üst seviyelerde kendini göstermiş, kolay yoldan para kazanabilme yolları sıkça kullanılmıştır. Devlet, sıkıntılar karşısında almaya çalıştığı tedbirlerde beklenen başarıyı sağlayamamıştır. Yaşanan sıkıntılar savaşın sona ereceğinin anlaşılmasıyla birlikte bir miktar azalış gösterse de, gıda temini sıkıntısı savaş sonrası dönemde de devam etmiştir. Halk, çektiği yoklukların temel nedeni olarak iktidarda bulunan Cumhuriyet Halk Partisi'ni görmüş ve 1950 yılında yapılan seçimlerle bu partiyi iktidardan uzaklaştırmıştır. Bu çalışma içerisinde; 1942-1946 yılları arasında yürürlükte olan ekmek karnesi uygulamasının gerekçeleri, uygulama şekilleri, yürürlük sürecinde gerçekleşen değişiklikler ve karne sisteminin etkileri değerlendirilmiştir.

OOD SHORTAGE AND PASS IN BREAD DURING THE WORLD WAR II

During the World War II, Turkey has managed to stay out of the war although it was difficult. However, the country has suffered from economic difficulties. Application of war period had difficult situations for people and the level of production decreased since young people were enlisted. The people, who lived in poverty in the big cities, could not get their own necessities. The people, who did not see the war, saw severely hunger and poverty. The application of pass in bread was applied within the framework of the national conservation law convicted citizens to be able to live with only bread. The bread distribution application, which did not influence the rich people, influenced badly the poor people. The government tried to protect its officers and soldiers on the subject of food supply. Jobbery showed itself at the top level, and the easy way of making Money often used. The government did not success on the precautions of difficulties. Although the difficulties decreased after the end of war was seen, shortage of food supply went on after the period of war. The people saw Republican People's Party as a reason of the difficulties and they powered to the party in selections, which were made in 1950. The justification of pass in bread application, which was in effect in 1942 and 1946, modes of administration, vicissitudes which occured in the enforcement process and rationing system, are interpreted in this work.

