12078

DİVANÜ LUGATİ'T TÜRK'TE PROBLEMLİ İKİ CÜMLE ÜZERİNE

Türk dili, tarihi ve kültürünü anlatmak bakımından birçok eser yazılmıştır. 1073/1074 yıllarında yazılmış olan Divanü Lugati't Türk, Türk dilinin, edebiyatının ve kültürünün en önemli eserlerinden biridir. Karahanlı Türkçesi eserlerinden olan Divanü Lugati't Türk'ün tercüme yayını 1939 yılında Besim Atalay tarafından yapılmıştır. Türkçenin XI. yüzyıla kadarki sözvarlığını vermesi bakımından büyük bir öneme sahip olan Divanü Lugati't Türk, şu ana kadar Türkolojinin en çok başvurulan kaynaklarından biri olmuştur. Türkçe dünyanın bilinen en eski dillerinden biridir. Türkçenin gelişim alanlarındaki dil incelemelerinde sözvarlığı üzerinde yapılan çalışmalar önemli bir yere sahiptir. 'Türk Lehçeleri Divanı' anlamına gelen 'Divanü Lugati't Türk', içerdiği Türk lehçeleri sözvarlığı ile ilk Türk lehçeleri sözlüğü özelliği taşımaktadır. Dillerin sözvarlığı barındırdığı kelimelerle ölçülür. Türk dilinin genel sözvarlığının tespitinde tarihî sözlükler büyük öneme sahiptir. Divanü Lugati't Türk, Türk dilinin en önemli yadigârlarındandır. Türk dilinin tarihsel gelişimi ve sözvarlığı açısından da zengin bir kaynak durumundadır. Fakat Divanü Lugati't Türk'teki bazı kültür sözcüklerinin hangi anlamda ve hangi işlevle kullanıldığını anlamak her zaman kolay değildir. Çünkü konuşma dili hakkında yeteri kadar fikir sahibi olmadığımız geçmiş dönemlerde yazılmış eserleri tercüme ederken kelimeleri, cümle içerisinde bize en mantıklı gelen şekilleriyle anlamlandırırız. Bu bakımdan Divanü Lugati't Türk'teki bazı kelimelerin anlamlandırılmasıyla ilgili tartışmalar hâlâ devam etmektedir. Bu makalede, Divanü Lugati't Türk'te yanlış okunmuş veya yanlış anlamlandırılmış bazı cümleler ve kelimelerle ilgili düzeltmeler ve bazı tespitler yapılmıştır. Bu kelimelerden bazıları şunlardır: Çaxşak, Çakrak, Tas, Taz.

ON TWO PROBLEMATIC SENTENCES IN DİVANÜ LUGATİ'TTÜRK

There have been lots of written works for depicting Turkish language, history and culture. Divanü Lugati't Türk which was written at 1073/1074 is one of the most important book of Turkish language, literature and culture. The translation of Divanü Lugati't Türk, which is one of the works of Karahanlı Turkish period, was published by Besim Atalay in 1939 years. Divanü Lugati't Türk, which is of great importance in terms of giving the word existence of Turkish until 11thcentury, has been one of the most used sources of Turculogy up to now. Karahanlı Turkish forms one of the most important periods of Turkish literary language. Turkish is one of the most ancient languages in the world. Research on vocabulary, vocabulary building and vocabulary acquisition has an important place in historical and contemporary linguistic studies on Turkish language. Divanü Lugati't Türk that means 'Turkish Dialects Dictionary', is a first dictionary of the Turkish by dialects words that is included dialects materials. Richness of languages evaluates by its vocabulary. Historical dictionaries are given importance to determine general Turkish vocabulary. Divanü Lugati't Türk is one of the most significant works of Turkish language. In addition to it is a rich source points of historical progress and vocabulary of Turkish language. But, it is not always easy to understand the meaning and function of some culture-related words in Divanü Lugati't Türk. Because, while translating the works about spoken language written in the previous periods of time, we give meanings which best suits to our understanding of the sentence. Therefore, discussions on some words giving meaning Divanü Lugati't Türk are still continuing. In this article, some corrections and observations of some words and sentences which were misread or misinterpreted in Divanü Lugati't Türk were made. Some of these words are following: Çaxşak, Çakrak, Tas, Taz.

