KUR'AN KISSALARINDAKİ MOTİFLERİN ARAP ŞİİRİNDE KULLANIMI BAĞLAMINDA "YUSUF'UN (A.S.) ÜÇ GÖMLEĞİ

Arap şairlerin duygu ve düşünce aktarımında Kur'an'daki kıssalardan ve bu kıssalarda yer alan çarpıcı motif örneklerinden yararlandıkları görülmektedir. Kıssalar, içerdikleri ibret verici mesajlar, ilgi çekici karakterler ve olaylarla Arap şiirinin vazgeçilmez kaynakları olmuştur. Kıssalarda yer alan çeşitli motifler vasıtasıyla Kur'an'a bir geçit açan şairler bu sayede hem duygu, düşünce ve tasarımlarını kısa ve öz bir şekilde aktarmışlar hem de zaten olaya vakıf olan dinleyicide derin anlamların çağrışımına imkân sağlamışlardır. Dünya edebiyatlarında ayrıcalıklı bir konuma sahip olan Yusuf kıssası Arap edebiyatında da ilgi görmüştür. Ne var ki Arap edebiyatında, İran ve Türk edebiyatlarındaki şekliyle ana kurguya bağlı kalarak hikâyeyi yeniden üretme esasına dayalı manzum veya mensur bir anlatı geleneği oluşmamıştır. Kıssa, şairin, bireysel duygu, düşünce ve yaşanmışlıklarına karşılık geldiğine inandığı unsur ve motiflerin çeşitli metinlerarası ilişkiler yoluyla edebî sanatlarla birlikte kullanımı biçiminde özellikle şiirlerde hayat bulmuştur. Bu çerçevede kıssada yer alan rüya, kuyu, kurt, gömlek, Yusuf'un güzelliği, kıtlık ve bolluk yılları, Yusuf'un kokusu, Yakup'un çocukları, Yakup'un kederi, Yakup'un ağlaması ve daha birçok motif Arap şair için hem bir ilham kaynağı olmuş hem de duygu aktarımında yardımcı unsurlar olarak işlev görmüştür. Bu motifler içerisinde özellikle "gömlek" ve "rüya"nın en sık başvurulan motifler olduğu söylenebilir. Bu çalışmada Yusuf kıssasındaki gömlek motifi merkeze alınmış, kıssanın üç ayrı yerinde geçen üç ayrı gömlek motifi (kanlı gömlek, arkadan yırtılan gömlek ve Yakup'a gönderilen gömlek) etrafında oluşan edebî zenginlik Arap şiirinden örneklerle incelenmiştir. Yusuf kıssasındaki gömlek motifinin Arap şiirinde ne ölçüde zenginleşerek hayat bulduğunu belirlemek ve bu sayede Arap şairin vermek istediği mesajı daha doğru anlamak amacıyla yapılan bu çalışmada gömlek motifinin Arap şiirindeki kullanımına dair kayda değer sayıda örnek tespit edilmiştir. Bu örnekler ışığında Arap şiirinin "Yusuf'un gömleği" özelinde Kur'an metni ile kurduğu ilişkinin neredeyse tamamen "anıştırma" (telmih) biçiminde olduğu anlaşılmıştır. Kur'an metni ile kurulan bu ilişkide "teşbih" sanatı en önemli yardımcı edebî sanat olarak dikkat çekmektedir

___

Aktulum, Kubilay (2000). Metinlerarası İlişkiler. Ankara: Öteki Yayınevi.

Bars, Mehmet Emin (2013). “Kerem ile Aslı Hikâyesinde Metinlerarası İlişkiler”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. C. VI, S. 24: 68-82.

el-Cebbûrî, Abdullah (1984). Dîvânu Ebi’ş-Şîs el-Huzâî ve Ahbâruhû. Beyrut: el-Mektebetu’lİslâmî.

el-Cîlî, Abdülkerim (1999). en-Nâdirâtü’l-‘Ayniyye. Tahkik: Yusuf Zîdân. Kahire: Dâru’l-Emîn.

