Milli mücadele döneminde ayrılıkçı faaliyetlerde Kilisenin rolü ve Hrisostomos-Hrisantos girişimlerine kesitsel bir bakış

1919–1922 süreci Anadolu’da Milli Mücadele’nin yaşandığı bir dönemdir. 30 Ekim 1918 sonrasında İngiltere, Fransa, İtalya arasında paylaşılmaya başlanılan Anadolu topraklarında 15 Mayıs 1919 tarihinde başlayan Yunan işgaliyle birlikte işgal, isyan ve mücadele iç içe girer. Bu dönemde silahlı mücadele yanında özellikle Yunan kilisesinin etkili rolü de kendisini göstermeye başlar. Megali İdea düşüncesi doğrultusunda Büyük Yunanistan kurma hayali bir kere daha canlanır ve Anadolu’nun iki farklı noktasında olmak üzere Metropolit Hrisostomos İzmir ve Batı Anadolu’da, Metropolit Hrisantos ise Trabzon ve Karadeniz bölgesinde işgal ve kıyım hareketlerine öncülük eder, halkı kışkırtır ve Megali İdea rüyasının gerçekleşmesi için var gücüyle çalışır. Bu çalışma her iki metropolitin İzmir ve Trabzon bölgelerindeki faaliyetlerini ve amaç birliği çerçevesinde yaptıkları çabaları ortaya koymak amacıyla hazırlanmıştır.

A profile glance at Hrisostomos and Hrisantos’ initiatives and the role of the Church in rebellious activities during national struggle

National Struggle has broken out in Anatolia in 1919–1922 period. Subsequent to 30th October 1918, the revolt, and the struggle are interwoven with the Greek invasion in 15th May 1919, and with British, French, Greek, and Italian military forces. In addition to the armed struggle, what is mostly and clearly observed is that Greek Church has had an important influence. Towards Megali Idea dreams, the daydreams of establishing the Great Greece/Hellenic Empire once more comes to the surface, and two men of the Greek Church lead the armed people in Anatolia, named Hrisostomos in İzmir and Western Anatolia, and Hrisantos in Trabzon and in the Black Sea regions, provoking the people with all their might and main so as to realize Megali Idea. This study is prepared to focus on the activities and the actions of both men mentioned above.