PDF

___

AL?BEK?ROĞLU Sertan, "Türkçede Ön Seste Y", Turkish Studies, Cilt 8/1, s. 685-710, Kı? 2013.

ARIKOĞLU Ekrem-KUULAR Klara, Tuva Türkçesi Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara 2003.

BEYD?L? Celal, Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Yurt Kitap Yayınları, Ankara 2005.

CAFEROĞLU Ahmet, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Enderun Kitabevi, ?stanbul 1993.

CEYLAN Emine, "Çuva?çada ,,çara" Sözcüğü ve Dağınık *y- > ç- Deği?imi", Türk Dilleri Araştırmaları, Seri: III, s. 69-72, 1993.

CLAUSON Sir Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkish, Oxford University Press, Oxford 1972.

CLAUSON Sir Gerard, "Türkçede Sekizinci Yüzyıldan Önce Kullanılan Ekler", (Çev. Uluhan Özalan), Dil Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı: 1, 185-196, Güz 2007.

CO?AR A.Mevhibe-GÜNE? Bahadır, "Açıklamalı Bir Kaynakça Denemesi-I: Divânü Lugâti"tTürk ve Kâ?garlı Mahmud Üzerine Yazılan Makaleler", ?stanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, Cilt 21, s. 167-231, Bahar 2011-a.

CO?AR A.Mevhibe-GÜNE? Bahadır, "Açıklamalı Bir Kaynakça Denemesi-II: Divânü Lugâti"tTürk ve Kâ?garlı Mahmud Üzerine Hazırlanan Bildiriler", ?stanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, Cilt 21, s. 19-85, Güz 2011-b.

ÇAĞATAY Saadet, "Uygur Yazı Dili", Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı: 5, s. 77-88, 1943.

ÇAĞATAY Saadet, "Türkçede ,,Kadın" ?çin Kullanılan Sözler", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 19978-1979/I, s. 13-49, Ankara 1979.

DEVEL? Hayati, "Dua ve Yas Motifi Olarak ,,baş aç" Tabiri", ?stanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, Cilt 20, s. 85-111, 1997.

ED?B AHMET ?BN MAHMUD YÜKNEKÎ, Atebetü'l-Hakayık, (Haz. Re?id Rahmeti Arat), TDK Yayınları, Ankara 2006.

ERG?N Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak yayınları, ?stanbul 2008.

ERG?N Muharrem, Dede Korkut Kitabı I (Giri?-Metin-Faksimile), 6. bs., TDK Yayınları, Ankara 2008.

ERGUN Pervin, "Altay Destanlarında ve Anadolu Türk Masallarında Tastarakay-Keloğlan", Millî Folklor Dergisi, Sayı: 68, s. 78-84, Kı? 2005.

GÜLSEV?N Gürer, "Türkiye Türkçesi Ağızlarında Kıpçakça Denilen Unsurlar Üzerine II: (ç > ? Deği?mesi)", Turkish Studies, Cilt 3/3, s. 378-387, ?lkbahar 2008.

HERKMEN Dilek, "Eski Tükçedeki Yañ?a-Fiilinin Ya?adığı Bir Örnek: Yençele?mek", Turkish Studies, Cilt 4/8, s. 1525-1534, Sonbahar 2009.

?BN FAZLAN, ?bn Fazlan Seyahatnâmesi, (Haz. Ramazan ?e?en), Bedir Yayınları, ?stanbul 1995.

KÂ?GARLI MAHMUD, Divanü Lugati't Türk, (Çev. Besim Atalay), TDK Yayınları, 5. bs., Ankara 2006.

MOLLAVA Mefkûre, "?ark Kavimlerinden Geçen Bazı Bulgar Ad ve Soyadları", ?stanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, Cilt 18, s. 315-330, 1976.