PDF

___

1. Resmi Yayınlar ve Arşiv Belgeleri
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi(BCA), Dosya:?, Fon Kodu: 30..10.0.0, Yer No: 29.167..1
Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMMZC), 30 Ocak 1942, 6. Dönem, Cilt 23.
TBMMZC, 2 ?ubat 1942, 6. Dönem, Cilt 23.
TBMMZC, 10 Nisan 1942, 6. Dönem, Cilt 24.
TBMMZC, 11 Kasım 1942, 6. Dönem, Cilt 28.
TBMMZC, 21 Mayıs 1945, 7. Dönem, Cilt 17.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, 21 Mayıs 1948, 8. Dönem, Cilt 11.
Resmi Gazete, 14 ?ubat 1941.
Resmi Gazete, 21 ?ubat 1941.
Resmi Gazete, 27 Kasım 1941.
Resmi Gazete, 27 Ekim 1942.
Resmi Gazete, 28 Ocak 1943.
2. Süreli Yayınlar
Akşam Gazetesi, 22 Ocak 1945.
Akşam Gazetesi, 27 ?ubat 1945.
Akşam Gazetesi, 24 Mart 1945.
Akşam Gazetesi, 20 Nisan 1945.
Akşam Gazetesi, 29 Haziran 1946.
Akşam Gazetesi, 10 Nisan 1948.
Akşam Gazetesi, 18 Nisan 1948.
Cumhuriyet Gazetesi, 12 Ocak 1942.
Cumhuriyet Gazetesi, 14 Ocak 1942.
Cumhuriyet Gazetesi, 15 Ocak 1942.
Son Telgraf Gazetesi, 3 Haziran 1942.
Tanin Gazetesi, 9 Eylül 1946.
Ulus Gazetesi, 17 Ocak 1942.
Ulus Gazetesi, 28 ?ubat 1942.
Vatan Gazetesi, 6 Eylül 1940.
Vatan Gazetesi, 9 Eylül 1940.
Vatan Gazetesi, 6 Aralık 1940.
Vatan Gazetesi, 9 Eylül 1946.
3. Hatıralar, Telif ve Tetkik Eserler
AKANDERE, Osman, Milli ?ef Dönemi Çok Partili Hayata Geçi?te Rol Oynayan ?ç ve Dı? Tesirler(1938-1945), ?z Yayıncılık, ?stanbul 1998.
AYDEM?R, ?evket Süreyya, ?kinci Adam(1938-1950), Cilt II., Remzi Kitabevi, ?stanbul 2011.
BORATAV, Korkut, 100 Soruda Türkiye'de Devletçilik, Gerçek Yayınevi, ?stanbul 1974.
BORATAV, Korkut, "?ktisat Tarihi(1908-1980)", Türkiye Tarihi-Çağda? Türkiye 1908- 1980, Cilt 4, Cem Yayınevi, ?stanbul 2005. (Sayfa aralığı: 297-380).
CO?AR, Nevin, Kriz, Sava? ve Bütçe Politikası(1926-1950), Bağlam Yayınları, ?stanbul 2004.
ÇAVDAR, Tevfik, Türkiye Ekonomisinin Tarihi(1900-1960), ?mge Kitabevi, Ankara 2003.
ÇAVDAR, Tevfik, Türkiye'nin Demokrasi Tarihi (1839-1950), ?mge Kitabevi Yayınları, Ankara 1999.
ÇINAR, Tayfun, "1942: A'dan Z'ye Bozuk Devletin Yeniden Yapılanması Giri?imlerinin Yükseli?i ve Dü?ü?ü", Açıklamalı Yönetim Zaman Dizini(1940-1949), (Editör: Birgül Ayman Güler), AÜSBF Kamu Yönetimi Ara?tırma ve Uygulama Merkezi, Ankara 2008. (Sayfa aralığı: 226-357).
DURMU?, Yalçın, Ya?ar Akbıyık, Yücel Özkaya vd., Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Cilt 2, ATAM Yayınları, Ankara 2008.
EKZEN, Nazif, 1946-1958-1970 Devalüasyonları, Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu Yayınları, Ankara 1980.
GÜNE?, Günver, "Türkiye'de Sava? Ekonomisi Uygulamaları ve Toplumsal Ya?ama Etkileri", Türkler Ansiklopedisi, Cilt 17, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002. (Sayfa aralığı: 615-621).
?NÖNÜ, ?smet, Defterler(1919-1973), Cilt 1, (Hazırlayan: Ahmet Demirel), Yapı Kredi Yayınları, ?stanbul 2008.
KARABEK?R, Kazım, Günlükler(1906-1948), Cilt 2, Yapı Kredi Yayınları, ?stanbul 2009.
KAYRA, Cahit, Sava?-Türkiye-Varlık Vergisi, Tarihçi Kitabevi, ?stanbul 2011.
MAKAL, Ahmet, Türkiye'de Tek Partili Dönemde Çalı?ma ?li?kileri(1920-1946), ?mge Kitabevi, Ankara 1999.
MET?NSOY, Murat, ?kinci Dünya Sava?ı'nda Türkiye, Homer Kitabevi, ?stanbul 2007.
MET?NTA?, Mustafa Yahya ve Mehmet Kayıran, "Refik Saydam Hükümetleri Döneminde Türkiye'nin Ekonomi Politikası (1939-1942)", Eski?ehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 9, Sayı 2. (Sayfa aralığı: 155-183).
ÖYMEN, Altan, Bir Dönem Bir Çocuk, Doğan Kitap, ?stanbul 2003. ÖZER, Sevilay, "II. Dünya Savası Yıllarında Ekim Seferberliği", CTAD, Yıl 8, Sayı 15, Bahar 2012. (Sayfa aralığı: 31-49).
ÖZKAN, M. Selçuk ve Abidin Temizer, "?kinci Dünya Sava?ı Yıllarında Türkiye'de Karaborsacılık", Uluslararası Sosyal Ara?tırmalar Dergisi, Volume 2/9 Fall 2009. (Sayfa aralığı: 319-325).
PARASIZ, ?lker, Türkiye Ekonomisi (1923'ten Günümüze Türkiye'de ?ktisat ve ?stikrar Politikaları Uygulamaları), Ezgi Kitabevi Yayınları, Bursa 1998.
PEKTA?, ?erafettin, Milli ?ef Döneminde(1938-1950) Cumhuriyet Gazetesi, Fırat Yayınları, ?stanbul 2003.
ROZAL?YEV, Yuriy Nikolayeviç, Türkiye'de Kapitalizmin Geli?me Özellikleri(1923- 1960), Onur Yayınları, Ankara 1978.
SEV?M, Fuat, Dünya Uygarlığı ve Türk Sosyo-Ekonomik Tarihi, ?pek Yayınevi, ?stanbul 1978.
SÖNMEZ, ?inasi,"?kinci Dünya Sava?ı'nda Türk Hükümetlerinin Temel Gıda Maddelerinin Temini Konusunda Aldığı Tedbirler", Ankara Üniversitesi Türk ?nkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 47, Bahar 2011. (Sayfa aralığı: 599-629).
?EN?EKERC?,Erkan, Türk Devriminde Celal Bayar (1918-1960), Alfa Yayıncılık, ?stanbul 2000.
TALAS, Cahit, Ekonomik Sistemler, Sevinç Matbaası, Ankara 1969.
TOKER, Metin, Demokrasimizin ?smet Pa?a'lı Yılları-Tek Partiden Çok Partiye (1944- 1950), Bilgi Yayınevi, Ankara 1998.
TUĞLUOĞLU,Fatih, "Tek Parti Döneminde Hükümet Memur Dayanı?ması", Ankara Üniversitesi Türk ?nkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 27-28, Mayıs-Kasım 2001. (Sayfa aralığı: 353-373).
TUNÇAY, Mete, Cemil Koçak, Hikmet Özdemir vd, Çağda? Türkiye(1908-1980), Cilt 4, Cem Yayınevi, ?stanbul 1995.
ÜNAL, Oğuz, Türkiye'de Demokrasi'nin Doğu?u, Milliyet Yayınları, ?stanbul 1994.
4. Tezler
KAYIRAN, Mehmet, "Türk Tarımında Modernle?me Çabaları (1923-1950)", Hacettepe Üniversitesi Atatürk ?lkeleri ve ?nkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara 1995, (Yayınlanmamı? Doktora Tezi).
YET?M, Gül, "1939-1950 Arasında Türkiye'deki Sosyo-Ekonomik Durumun Çok Partili Hayata Etkileri", ?stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, ?stanbul 2006, (Yayınlanmamı? Yüksek Lisans Tezi).