Çetin, Nurullah (2000). “Yeni Türk Şairinin ‘Yusuf ve Züleyha Hikâyesi’ Duyarlılığı”. A.Ü. Türkoloji Dergisi. C. XIII, S. 1: 109-143.

Daşdemir, Özkan (2013). “Başkurt Sözlü Kültüründe Yusuf ile Züleyha Anlatmaları”. Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/4 Spring 2013, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4773, ANKARA-TURKEY, p. 563-572.

Dîkülcin, Ebû Muhammed Abdüsselam el-Hımsî (2004). Dîvânu Dîkilcin el-Hımsî. Tahkik: Mazhar el-Haccî. Dımaşk: İttihâdü’l-Küttâbi’l-Arab.

Durkaya, Hayriye (2013). “Metinlerarasılık ve Karşılaştırmalı Edebiyat Bağlamında Bülbül Mazmunu ve Mehmet Akif Ersoy’un Bülbül Şiiri”. Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/13 Fall 2013, ISSN: 1308-2140 (Prof. Dr. Turgut Karabey Armağanı), www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5853, ANKARA-TURKEY, p. 847-856.

Ebu’l-Fidâ, İmaduddîn İsmail (Basım tarihi yok). el-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer. el-Matbaatu’lHuseyniyyetu’l-Mısriyye.

el-Gazzalî, Mecdüddîn Ebü’l-Futûh Ahmed b. Muhammed el-Gazzâlî (1876). Bahru’l-Mahabbe fî Esrâri’l-Mevedde fî Sûreti Yûsuf. Matba‘u’n-Nâsırî.

Gündoğdu, Ayşe Eda (2012). “Metinlerarasılık Bağlamında Tahsin Yücel’in ‘Yalan’ Adlı Romanı”. Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/4-2 Fall 2012, ISSN: 1308-2140 (Prof. Dr. Mehmet Aydın Armağanı), www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/ 10.7827/TurkishStudies.3470, ANKARA-TURKEY, p. 1893-1903.

Gündüzöz, Soner (2004). “Kur’ân Anlatımında Paradigmatik Yapı: Yusuf Kıssası Örneği”. EKEV Akademi Dergisi. C. VIII, S. 18: 61-73.

el-Hamevî, Şihâbuddîn Ebû Abdillah Ya‘kût b. Abdillah (1995). Mu‘cemu’l-Buldân. Beyrut: Dâru Sâdır.

İbn Abdirabbih, Ebu Ömer Şihabuddin Ahmed b. Muhammed el-Endelusî (1983). el-‘Ikdu’l-Ferîd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.

İbnu’l-Ahnef, Ebu’l-Fazl el-Abbas (1954). Dîvânu’l-Abbas b. el-Ahnef. Tahkik: Âtike el-Hazrecî. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye.

İbn Gazel, Ali b. Ömer el-Yârûkî (2002). Dîvânu İbn Gazel el-Yârûkî. Tahkik: Meşhûr Abdurrahman el-Habbâzî. Kudüs: Merkezu’t-Te‘âvun ve’s-Selâmu’d-Duvelî.

İbn Hımyer, Ebu Abdillah Cemaluddîn el-Hemedânî (1985). Dîvân. Tahkik: Muhammed b. Ali. Beyrut: Dâru’l-‘Avde.

İbnu’n-Nakîb, Abdurrahman b. Muhammed b. Kemâluddîn el-Huseynî (1963). Dîvânu İbni’n-Nakîb. Tahkik: Abdullah el-Cebbûrî. Dımaşk: Matbûâtu’l-Mecmai’l-‘İlmiyyi’l-‘Arabî.

İbnu’n-Nebîh, Kemaluddin (1895). Dîvân. Kahire: el-Matba‘atu’l-‘İlmiyye.

İbn Sinâ el-Melik, ‘İzuuddîn es-Saîd (1958). Dîvânu İbn Sinâ el-Melik. Haydarabat: Matba‘atu Meclisi Dâirati’l-Meârif.

el-Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed (2006). el-Câmi‘ li-Ahkâmi’l-Kur’ân. Tahkik: Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle.