PDF

___

A-Arşiv Kaynakları
a) Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
BOA. DH. İ. UM. E–63/49.
BOA. TFR. 1. SL/93/9219.
BOA. TFR. 1. SL/7/664.
BOA. TFR. 1. SL/10654.
BOA. TFR. 1. KNS / 8/740, BOA. TFR. 1. AS / 38/3711
BOA. TFR. 1. SL / 12405.
BOA. DH. E. UM. AYġ.9/20.
BOA. DH. EUM. KLH. 4/34.
BOA. DH. SFR.98/306.
BOA. DH. KMS. 55/-1, 15.
BOA. DH. KMS. 49–2/59.
B- Süreli Yayınlar ve Ansiklopediler Açıksöz Yakın Tarihimiz Volkan Askeri Mecmua Harp Tarihi Vesikaları Dergisi Yakın Tarihimiz
C- Basılı Kaynaklar
AKA İsmail, Süvari Yüzbaşısı Ahmet (Ataman), Türk İstiklâl Harbi Esnasında Milli Mücadele, İzmir, 1993.
AKLAN Hakan, Fener Rum Patrikhanesi, Ankara, 1999. ALPASLAN Teoman, Topal Osman Ağa, Kum Saati Yay., İstanbul, 2007.
ATALAY Bülent, Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi’nin Siyasî Faaliyetleri (1908–1923), İstanbul, 2001.
AYNİ Mehmet Ali, Milliyetçilik, İstanbul, 1943.
AYBARS Ergün, İstiklâl Mahkemeleri I-II, Ankara, 1975.
BARUTÇU Faik Ahmet, Millî Mücadeleden Demokrasiye Siyasî Hatıralar, 21. Yüzyıl Yay., İstanbul, 2001.
BAYAR Celal, Ben de Yazdım, Cilt V, Ġstanbul, 1997.
BERBER Engin, Yeni Onbinlerin Gölgesinde Bir Sancak; İzmir (30 Ekim 1918–15 Mayıs 1919), İstanbul, 1999.
BERBER Engin, Sancılı Yıllar, İzmir 1918–1922.
COŞAR Ömer Sami, Mustafa Kemal’in Muhafızı Osman Ağa; Topal Osman, İstanbul, 1971.
ÇAPA Mesut ve Veysel Usta, Millî Mücadelede Trabzon Vilayetiyle Yazışmalar, Trabzon Valiliği Yay., Trabzon, 1995.
ÇAPA Mesut, Faik Ahmet Barutçu, Trabzon Valiliği Yay., Trabzon, Ekim 1998.
ERCAN Yavuz, Türk-Yunan İlişkilerinde Rum Patrikhanesi’nin Rolü, Üçüncü Askerî Tarih Semineri, Ankara, 1986.
ERCAN Yavuz, Toplu Eserler-II, Rumlar ve Diğer Müslüman Olmayan Topluluklar, Turhan Kitabevi, Ankara, 2007.
ERDEHA Kâmil, Millî Mücadelede Vilayetler ve Valiler, İstanbul, 1975.
ERGÜL Teoman, Kurtuluş Savaşı’nda Manisa, Kebikeç Yay., Ankara, 2007.
GENELKURMAY BAŞKANLIĞI, Türk İstiklâl Harbi; Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Cilt I, Ankara, 1962.
GOLOĞLU Mahmut, Erzurum Kongresi, Nüve Matbaası, Ankara, 1968.
GÜVENDİK Hakkı, Türk İstiklâl Harbi, Cilt II/I, Ankara, 1963.
HATİPOĞLU M. Murat, Yunanistan’daki Gelişmelerin Işığında Türk-Yunan İlişkilerinin 101 Yılı, Ankara, 1988.
KAYGUSUZ Bezmi Nusret, Bir Roman Gibi, Tifset Yay., İzmir, 1955.
KESER Ulvi, Yardım Et Komşu, Kıbrıs Türk Kültür Derneği Yay., Ankara, 2005.
KİNROSS Patrick, The Rebirth of a Nation, Londra, 1964.
KOCABAŞ Süleyman, Tarihte ve Günümüzde Türk-Yunan Mücadelesi, İstanbul, 1988.
MACAR Elçin, Yorgo Benlisoy, Fener Patrikhanesi, Ankara, 1996.
METEL Raşit, TBMM Gizli Oturumlarında Sorunlar ve Görüşler (23 Nisan 1920–29 Ekim 1923), Ġstanbul, 1990.
ÖKTEM Haydar Rüştü, Mütareke ve İşgal Anıları, (Hazırlayan Zeki Arıkan), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1991.
ÖZTOPRAK İzzet, Kurtuluş Savaşı ile İlgili Yunan Belgeleri, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yay., Ankara, 2006.
PARLAK Türkmen, İşgalden Kurtuluşa I, Yunan Ege’ye Nasıl Geldi, İzmir Sosyal Hizmetler Vakfı Kültür Yay., İzmir, 19982.
JAESCHKE Gotthard, Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1971.
REFİK Ahmet, Kafkas Yollarında, İstanbul, 1919.
SARIHAN Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, Cilt III, Ankara, 1995.
SERHADOĞLU M. Rıza, Savaşçı Doktorun İzinde; Kırım, Sarıkamış, Esaret Yılları ve Kurtuluş Savaşı, Remzi Kitabevi, İstanbul, Haziran 2005.
SONYEL Salahi R. Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Cilt I, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1973.
TAÇALAN Nurdoğan, Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken; Hasan Tahsin, Aksoy Yay., İstanbul, 1998.
TANSEL S. Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, Cilt I, Ankara, 1977, s. 85.
TANSU Samih Nafiz, Hüsamettin Ertürk Anlatıyor; İki Devrin Perde Arkası, İstanbul, 1957.
TAŞ Necati Fahri, Nurettin Paşa ve Tarihî Gerçekler, İstanbul, 1997.
TBMM, Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (1327), Devre I, İçtima Senesi 3, Cilt VII, TBMM Basımevi, Ankara, 1991.
TBMM, Pontus Meselesi, Matbuat Müdüriyet-i Umumiyesi Yay., Ankara, 1922.
TAŞ Necati Fahri, Nurettin Paşa ve Tarihî Gerçekler, Ġstanbul, 1997.
TURAN Mustafa, Yunan Mezalimi, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2006.
UMAR Bilge, İzmir’de Yunanlıların Son Günleri, Bilgi Yay., Ankara, Haziran 1974.
YÜCEER Saime, Tanıkların Anlatılarıyla Bursa Tarihi (Sözlü Tarih Arşivi 1919-1938), Uludağ Üniversitesi Kent Tarihi ve Araştırmaları Merkezi Yay., Bursa, 2005. Ç- Makaleler
AYBARS Ergün, “İzmir’in Kurtuluşunun Düşündürdükleri”, İşgalden Kurtuluşa İzmir, Cumhuriyet Özel Eki, 9 Eylül 2007, s. 60.
ARIKAN Zeki, “1922 İzmir Yangını ile İlgili Bir Rapor”, Türk Kültürü, Sayı 316, Ankara, 1989, s. 459.
BERBER Engin, “Batı Anadolu Rumlarının Son Fedakârlığı ya da 9 Eylül 1922’yi Önleyemeyen Bir Askerî Yapılanma; Küçük Asya Savunma Örgütü”, İşgalden Kurtuluşa İzmir, Cumhuriyet Gazetesi Özel Eki, 9 Eylül 2007, s. 64.