ÖGEL Bahaeddin, Türk Mitolojisi, Cilt II, TTK Yayınları, Ankara 2002.

ÖLMEZ Mehmet, "Divânü Lugâti"t-Türk"teki Tek Örnekler Üzerine", Rize Üniversitesi Uluslararası Kâşgarlı Mahmud Sempozyumu Bildirileri, (17-19 Ekim 2008 Rize), Rize Üniversitesi Yayınları, s. 295-297, Rize 2008.

ÖZÜNEL Evrim Ölçer, "Kel Ata"dan Keloğlan"a ,,Hilebaz" Dönü?üm", Millî Folklor Dergisi, Sayı: 67, s. 47-52, Güz 2005.

SALMAN Fikri, "Gaznelilerde Giyim Ku?am Özellikleri", Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı: 16, s. 11-126, Erzurum 2006.

?EYH SÜLEYMAN EFEND?, Çagataj-Osmanisches Wörterbuch, (Haz. ?. Kunos), Budape?te 1902.

TARAMA SÖZLÜĞÜ, Cilt I-VI, TDK Yayınları, Ankara muhtelif.

TAVKUL Ufuk, "Codex Cumanicus ve Karaçay-Malkar Türkçesi", Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 15, s. 45-81, Bahar 2003.

TAYMAS Abdullah Battal, "Divanü Lûgati"t Türk Tercümesi", ?stanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, Cilt 7-8, s. 212-252, 1940-1942.

TAYMAS Abdullah Battal, "Divanü Lûgati"t Türk Tercümesi", ?stanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, Cilt 11, s. 75-100, 1954.

TEK?N Talât, "Türkçe ,,?" Çuva?ça ,,?" ve Moğolca ,,ç", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, s. 71-75, 1988.

TEK?N Talât, "Türk Dillerinde Önseste y- Türemesi", Türk Dilleri Araştırmaları, Seri 4, s. 51- 66, Ankara 1994.

TEZCAN Semih, "Divânü Lugâti"t-Türk"te Tek Veriler (Hapax Legomena)", Rize Üniversitesi Uluslararası Kâşgarlı Mahmud Sempozyumu Bildirileri, (17-19 Ekim 2008, Rize), Rize Üniversitesi Yayınları, s. 298-302, Rize 2008.

ULUOCAK Mustafa-BA?TÜRK ?ükrü, vd., "Bursa Yerli Ağızlarında ç > ? Deği?imine Dair Bazı Gözlemler", Turkish Studies, Cilt 5/1, s. 616-624, Kı? 2010.

ÜNAL Orçun, "Kutadgu Bilig"de Geçen ,,Ya?saguçı" Kelimesi Üzerine", Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 28, s. 159-170, Güz 2010.

Ü?ENMEZ Emek, "Karahanlı Eserlerindeki Söz Varlığı Hakkında", Sakarya Üniversitesi Akademik ?ncelemeler Dergisi, Cilt 3, Sayı: 1, s. 247-253, 2008.

YEN? TARAMA SÖZLÜĞÜ, (Düzenleyen: Cem Dilçin), TDK Yayınları 503, Ankara 1983.

YILDIRIM Talip, "Dîvânü Lügâti"t-Türk"te Geçen Mimarlıkla ?lgili Adlar", Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 4, Sayı: 2, s. 23-41, 2011.

YILDIRIM Talip-Ç?FC? Musa, "Dîvânü Lugâti"t-Türk"te Yer Alan Alet-E?ya Adları", Turkish Studies, Cilt 7/2, s. 1229-1249, ?lkbahar 2012.

YILDIZ Mustafa-ÖLKER Gökhan, "Dîvânü Lugâti"t-Türk"teki Oğuzca Kelimelerin Dede Korkut Hikâyelerindeki Durumu", Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 26, s. 1-19, Güz 2009.

YUDAH?N K.K., Kırgız Sözlüğü, (Çev. A. Taymas), Cilt I-II, TDK Yayınları, Ankara 1998.