ORHUN YAZITLARINDA ANLAMA VE ANLATMA BECERİLERİ

Türk dilinin bilinen en eski yazılı kaynaklarından biri olan Orhun Yazıtları, Türk kültürü, tarihi, yaşantısı hakkında bilgi veren bengü taşlardır. Bilge Kağan, Költigin ve Vezir Tonyukuk ağzından Türk milletinin o dönemde öteki millet ve kavimlerle yaptıkları savaşların, mücadelelerin anlatıldığı, Türk milletinin bekası için birtakım uyarılar içeren, Türk askeri geleneği, hükümdarlık anlayışı, devlet düzeni, Türk tarihi, kültür ve geleneği hakkında çeşitli bilgilere ulaşmamızı sağlayan Orhun Yazıtları hitabet niteliğinde yazılmış metinlerdir. Günümüzden yaklaşık 13 asır önce yazılmış olan bu eser gerek cümle yapısı, gerek kullanılan fiil ve kelimeler bakımından günümüz Türkçesinin temeline sahiptir. Yazıtların sahip olduğu işlek dil özellikleri geçmişten günümüze kadar dikkat çekmiş ve üzerinde çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Yapılan bu çalışmalar içinde doğrudan dil eğitimi ve öğretimi üzerine bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu çalışmada ise yazıtlar dört temel dil becerisi yönünden incelenmiş olup yazıtlarda başvurulan anlama ve anlatma becerileri üzerinde durulmuştur. Anlama becerilerinden olan okuma ve dinleme ile anlatma becerilerinden olan konuşma ve yazma becerisine ait olan kelimeler tespit edilerek Orhun Yazıtları anlama ve anlatma becerileri bakımından incelenmiştir. Bu çalışma betimsel bir çalışma olup tarama modeli kullanarak yapılmıştır. Tarama sırasında yazıtlarda geçen anlama ve anlatma becerilerine ait kavram/kelime-kelime gruplarına ulaşılmaya çalışmıştır. Tespit edilen kavram/kelime-kelime grupları okuma, dinleme, konuşma, yazma alt kategorilerine göre sınıflandırılarak içerik analizine tabi tutulmuştur. Elde edilen verilere göre Orhun Yazıtları oluşturulurken anlama ve anlatma becerilerine başvurulduğu tespit edilmiştir.

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Orkhon Inscriptions are the oldest known written sources of Turkic writing and they are bengi-stones which give information on Turkish culture, history and way of life. They were written in oratorical style. They consist of information given by Bilge Khagan, Kul Tigin and Vizier Tonyukuk on wars fought by the Turks against other tribes and clans; their advices and warnings relating to the survival of Turkish peoples. They enable us to reach information about Turkish military tradition, Turks' perception of sovereignty, state organization, Turkish history, culture and customs. These inscriptions, which dated back thirteen centuries, are basis of modern Turkish in terms of sentence structure, usage of verbs and words. There have been various studies on language characteristics of Orkhon Inscriptions, but no studies were made directly on language education and training. In this study, these inscriptions are analyzed in terms of four basic language skills; comprehension and narrative skills. Concepts of reading and listening skills (comprehension skills) and concepts of talking and writing skills (narrative skills) are identified and examined. This study is a descriptive study and survey model is used. During the survey, term/word-word groups, which belong to comprehension and narrative skills, are identified from the inscriptions. These term/word-word groups are classified according to sub-categories as reading, listening, talking, writing and are subjected to content analysis. In light of these data, application of comprehension and narrative skills in Orkhon Inscriptions are established.

PDF

___

AKAY, N. (2006). Orhun Abideleri Üzerine Bir Sentaks Çalışması, (Yayınlanmı? Yüksek Lisans Tezi), Adnan Menderes Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.

AKSAN, D. (1990). Göktürk Yazıtlarında Söz Sanatları - Güçlü Anlatım Yolları. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten.

