KIRIM-TATAR ATASÖZLERİNİN SENTAKSI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Kırım-Tatar Türklerinin çoğu, bugün Ukrayna'ya bağlı Kırım ile Özbekistan, Türkiye ve Romanya'da yaşamaktadır. Türk dilinin Kuzeybatı (Kıpçak) grubuna giren Kırım-Tatar Türkçesi, 19. yüzyılda edebî dil olmuş ve 1920'lerde ise standartlaşmıştır. Kırım-Tatar atasözlerinin cümle bilgisi yönünden incelendiği bu çalışmada KırımTatar Atasözleri adlı eserden seçilen 168 atasözü cümle bilgisi yönünden ele alınmıştır. Cümle yapıları itibarıyla atasözleri, I. Basit, II. Birleşik, 1. Sıralı, 2. Şart, 3. İç içe ve 4. Girişik cümle, III. Karmaşık cümle yapısındaki atasözleri olarak tasnif edilmek suretiyle incelenmiştir. Basit cümle yapısındaki atasözleri 1, yüklemlerinin türüne göre fiil cümleleri, isim cümleleri; anlamlarına göre olumlu, olumsuz ve emir cümleleri olarak gözden geçirilmiştir. Önemli bir bölümü sıralı cümle yapısı gösteren atasözleri ise, bağlaçsız ve bağlaçlı sıralı cümleler olarak ikiye ayrılarak incelenmiştir. Şartlı birleşik cümle yapısındaki atasözleri de zarf tümleci, özne, nesne, yer tamlayıcısı vb. işlevli olanlar biçiminde ele alınmıştır. İç içe birleşik cümle yapısındaki atasözleri ise iç cümleciğin temel cümledeki işlevi esas alınarak ele alınmıştır. Girişik cümle yapısındaki atasözleri de: a. isim-fiillerle, b. sıfat-fiillerle, c. zarf-fiillerle kurulan girişik cümle yapısına sahip atasözleri olarak incelenmiştir ve bu yapıların katıldığı birleşik cümlelerdeki işlevlerine de işaret edilmiştir. Makalenin son bölümünde ise karmaşık cümle yapısındaki atasözleri ele alınmıştır.

A SYNTACTIC STUDY ON THE CRIMEAN TATAR PROVERBS

Crimean Tatar Turks live today mainly in Crimea, Uzbekistan, Rumania and Turkey. Crimean Tatar belongs to the northwestern (Kipchak) group of Turkic languages. Crimean Tatar has become awritten language in the 19th century and standardized in 1920's. In this article, we explored 168 Crimean Tatar proverbs selected from Kırım-Tatar Atasözleri regarding their sentence structure. The proverbs studied have been classified according to their sentence structure: I. simple, II. complex: 1. coordinated, 2. conditional, 3. proverbs presenting complex sentence structures with a direct quote, 4. proverbs presenting a subordinated sentence structure having infinitive verb forms such as infinitives, participials or gerundial forms, and III. proverbs having a mixed sentence structure. Simple sentences (1-23) have been classified according to their predicate as verbal sentences and nominal sentences etc. Compound sentences (24-61) have been divided in a. compound sentences without any conjunctions, b. compound sentences introduced by coordinating conjunctions. Conditional clauses (62-83) have been examined according to their functions as adverbials, object, subject, concessive clauses etc. Direct quotes (84-96) embedded in main sentences have been studied regarding their functions in the main clause. We studied subordinated clauses built by infinitive verb forms such as infinitives, participials or gerundials (97-150) and tried to determine their functions in the main sentences they take part in. Mixed sentences (151-168) are investigated at the last part of this study.

PDF

___

BERTA, Arpat (1998). "West Kipchak Languages", The Turkic Languages, (edit.: JOHANSON, Lars-CSATÓ, Éva Á.), London: Routledge, s. 301-317.
BODROGLİGETİ, András J. E. (2003). An Academic Reference Grammar of Modern Literary UzbekII. Los Angeles: Lincom.
DOERFER, Gerhard (1959). "Das Krimtatarische", Philologia Turcicae Fundamenta (Edit: DENY Jean vd.). Wiesbadan: Steiner, s.369-390.
GARKAVETS, Aleksandr Nikolayeviç ve USEİNOV, Seyran Memetoviç (2002). KrımskoTatarsko Rusko Ukrainskiy Slovar'. Simferepol": Sonat.
İMER, Kâmile, KOCAMAN, Ahmet ve ÖZSOY, A. Sumru (2011). Dilbilim Sözlüğü, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
İMİN, Exmet (red.) (2006) Uygur Xelk Maqal-Temsilliri 1-2, Ürümçi: Şincan Xelq Neşriyati. (UXMT)
JANKOWSKI, Henryk (1992). Gramatyka Jezyka Krymskotatarskiego. Poznan: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.
JOHANSON, Lars (1998). "History of Turkic", The Turkic Languages, (edit.: Johanson, Lars ve Csató, Éva Á.), London: Routledge, s. 81-125.
KAVİTSKAYA, Darya (2010). Crimean Tatar. Muenchen: LINCOM.
KIRBAÇ, Selçuk (2012). Kırım-Tatar Atasözleri. İstanbul: Doğu Kitabevi. (KTA)
ÖZKAN, Mustafa ve SEVİNÇLİ, Veysi (2008). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi, İstanbul: 3F yayınevi.
SAVRAN, Hülya (2003). Kırım-Tatar Türkçesi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Yayınları.
SEVORTYAN, Ervand Vladimiroviç (1966). "Kırımsko-Tatarskiy Yazık", Yazıki Narodov SSSR, 2, Tyurkskie yazıki, (edit. Baskakov, N.A.), Moskva: Nauka, s. 234-259.
ŞAVK, Ülkü Çelik (2002). "Kırım-Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri", Türkoloji Dergisi 15/1, s. 75-138.
TEKİN, Talat ve ÖLMEZ, Mehmet (2003). Türk Dilleri. Giriş, İstanbul: Yıldız.
YÜKSEL, Zühâl (2005). Kırım-Tatar Türkçesi Grameri. Ankara:Semih Eğitim Kültür Yayınları.
YÜKSEL, Zühâl (2007). "Kırım-Tatar Türkçesi", Türk Lehçeleri Grameri (edit.: Ercilasun, Ahmet B.). Ankara: Akçağ, s.811-882.