SAMİ KILIÇ, ABDULLAH ALTUNCU, Ayhan GASPAK

ANADOLU KIRSALINDA YAŞAYAN ALEVİLERDE DOĞUMLA İLGİLİ İNANIŞ VE UYGULAMALAR (HAÇOVA ÖRNEĞİ)

İnsan hayatında, doğum, evlilik ve ölüm olmak üzere üç önemli geçiş dönemi bulunmaktadır. Anadolu'nun birçok yöresinde, geçiş dönemleri sırasında dini, tarihi ve kültürel unsurlara dayanan farklı uygulamaların gerçekleştirildiği görülmektedir. Bu uygulamalar, geçişle ilgili sürecin olumlu bir şekilde tamamlanması ve bireyin bu süreçten olumsuz bir şekilde etkilenmemesi amacıyla gerçekleştirilmektedir. Geçiş dönemleri etrafında oluşan inanış ve uygulamalar, günümüz toplum yapısında görülen hızlı değişime rağmen varlığını korumakta ve sonraki nesillere birer kültür unsuru olarak aktarılmaktadır. Malatya ili, Yeşilyurt ilçesine bağlı Haçova köyünde de geçiş dönemleri ile ilgili birçok uygulama ve inanış bulunmaktadır. Bunlar arasında en çok dikkat çeken ise doğumla ilgili inanış ve uygulamalardır. Doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası olmak üzere farklı süreçleri bulunan bu uygulama ve inanışlar, genel olarak eski Türk inanışlarına ve İslam'ın Alevi-Bektaşi yorumuna dayanmaktadır. Doğumla ilgili uygulamaların, genel olarak köy ve çevresinde bulunan ziyaret yerleri ve ocaklar etrafında gerçekleştirildiği görülmektedir. Aynı zamanda bu uygulamalar, tarihi-kültürel öğelerle de önemli ölçüde benzerlik göstermektedir. Bu araştırmanın konusunu, günümüzde Haçova köyünde gerçekleştirilen doğumla ilgili uygulamalarının tasviri ve tahlili oluşturmaktadır. Makale verileri, katılımlı gözlem ve derinlemesine mülakat teknikleriyle elde edilmiş ve deskriptif metot kullanılarak Dinler Tarihi açısından değerlendirilmiştir. Böylece Haçova'daki inanış ve uygulamaların gelecek nesillere aktarılması ve kültür çalışmalarına katkı sağlanması amaçlanmıştır

BIRTH-RELATED BELIEFS AND RITUALS AMONG ALAWIS OF RURAL ANATOLIA (THE CASE OF HAÇOVA)

In human life, there are three significant transition periods, i.e., birth, marriage and death. In many places of Anatolia, during the transition periods various rituals, which rely on religious, historical and cultural elements, are observed. These practices are carried out to complete the transition period positively and to avoid the negative effects of this process on individuals. Notwithstanding swift transformations in today’s social structure, the beliefs and rituals formed around these transition periods, maintain their existence and are transmitted to future generations as cultural elements. Accordingly, there are many beliefs and rituals related to these periods in Haçova, a village in the disctrict of Yeşilyurt, Malatya province. Among these the most interesting, however, are beliefs and rituals related to birth. Consisting of several separate processes before, during and after birth these beliefs and rituals mostly rely on ancient Turkish beliefs and Alawi-Bektaşi interpreations of Islam. In general, rituals related to birth are observed in shrines and ocak located in or around villages. Besides, these rituals bear significant resemblance to historical-cultural traditions. The objective of this research is to desribe and analyse birth related customs currently observed in the village of Haçova. Using descriptive methodology, the study examines the data, collected via participant observations and indepth interviews, from the perspective of the History of Religions. Therefore, the study aims to pass on the of beliefs and rituals in Haçova to future generations and thereby contribute to cultural studies.

