Osmanlı Devleti’nde Kadınların Toprak ile İlgili Karşılaştığı Hukuki Sorunlar ve Divan-ı Hümayun’a Başvuruları (Ahkâm Kayıtlarından Örnekler)

Osmanlı kadınları tıpkı erkekler gibi haksızlığa maruz kaldıklarında devletin hukuki temsilcilerine başvurmuşlardır. Davalı ve davacı olarak yer aldıkları mahkemede şahsen ya da vekilleri vasıtasıyla sözlü olarak durumlarını ifade etmişlerdir. Bu süreçte kadınlar haklarını öncelikle şer’iyye mahkemelerinde aramışlar, istedikleri sonucu alamazlarsa şikâyet dilekçeleri yazarak Divan-ı Hümayun’a başvurmuşlardır. Divan-ı Hümayun görüşmeleri sonunda alınan kararların müsveddeleri temize çekilerek belirli defterlere tarih sırasına göre özet olarak kaydedilmiştir. Divan-ı Hümayun Sicilleri adı verilen bu defter serilerinin en önemlilerinden biri de bölgelere göre sınıflandırılmış olan şikâyetleri içeren Ahkâm Defterleridir. Bu çalışmada İstanbul eyaletine ait, 19. yüzyılda tutulmuş Ahkâm Defterleri içinde yer alan, tarımsal faaliyetlerle ilgili kadınlar tarafından yapılan başvuruları içeren 202 hüküm kaydı, içerdikleri şikâyet konuları açısından değerlendirilerek, kadınların toprak ile ilgili daha çok hangi konularda yaşadıkları sorunlardan dolayı Divan-ı Hümayun’a başvurdukları tespit edilmeye çalışılmıştır. Kadınların başvuruları üzerine alınan kararları içeren bu kayıtlar konu bakımından sınıflandırıldığında, kendilerine ait olan tımar, mülk çiftlik, tarla ve arazilere, mera, yaylak, kışlak, otlak, çayır, bağ, bahçe ve bostana, hissedarların, akrabaların veya bölge sakinlerinden bir kimsenin haksız müdahalesinin engellenmesi amacıyla yapılan başvurular, tüm kayıtlarda olduğu gibi kadınların başvuru gerekçeleri içinde de en çok karşılaşılan başvuru nedenidir. Bunun yanısıra mirasen intikalde yaşanan sorunlardan dolayı yapılan başvuruların yüksekliği de dikkat çekmektedir (“miri toprağın, sazlık ve kamışlığın mirasen intikali” ile ilgili 60, “mülk, bağ, bahçe ve tarlanın mirasen intikali” ile ilgili 27 kayıt mevcuttur). Bu kayıtlar içinde kadınların kendilerine mirasen intikal eden topraklarının, sahibi arz tarafından fazladan vergi almak için başkasına verilmek istenmesi nedeniyle yaptıkları başvurulara da sık rastlanmaktadır. Bazı anlaşmazlıklara istinaden birden fazla kayıt tutulduğu da görülmüştür. Müdahale ve mirasen intikal ile ilgili bazı örnek kayıtlar, kadınların Divan-ı Hümayun’a başvurmalarına neden olan anlaşmazlıkları ve bu başvurulara istinaden geliştirilen çözümü gösteren birincil kaynak olması bakımından değerlendirilmiştir.

Legal Problems Women Faced With Respect to Land in the Ottoman Empire and Women's Applications to the Divan-i Humayun (Examples from the Ahkam Registers)

