Muhâkemetü'l-Lügateyn'deki Türk Ordu teşkilatına ait terimlerin karşılaştırmalı incelemesi

Ali Şîr Nevâyî, Türkçenin Farsçaya üstünlüğünü ispatlamak gayesiyle hazırladığı Muhâkemetü’l-Lügateyn adlı eserinde, Türkçeye ait dil hususiyetlerini deliller göstererek aktarmıştır. Bu açıdan bir çeşit dil bilgisi kitabı olarak önem arz eden eserin, bir başka önemli yanı, Türk kültürü hakkında değerli bilgileri içermesidir. Çünkü Nevâyî, eseri hazırlama amacına hizmet eden delilleri sıralarken, Türklerin sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasal yaşantısı içerisinde harmanlanmış pek çok terimi kullanmıştır. Çalışmamızda Ali Şîr Nevâyî’nin açıklamalı olarak kullandığı bu terimlerden yola çıkarak, Türk ordu teşkilatı içerisinde yer alan on sekiz kavrama ve bu kavramların daha önceki ve sonraki dönemlerdeki karşılıklarına yer verilecektir.

Comparative examination of terms of Turkish army organization in Muhâkemetü'l-Lügateyn

In his work called Muhâkemetü’l-Lügateyn prepared with the goal of proving the superiority of Turkish to Farsi, Ali Şîr Nevâyî has conveyed the language particularities of Turkish via showing evidences. Viewed from this angle, it’s a kind of grammer book, and another important aspect, contained valuable informations about Turkish culture. Because Nevâyî uses a lot of terms blended within the social, cultural, economic and political life of Turks while listing the evidences serving his purpose to edit this work. In our study, starting with these terms employed annotatively by Ali Şîr Nevâyî, eighteen concepts included within Turkish army organization and equivalents of these concepts in the antecedent and subsequent periods shall be included.

PDF

___

AKA, İsmail, Mirza Şahruh ve Zamanı (1405-1447), TTK, Ankara 1994 Alî ġîr Nevâyî, Muhâkemetü’l-Lugateyn İki Dilin Muhakemesi, (Haz.: F. Sema Barutçu Özönder), TDK Yay., Ankara 1996

ALKAYA, Ercan, “Türklerde Ad Verme Geleneği ve Kişi Adları”, Türk Kültürü, C. XXXIX, S. 459, 2001, s. 442-448

AYDIN, Erhan, Şine Usu Yazıtı, Karam Yay., Çorum 2007

BAYAT, Fuzuli, Orta Türkçe Sözlük, Yalın Yay., İstanbul 2008

DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 2007

DONUK, Abdülkadir, Eski Türk Devletlerinde İdarî-Askerî Ünvan ve Terimler, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1988

ERGUN, Pervin, Dede Korkut Hikayeleri, Akçağ Yayınları, Ankara 2006 Eski T’ang Tarihi (Chiu T’ang-shu), (Haz.: İsenbike Togan, Gülnar Kara, Cahide Baysal), TTK Yay., Ankara 2006

Gazi Zahirüddin Muhammed Babur, Vekayi Babur’un Hâtıratı, C. I-II, (Çev.: Reşit Rahmeti Arat), TTK Yay., Ankara 1987

GÖMEÇ, Saadettin, Türk Kültürünün Ana Hatları, Akçağ Yayınları, Ankara 2006

Hasan-ı Rumlu, Ahsenü’t-Tevârîh, çev.: Mürsel Öztürk, TTK Yay., Ankara 2006

IŞIN, Priscilla Mary, “Türk Okçuluk Araştırmaları ve Paul E. Klopsteg (1889-1991”, Acta Turcica (Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi), S. 1 (Ocak 2009), s. (233-241)

KAÇALİN, Mustafa S., Dedem Kordut’un Kazan Bey Oğuz-nâmesi Hikâyet-i Oğuz-nâme-i Kazan Beg ve Gayrı, Kitabevi, İstanbul 2006

KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Ötüken Yay., İstanbul 2004

Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lûgat-it-Türk, C. III-IV, (Çev.: Besim Atalay), TDK Yay., Ankara 2006

Manghol-un Niuça Tobça’an, Moğolların Gizli Tarihi, (Çev.: Ahmet Temir), TTK Yay., Ankara 1995

ORKUN, Hüseyin Namık, Eski Türk Yazıtları, TDK Yay., Ankara 1994

ÖGEL, Bahaeddin, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, C. I, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1981

ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş, C. 7, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1991

ÖGEL, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, C. I, TTK Yay., Ankara 2003

ÖLMEZ, Zuhal Kargı, “Çağatayca Sözlükler”, Kebikeç, S. 6 (1998), s. 137-144

ÖZCAN, Aynur Öz, “Çağdaş Özbek Edebiyatında Ali Şir Nevayî”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 4 / S. 3 (Eylül 2007), s. (141-155)

ÖZYETGİN, A. Melek, Altın Ordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yarlık ve Bitiklerin Dil ve Üslûp İncelemesi, TDK Yay., Ankara 1996

ÖZYETGİN, A. Melek, “Altın Orda Hanı Toktamış’ın Bik Hacı Adlı Kişiye Verdiği 1381 Tarihli Tarhanlık Yarlığı”, Orta Zaman Türk Dili ve Kültürü Üzerine İncelemeler, Ötüken Yay., İstanbul 2005, s. 37-58

ÖZYETGİN, A. Melek, “Türk Ad Bilimine Malzemeler: Kitâbu’l-İdrâk li Lisâni’l-Etrâk’te Kişi Adları”, Orta Zaman Türk Dili ve Kültürü Üzerine İncelemeler, Ötüken Yay., İstanbul 2005, s. 251-265

ÖZYETGİN A. Melek, “Eski Türklerde Haberleşme ve Posta Teşkilatı”, Orta Zaman Türk Dili ve Kültürü Üzerine İncelemeler, Ötüken Yay., İstanbul 2005, s. 209-224

ŞAHİN, Köksal, “Eski Türklerde Merkezi İdare”, http://www.akademiktarih.com/eski-turklerde-merkezi-idare.html (ET: 07.01.2010) Şevket Sami, Kâmus-ı Türkî, Dersaadet Matbaası, 1317

Tarama Sözlüğü, TTK Yay., Ankara 1972, c. VI, s. 4367

TOGAN, A. Zeki Velidi, “Ali Şîr”, İslam Ansiklopedisi, C. I, M.E.B. Yay., İstanbul 1978, s. (349-357)

TOGAN, A. Zeki Velidi, Oğuz Destanı Reşideddin Oğuznâmesi, Tercüme ve Tahlili, Enderun Kitabevi, İstanbul 1982

Yusuf Has Hâcib, Kutadgu Bilig, (Çev.: Reşid Rahmeti Arat), TTK Yay., Ankara 1988