AKSAN, D. (2000). En Eski Türkçenin İzlerinde. ?stanbul: Simurg.

ALYILMAZ , C. (1996). Köktürk Yazıtları Ve Köktürk Yazıtlarında Atlar. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 155-163.

ALYILMAZ, C. (1994). Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi, (Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.

AYDIN, E. (2008). Bilge Kağan Yazıtındaki Karagan Kısıl Adı ve Yeri Üzerine Dü?ünceler, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 23, 53-62.

AYDIN, E. (2006) Tonyukuk Yazıtı"nda Geçen Ek Tag Üzerine, Belleten, 257Baykara, T. (1990). Göktürk Yazıtlarının Türk ?skan (Yerle?me) Tarihindeki Yeri. Türk Dili Dergisi, 17-29.

AYDIN, E. (2008). Tonyukuk Yazıtındaki Problemli Bir Cümle Üzerine. Bilig, 45, 91-102.

BANARLI, N., S. (2004). Türk Edebiyatı Tarihi. ?stanbul: Meb Yayınları.

BA?DA?, C. (2009). Orhun Abidelerinde ?yelik Belirtme Ve Yükleme Hali. Turkish Studies,4/8, 623-643.

BOLATOVA, ?., KAYRA, O., K. (1995). Çağda? Kazak Türkçesiyle Göktürk Yazıtlarındaki Kelime Ve Deyimler Arasındaki Benzerlikler. Türk DiliAraştırmaları Yıllığı Belleten, 179- 191.

BÖLÜKBA?I, F. (2007). Türkçe Öğretimi. ?stanbul: Lisans Yayınları.

CAFEROĞLU, A. (1984). Türk Dili Tarihi. ?stanbul: Enderun Yayınları.

CALP, M. (2005). Özel Öğretim Alanı Olarak Türkçe Öğretimi. Konya: Eğitim Kitap Evi.

CARSON, C., F., ORALTAY H. (1985). Kültigin: Gelecek İçin Nasihat Mi?, Ankara: Orta Doğu Beceri Üniversitesi

C?N, A., TOKAY, Y. (2012). Bengü Ta?ların Söz Varlığı ?le Türkiye Türkçesi Ağızlarının Söz Varlığının Kar?ıla?tırılması, Turkish Studies,7/1, 653-703.

CRAWFORD, H. (2004). Sümer ve Sümerler. Ankara: Arkada? Yayınevi.

CUMAGULOV, Ç.,C. (1993). Vilhelm Thomsen'in Çalı?maları Ve Kırgızistan'da Bulunan Göktürk Yazıtları. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten.

ÇAY, T. (2000). Göktürk Anıtlarında Jeodezik Çalı?malar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten.

ÇEL?KEL, S. (2007). Orhun Kitabelerinin Günümüz Türkçesindeki Söz Varlığı. (Yayınlamı? Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü. Tekirdağ.

DEM?R, C. (2011). Kül Tigin ve Bilge Kağan Kitabelerindeki Bir Cümle Üzerine. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 3, 135-148.

DEM?REL, Ö. (2002). Türkçe Öğretimi. Ankara: Pegem Yayıncılık.

DEM?REZEN, M. (2008). Artıculatory Evıdences For The Exıstence Of The Soft-G Phoneme From The Orkhon Monuments To The Modern Standard Turkish. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 9, 155-164.

DOERFER, G. (1975). Vorosmanische (Die Entwicklung Der Oghusischen Sprachen Von Den Orchoninschriften Bis Zu Sultan Veled), Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten.

EFEOĞLU, E. (2008). Pour Une Étude Comparative Des, ChampsLexicaux Dans Les Deux Traductions En Turc De Turquie Des Inscriptions D'orkhon. Çeviribilim Ve Uygulamaları Dergisi, 18, 49-62.

EM?ROĞLU, S. (2011). Orhun Abidelerindeki Talamaların Türkiye Türkçesindeki Kullanımı. 1st International Conference On Foreign Language Teaching And Applied Linguistics, 1068-1081.