Ottoman women, just like men, applied to the legal authorities of the state when they were subjected to injustice. They expressed their situations verbally in person or through their attorneys in the court wherein they took part as a defendant or plaintiff. In this process, women first sought their rights in the Sharia courts, and if they could not get the result they wanted, they wrote petitions and applied to the Divan-ı Humayun (Imperial Council of Ottoman). After making the fair copies of the draft decrees taken at the end of Divan-ı Humayun meetings, they were briefly written in certain books in the date order. One of the most important of these book series that are called Divan-ı Humayun Registers is the Ahkâm Books which covers complaints classified by their regions. In this study, a total of 202 decree records obtained from Ahkam Books, which were kept in the 19th century in the province of Istanbul, about the applications filed by women with respect to agricultural activities have been evaluated in terms of the subject of complaints in their contents in order to find out the major problems the women experienced regarding land that led them to apply to the Divan-ı Humayun. When these records containing the decrees made on women's applications are classified in terms of their subject, the primary reason for the applications of women, similar to all other records, was to stop unjust interventions by the shareholders, relatives or other residents of the area in their properties such as enfeoffed land, farms, farmlands, lots, pastures, meadows, vineyards, gardens, or orchards. In addition to this, the high number of applications filed due to the problems experienced related to descent is also remarkable (there are 60 records regarding the "descent of demesne", and 27 records regarding the "descent of property, vineyard, garden, and farmland"). Also frequently seen among these records are the applications made by women because the lands descended to them were attempted to be transferred to others by the "sahib-i arz" (owner of the land on behalf the state) in order to get surplus tax. It was also observed that multiple records were kept based on certain disputes. Some sample records related to intervention and descent have been evaluated as the primary sources showing the causes of the disputes that led women to apply to the Divan-ı Humayun and the resolutions developed in return.