PDF

___

Acıpayamlı, Orhan, Türkiye’de Doğumla İlgili Adet ve İnanmaların Etnolojik Etüdü, Ankara 1974.
Araz, Rıfat, Harput ‘ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği, Ankara 1991.
Aydın, Mehmet Akif, “Aile”, TDVİA, C. II, İstanbul 1989, ss. 196-200.
Bayat, Fuzuli, Türk Kültüründe Kadın Şaman, İstanbul 2012.
Boratav, Pertev N., Türk Mitolojisi –Oğuzların, Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi, Ankara 2012.
Eliade, Mircea, Demirciler ve Simyacılar, Çev. Mehmet Emin Özcan, İstanbul 2011.
Eliade, Mircea, Kutsal ve Dindışı, Çev. M. Ali Kılıçbay, Ankara 1991.
Güngör, Harun, Türk Bodun Araştırmaları, İstanbul 1997.
Güngör, Harun, Türk Din Etnolojisi, İstanbul 2012.
Hoppál, Mihály, Avrasya’da Şamanlar, Çev. Bülent Bayram, H. Şevket Çağatay Çapraz, İstanbul 2012.
İnan, Abdulkadir, Eski Türk Dini Tarihi, İstanbul 1976.
Kaya, Muharrem, “Eski Türk İnanışlarının Türkiye’deki Halk Hekimliğinde İzleri”, Folklor/Edebiyat, Ankara 2001/1, C. VII, S. 25, ss. 199-218 .
Kılıç, Sami, “ Çocuk Sahibi Olmak İçin Dinsel-Sihirsel Bir Uygulama: Irk Atma Ocağı(Takmak Köyü –Elif İskeçe Örneği)”,Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Güz 2012, S. 63, ss. 297-310.
Kısacık, Raşit, Malatya’nın Yöresel Kültürü, Malatya 2011.
Ocak, Ahmet Yaşar, Bektaşi Menakıbnamelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri, İstanbul 1983.
Ögel, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, C. I., Ankara 1993.
Örnek, Sedat Veyis, Geleneksel Kültürümüzde Çocuk, Ankara 1979.
Örnek, Sedat Veyis, Türk Halk Bilimi, Ankara 2000.
Polat, Kemal, Beşikten Mezara Kırgız Türklerinde Gelenek ve İnanışlar, Ankara 2008.
Radloff, Wilhelm, Manas Destanı, Haz., Emine Gürsoy-Naskali, Ankara 1995.
Selçuk, Ali, Tahtacılar, İstanbul 2005.
Üçer, Cenksu, Tokat Yöresinde Geleneksel Alevilik, Ankara 2005.
Yazlak, Yaşar “Haçova Köyü Kültürü ve Tarihi”, Malatya Haçova Köyü Kültür ve Dayanışma Derneği, S. 1, Malatya 2011, ss. 3-5.
KK:1 İmam İN, 1938 Haçova doğumlu, çiftçi, okur-yazar
KK:2 Bayram İN, 1960 Haçova doğumlu, memur, okur-yazar
KK:3 Elif İN, 1949 Haçova doğumlu, ev hanımı, okur-yazar
KK:4 Hüseyin ÇİÇEK, 1953 Haçova doğumlu, emekli, okur-yazar
KK:5 Zeynep ÇİÇEK, 1968 Haçova doğumlu, ev hanımı, okur-yazar
KK:6 Hasan YILMAZ, 1956 Haçova doğumlu, keresteci, okur-yazar
KK:7 Hasan YÜKSEK, 1950 Haçova doğumlu, emekli, okur-yazar
KK:8 Elif YÜKSEK, 1956 Haçova doğumlu, emekli, okur-yazar
KK:9 Hacer SAĞIROĞLU, 1960 Haçova doğumlu, ev hanımı, okur-yazar
KK:10 İmam DURAN, 1919 Haçova doğumlu, çiftçi, okur-yazar
KK:11 Abdullah SAĞIROĞLU, 1923 Haçova doğumlu, çiftçi, okur-yazar
KK:12 İbrahim SAĞIROĞLU, 1924 Haçova doğumlu, çiftçi, okur-yazar
KK:13Abu ÇALIŞKAN, 1925 Haçova doğumlu, emekli, okur-yazar
KK:14 Emine DURAN, 1934 Haçova doğumlu, ev hanımı, okur-yazar
KK:15 Meryem AZAK, 1939 Haçova doğumlu, ev hanımı, okur-yazar
KK:16 Elif BAŞYİĞİT, 1914 Haçova doğumlu, ev hanımı, okur-yazar
KK:17 Hasan DURAN, 1934 Haçova doğumlu, çiftçi, okur-yazar
KK:18 Hüseyin ÇAT, 1936 Haçova doğumlu, çiftçi, okur-yazar
KK:19 Fadıl AZAK, 1934 Haçova doğumlu, çiftçi, okur-yazar