ERC?LASUN, A. (2004). Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ.

ERC?LASUN, A. (2007). Makaleler. Ankara: Akçağ.

ERC?LASUN, A., B. (1993). Bir Ki?i Yañılsar Ogu?ı Bodunı Bi?ükiñe Tegi Kıdmaz Ermi? (KT, G, 6 = BK, K, 4) ?baresi Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten.

ERC?LASUN, A., B.( 1990). Köl Tigin Yazıtı Bir Nutuk Metni Midir? Türk Dili Dergisi, 31-39.

ERG?N, M. (2006). Orhun Abideleri. ?stanbul: Boğaziçi Yayınları.

ERT?MAR, A. (1999).Orhun Kitabeleri'nin Tarih Öğretimindeki Yeri Ve Önemi. (Yayımlanmamı? Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.

GÖÇER, A. (2007). Türkçe Öğretimi. Ankara: Öncü Kitap.

GÖĞÜ?, B. (1978). Orta Dereceli Okullarımızda Türkçe ve Yazın Öğretimi. Ankara: Kadıoğlu Matbaası.

GÖMEÇ, S. (2007). Kök Türkçe Yazıtlarda Geçen Göller Ve Nehirler. Turkish Studies,2/4, 1283- 1296.

GÜLENSOY, T., (1990). Göktürk Anıtlarının Altayistik Açısından Değerlendirilmesi, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 41-53.

GÜLSEV?N, G. (1990). Göktürk Anıtları ?le Ya?ayan Üç Lehçemizin (Halaç, Çuva? Ve Saha/Yakut) Tarihî ?lgi Düzeni. TDK Belleten, 55-64.

GÜLSEV?N, G. (1998). Köktürk Bengü Ta?larındaki Oğuzca Özellikler Karde? Ağızlar. Türk Lehçe Ve Şiveleri Dergisi, 7, 12-18.

?LHAN,N. (2004).Yañılsar ... Bi?ükine Tegi Kıdmaz Ermi?, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.

KABAKLI, A. (2008). Türk Edebiyatı 2. ?stanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.

KARABULUT, F. (2009). Köktürkçenin Sıfat Fiilli Yapı Tipolojisi. Bilig, 48, 91-118.

KARADOĞAN, A. (2006). Köktürk Yazıtları"ndaki "Türük O? uz Begleri Bodun E?idiñ" Ve "O? uzı Yeme Tarkınç Ol Temi? Cümlelerinde Geçen O? uz Kelimesi Üzerine. Bilig, 37, 13-20

KARASAR, N. (2007). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

KAVCAR, C., Oğuzkan, F., Sever, S. (1998). Türkçe Öğretimi. Ankara:Engin Yayınları.

KER?MOĞLU, C. (2007). Orhun Abidelerinde 3. Ki?i ?yelik Ekinden Sonra Yükleme Hâli Eki Kullanıldı mı?. Turkish Studies, 2/3, 322-331.

KÖPRÜLÜ, M., F.(2003). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ.

KÖSE, N. (1997). Kococa? Destanı ?le Manas, Dede Korkut, Orhun Yazıtları Ve Türk Halk Hikayeleri Arasındaki Paralellikler. Araştırmalar II, 77-89.

MERT, O. (2008). Orhun Yazıtlarında Kullanılan ??aretsiz (/.Ø./) Görev Ögeleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 38, 1-20.

MERT, O., ALYILMAZ, S., BAY, E., AKBABA, S. (2009). Orhun Yazıtlarındaki Toplumsal Değerlerin Öğretmen Adayları Tarafından Algılanma Düzeyi Üzerine Bir ?nceleme. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi,2/9, 279- 287

ORKUN, H., N. (1986). Eski Türk Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları.

ÖNER, M. (2010). Orhun Yazıtlarında ?çik- Üzerine. Dil Araştırmaları.