PDF

___

Akyılmaz, G. (2017). “Osmanlı Devleti’nde Kadınların Mülkiyet Hakları ve Karşılaştıkları Hukuki Sorunlar”, TBB Dergisi Özel Sayı: 325-364.
Akyılmaz, S.G.(2007), “Osmanlı Miras Hukukunda Kadının Statüsü”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XI, S.1-2.
Akyüz, Julide. (2007), Osmanlı Kadınlarının Hukuksal Haklarını Kullanımı Hakkında Bazı Değerlendirmeler, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), Sayı 6, ss.75- 91.
Argıt, B.İ. (2005). “Osmanlı Hukuk Çalışmalarında Kadın”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, III, 5, İstanbul: 575-621.
Aydın, M.(2015). “Osmanlı Divan Teşkilatı ve 1281-1296/1864-1879 Tarihli 19 Numaralı Erzurum Vilâyet Ahkâm Defterinin Tarihi Kıymeti”, Curr Res Soc Sci, I, 3: 69-83.
Barkan Ö. L. Edirne Askeri Kassamı’na Ait Tereke Defterleri(1545-1659), Belgeler, III/5-6, Türk Tarih Kurumu, Ankara Ankara 1993, s. 20.
Baş, E.(2006). Arşiv Belgelerinden Hareketle XVIII. Y. Y. Osmanlı Toplum Hayatında Kadın, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Başbakanlık Osmanlı Arşiv Rehberi. (2010). İstanbul: Başbakanlık Basımevi.
Can, S.(2008). “Osmanlı Mahkemelerinde Kadın”, Prof. Dr. Yavuz Ercan Armağanı, Turhan Kitabevi, Ankara: 197-223.
Ekinci, E.B.(2012). Osmanlı Hukuku; Adalet ve Mülk, İstanbul: Arı-Sanat Yayınları.
Faroqhı, Suraıya.(2000). “Osmanlı Kadınları ve 18. Yüzyılda Adalet Arama Geleneği”, Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, (Ed) Madeline C.Zılfı, (Çev) Necmiye Alpay, Taih Vakfı Yurt Yayınları 111, İstanbul:7-26.
Gerber, Haim.(1980), “Social and Economic Position Of Women in an Ottoman City, Bursa 1600- 1700”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 12, No. 3: 231-244 https://dx.doi.org/10.1017/S0020743800026295.
Gümrükçüoğlu, S.O. (2012) “Şikâyet Defterlerine Göre Osmanlı Teb’asının Şikâyetleri”, AUHFD, 61 (1): 175-206, https://dx.doi.org/10.1501/Hukfak_0000001654.
Gürhan, Veysel. “Kadınların Divan-ı Hümayun’a Şikâyet Haklarını Kullanmaları Üzerine Bazı Değerlendirmeler (Diyarbekir Eyaleti 1 Numaralı Ahkâm Defterine Gör”, Tarih Okulu Dergisi (TOD Aralık 2017, Yıl 10, Sayı XXXII: 323-347, https://dx.doi.org/10.14225/joh1149.
Jennings, Ronald.(1975), “Women in Early 17th Century Ottoman Judicial Records: The Sharia Court of Anatolian Kayseri”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 18, No (1): 53-115, https://dx.doi.org/10.2307/3632221.
Özgişi, T.(2014). : “Osmanlı Adalet Sisteminde Bireysel Başvuru Hakkı”, Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, IV, 8, Yalova: 52-66, https://dx.doi.org/10.17828/yasbed.21517.
Zarinebaf-Shahr, Fariba.(2000). “Osmanlı Kadınları ve 18. Yüzyılda Adalet Arama Geleneği”, Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, (Ed) Madeline C.Zılfı, (Çev) Necmiye Alpay, Taih Vakfı Yurt Yayınları 111, Aralık 2000, İstanbul:241-250.
Kal’a, A. (1997). İstanbul Ahkam Defterleri: İstanbul Tarım Tarihi II (1757-1763), Yayın Haz. Kurulu: Ahmet Tabakoğlu v.dğr./and others, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı İstanbul Araştırmaları Merkezi.
Kal’a, A. İstanbul Ahkam Defterleri: İstanbul Tarım Tarihi, 1805-1875, (Yayınlanmamış kitap), Yayın Haz. Kurulu: Ahmet Tabakoğlu v.dğr/and others, İstanbul.
Kavak Çeken Ç. (2013), İstanbul Ahkam Defterleri Üzerinden 19.yüzyılda Osmanlı Tarımının Ekonomik ve Hukuki Yönleriyle Değerlendirilmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Kenanoğlu, M. Macit. (2005), “Miri Arazi”, İslam Ansiklopedisi, 30. Cilt, İstanbul: 157-160.
Kenanoğlu, M. Macit.(2006), “Arazi Kanunnamesi ve Uygulaması”, Türk Hukuk Tarihi Araştıramaları, Sayı 1, İstanbul: 107-138.
Solak, İbrahim.(2006), Bozkır ve Çevresinden Konya Mahkemesine İntikal Eden Bazı Olaylar (1720- 1750), Uluslararası Sempozyum Geçmişten Günümüze Bozkır, 991-1004.
Şimşek, Suat.(2011). Türk Hukukunda ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Mülkiyet Hakkı, Maliye Bakanlığı, Strateji Geliştirme Başkanlığı, Yayın No: 211/413, Ankara.
BOA, , Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri İstanbul Ahkam Defterleri (A. DVNS. AHK. İS.d.) 18-19-20-21-22-23-24-25.
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 18, s. 207, h. 411, 1815, (BOA 18/207/411).
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 19, s. 39, h. 106, 1816 (BOA 19/39/106).
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 19, s. 44, h. 119, 1816, (BOA 19/44/119).
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 19, s. 65, h. 175, 1817, (BOA 19/65/175).
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 20, s.22, h. 64, 1820, (BOA 20/22/64).
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 20, s. 92, h. 265, 1823, (BOA 20/92/265).
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 20, s. 156, h. 418, 1825, (BOA 20/156/418).
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 20, s. 245, h. 597, 1830, (BOA 20/245/597).
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 21, s. 27, h. 70, 1833, (BOA 21/27/70).
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 22, s. 38, h. 71, 1843, (BOA 22/38/71).
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 24, s. 72, h. 156, 1857, (BOA 24/72/156).
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 24, s. 101, h. 227, 1858, (BOA 24/101/227).
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 25, s. 38, h. 68, 1861, (BOA 25/38/68).