Kurtuluş, Rıza (2014). “Yûsuf ve Züleyhâ, Fars Edebiyatı”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. XLIV: 40- 41.

el-Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdulkerîm (2000). er-Risâletu’l-Kuşeyriyye. Tahkik: Abdulkerîm el- ‘Atâ’. Dımaşk: Mektebetu Dâri Tayyibe.

Mattûrî, Ali-Obyât ‘Âtî (2014). “Tenâssu’l-Kıssati’l-Kur’âniyye fi’ş-Şi‘ri’l-Filistîniyyi’l-Mu‘âsır”. Mecelletu Âdâbi’l-Kûfe. C.I, S. 19: 159-190.

el-Mukrî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Yahya et-Tilimsânî (1939). Ezhâru’rRiyâz fî Ahbâri’l-Kâdî ‘İyâz. Tahkik: Mustafa es-Sekâ, İbrahim el-İbyârî, Abdülazim Şelebî. Kahire: Matbaatu Lecneti’t-Te’lîf ve’t-Terceme ve’n-Neşr.

el-Mutenebbî, Ebu’t-Tayyib Ahmed b. el-Huseyn (1983). Dîvânu’l-Mutenebbî. Beyrut: Dâru Beyrut.

en-Nâblusî, Abdulganî b. İsmâîl b. Abdilganî b. İsmâîl (1270/1854). Dîvânu’l-Hakâik ve Mecmû‘u’rRakâik. Bulak.

er-Riyâhî, eş-Şeyh İbrahim (1990). Dîvânu’ş-Şeyh İbrahim er-Riyâhî. Tahkik: Muhammed elYa‘lâvî, Hammâdî es-Sâhilî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.

es-Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybek (2000). el-Vâfî bi’l-Vefeyât. Tahkik: Ahmed el-Arnaûd, Türkî Mustafa. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs.

Sâlim, Mahmud Abdulhamid (1988). Şi‘ru’l-Muhezzeb b. ez-Zubeyr. Dâru Hecr.

es-Se‘âlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed (1985). Simâru’l-Kulûb fi’l-Muzâf ve’l-Mensûb. Tahkik: Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim. Mısır: Dâru’l-Meârif.

es-Se‘âlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed (1981). et-Temsîl ve’l-Muhâdara. Tahkik: Abdulfettah Muhammed el-Hulv. ed-Dâru’l-‘Arabiyye li’l-Küttâb.

es-Se‘âlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed (1983). Yetîmetü’d-Dehr fî Mehâsini Ehli’l-‘Asr. Tahkik: Müfid Muhammed Kumhiye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.

Süleyman, Abdurrezzâk Sâlim (2011). et-Tenâs fî Şi‘ri Fevzî İsa. Dâru’l-Ma‘rifeti’l-Câmi‘iyye.

eş-Şâğûrî, Ebû Muhammed Fityân b. Ali el-Esedî (1976). Dîvânu Fityân eş-Şâğûrî. Tahkik: Ahmed el-Cundî. Dımaşk: el-Mektebetu’l-Hâşimiyye.

eş-Şenterînî, Ebu’l-Hasen Ali b. Bessâm (1979). ez-Zehîra fî Mehâsini Ehli’l-Cezîra. Tahkik: İhsan Abbas. Libya: ed-Dâru’l-Arabiyye li’l-Küttâb.

et-Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr (2000). Tefsîru’t-Taberî Câmi‘u’l-Beyân ‘an Te’vîli Âyi’lKur’ân. Tahkik: Ahmed Muhammed Şakir. Muessesetu’r-Risâle.

Türkdoğan, Melike Gökcan (2008). Klasik Türk Edebiyatında Yusuf u Züleyha Mesnevileri Üzerine Mukayeseli Bir Çalışma. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.

Uludağ, Süleyman (2003). “Levâmi‘”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. XXVII: 144.

el-‘Ummânî, Hilal b. Saîd b. ‘Arabe (1979). Dîvânu Cevâhiri’s-Sülûk fî Medâyihi’l-Mülûk.Tahkik: Davud Sellûm. Umman: Vizâretü’t-Türâs ve’s-Sekâfe.