ÖZBAY, M. (2009). Türkçe Özel Öğretim Yöntemleri. Ankara: Öncü Kitap.

SAKAOĞLU, S. (1990). Göktürk Yazıtları ?le Anadolu-Türk Folklorundaki Paralellikler Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten.

SERTKAYA, O., F., (1999).Eski Türklerin Kağan Seçimi Üzerine Göktürk Yazıtlarındaki ?ki Atasözü, İlmi Araştırmalar, 233-240.

SERTKAYA, O., F. (1986). Probleme Der Köktürkischen,Geschichte : Einige Bemerkungen Zur Ostseite Des Zweiten Steins Der Tonyukuk - Inschrit't. Türk Dili Arştırmaları Yıllığı Belleten, 53-57.

SERTKAYA, O., F. (1986). Bilge Tonuyukuk"un Abidelerinin Tarihlendirilmesi Üzerine. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 24, 347-362.

SERTKAYA, O., F., (1983). Köl Tigin Ve Köl-?ç Çor Kitabelerinde Geçen "Oplayu Tegmek" Deyimi Üzerine. Journal Of Turkish Studies, 369-375.

SEVER, S. (2000). Türkçe Öğretimi ve Tam Öğrenme. Ankara: Anı Yayınları.

SUBA?I-UZUN, L. (1995). Orhon Yazıtlarının Metindilbilimsel Yapısı. Ankara:Simurg Yayınları.

?ANLI, C. (1997). Göktürk Yazıtlarında Emir Kipinin Kullanı? ?ekilleri, Cümlelerdeki Durumları ve Anlam Yükleri. TDK Dergisi.

?EN, O. (2010). Göktürk Yazıtlarının Kelime Varlığı. (Yayınlanmamı? Yüksek Lisans Tezi), ?stanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, ?stanbul.

?ÜKÜRLÜ, E., ?ÜKÜRLÜ A. ?., (2000). Göktürk Yazıtlarında Eklerin ?mla Kuralları. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten.

TDK Türkçe Sözlük. (2011). Ankara: TDK Yayınları.

TEK?N, T. (1957). Köktürk Yazıtlarındaki Deyimler Üzerine - I Türk Dili.

TEK?N, T. (1957).Köktürk Yazıtlarındaki Deyimler Üzerine -II.Türk Dili.

TEK?N, T. (2006). Orhon Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları.

TEMEL, E. (2011). Bilge Kağan Abidesi"nde Niteleme Sıfatları. Uluslararası Sosyal Ve Ekonomik Bilimler Dergisi, 1, 47-57.

TUNA, O.,N., (1957). Köktürk Yazıtlarında 'Ölüm' Kavramı ?le ?lgili Kelimeler Ve 'Kergek Bol-' Deyiminin ?zahı. VIII. TDK Kurultayı Bilimsel Bildiriler. Ankara.

USEEV, N. (2011). Tonyukuk Yazıtındaki Tün Kat- Birle?ik Fiili Üzerine Ya Da Eski Okunu?un Yeniden Ke?fedilmesi. Turkish Studies, 6/3, 1581-1583.

YAKAR, M., KARABÖRK, H, ?ANLIOĞLU, ?., YILMAZ, ?., CEYLAN, A., YANGIN, B. (1999). İköğretimde Türkçe Öğretimi Etkili Öğretme ve Öğrenme Öğretmen El Kitabı Modül 4. Ankara: Meb Yayınları.

YILMAZ, H., M., KARABÖRK, H., YAKAR, M., YILDIZ, F., (2000). Dijital Fotogrametrinin Arkeolojide Kullanılması ve Göktürk Anıtları Örneği. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten.

YILMAZ, M. (2011). Orhun Yazıtlarının Söz Varlığı ?le Çuva?çanın Söz Varlığının Fonetik Açısından Kar?ıla?tırılması. Türk Dünyası Araştırmaları, 96, 65-83.