KÜLTÜREL DEĞİŞİM, GELENEK VE TÜRK HALK HİKÂYECİLİĞİ

Doğanın vazgeçilmez bir kuralı durumundaki "değişim", doğal olarak kültür ve kültür çatısı altında üretilen tüm ürünler için de kaçınılmaz bir süreçtir. Bu sürecin ortaya çıkması, çoğu zaman tek bir nedenle açıklanamayacak şekilde çoklu ve karmaşık bir yapıda gerçekleşir. Bu bakımdan, herhangi bir alandaki değişimin, genellikle birbirlerini de etkileyen çok çeşitli nedenleri olabilir. Ancak kültür ve gelenekteki değişim, büyük oranda "işlev" kavramıyla ilişkilidir. Zira, herhangi bir kültür ögesi ya da gelenek, varlığını, ancak işlevselliğini koruduğu sürece devam ettirebilir. Özellikle, işlevleri artık başka kaynaklar tarafından karşılanan bir gelenek, zamanla değişime uğrar ve yok olur. Böyle bir durumda söz konusu gelenek, ya dönüşerek başka gelenek/ler meydana getirir, ya kültürel bir hatıra olarak tarihte kalır ya da tamamen unutulur. Bu anlamda Türk halk edebiyatındaki hikâyecilik geleneği de tarihsel süreçteki birtakım kültürel değişimlere bağlı olarak ortaya çıkmıştır. Böyle olmakla birlikte özellikle 20. yüzyılın son çeyreğinden itibaren yazılı ve elektronik kültür ortamlarının yaygınlaşmasıyla yaşanan kültürel değişimler, bu geleneğin işlevini yitirmesine yol açmıştır. Enformasyon çağına geçişle birlikte güçlenen popüler medya, televizyon ve internet gibi enstrümanları aracılığıyla, işlev açısından hikâyecilik geleneğinin alternatifi olma noktasına gelmiştir. Bu çalışmada, Türk sözlü kültüründeki hikâyecilik geleneği, kültürel değişim ve İşlevsel Folklor Kuramı çerçevesinde ele alınmış ve geleneğin bugünkü durumu teorik düzlemde tartışılmıştır

CULTURAL CHANGE, TRADITION AND TURKISH FOLK STORYTELLING

“Change” as an indispensable rule of the nature is naturally an inevitable process for culture and all products produced under the umbrella of culture, too. The emergence of this process often occurs in multiple and complex structures that cannot be explained by one reason. In this sense, any change in any field may generally have a variety of reasons which affect each other. However, the change in the culture and tradition is mostly related with the concept of “function”. In fact, the sustainance of any element of culture or tradition may merely continue as long as it retains the functionality. In particular, a tradition whose functions are satisfied by other sources is subject to change over time and then disappear. In such a case, the tradition concerned either transforms into another tradition/s form or remains in history as a cultural memory or completely forgotten. In this sense, tradition of storytelling in Turkish folk literature has emerged due to some cultural changes in the historical process. However, cultural changes experienced with the spread of written and electronic culture space especially since the last quarter of the 20th century have led to the loss of the function of this tradition. The popular media strengthened with the transition to the information age has become to the point of being an alternative of tradition of storytelling in terms of the function through its instrument such as television and internet. In this study, the tradition of storytelling in Turkish oral culture has been dealt with the context of cultural change and Functional Folklore Theory and the current situation of the tradition has been theoretically discussed

PDF

___

ALPTEKİN, Ali Berat (2005). Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı. Ankara: Akçağ Yayınları.
ALTUN, Işıl (2014). “Halk Hikâyelerindeki Olay ve Düşünce Aktarımlarında Digression’dan Yararlanma / Utilizing Digression In The Narration Of Events And Thoughts In Folk Tales”. TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Türk Dili ve Edebiyatı Sayısı), Volume 9/3, Winter 2014, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6403, p. 111-122.
ARTUN, Erman (2012). Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı-Edebiyat Tarihi/Metinler. Adana: Karahan Kitabevi Yayınları.
ATAY, Tayfun (2012). “Bir de ‘Saçma Sapan’ Tezler!”. (25 Aralık 2012) Erişim: 22 Ocak 2014. BASCOM, William R. (2005). “Folklorun Dört İşlevi”. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2 (Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2005) içinde, 125-151.
BAŞGÖZ, İlhan (1996). “Protesto: Folklorun Beşinci İşlevi (Fonksiyonu)”, Folkloristik: Prof. Dr. Umay Günay Armağanı (Ankara: Feryal Matbaacılık, 1996) içinde, 1-4.
BAŞGÖZ, İlhan (1986). Folklor Yazıları. İstanbul: Adam Yayınları.
BAŞGÖZ, İlhan (2012). Türkülü Aşk Hikâyeleri-Bir Gösterim Olarak. İstanbul: Pan Yayıncılık.
BENJAMIN, Walter (2012). Son Bakışta Aşk. (haz. Nurdan Gürbilek) İstanbul: Metis Yayınları.
BİRKALAN, Hande (2000). “Gelenek, Halk Kahramanları, Popüler Medya ve İnek Şaban”. Folklor/Edebiyat 23 (2000/3): 47-53.
BORATAV, Pertev Naili (1997). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
BORATAV, Pertev Naili (2002). Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
BOYRAZ, Şeref (2008). “Sözlü Anlatıların Sürekliliği Üzerine Düşünceler”. Folklor/Edebiyat 54 (2008/2): 105-118.
ÇOBANOĞLU, Özkul (2000). Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü. Ankara: Akçağ Yayınları.
ÇOBANOĞLU, Özkul (1999). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları . DORSON, Richard M. (2006). Günümüz Folklor Kuramları. (çev. Selcan Gürçayır-Yeliz Özay) Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
DÜZGÜN, Dilaver (2009). “Âşıklık Geleneğinin Değişim ve Dönüşüm Sürecinde Barış Manço Olgusu”. Millî Folklor 84 (Kış): 42-50.
EKER, Gülin Öğüt ve diğer (2003). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar. Ankara: Millî Folklor Yayınları.
EKİCİ, Metin (2013). Halkbilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
ERGUN, Pervin (2014). “Toplumsal Uygulamalarda Âşıkların İşlevi”. Karadeniz-BlackseaChornoye More 22: 122-126.
ERSOY, Ruhi (2012). “Halk Bilimi Çalışmalarının Gelişmesine Paralel Olarak ‘Alan Araştırması’ Kavramını Yeniden Düşünmek”. Millî Folklor 94 (Yaz): 5-13.
ERSOY, Ruhi (2009). Sözlü Tarih-Folklor İlişkisi/Baraklar Örneği. Ankara: Akçağ Yayınları.
GÖRKEM, İsmail (2009). “Dünden Bugüne ‘Türk Sözel Edebiyatı’: Değişim ve Dönüşüm”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 39: 411-422.
GÜNAY, Umay (1992). “Cumhuriyet Terkibi ve Barış Manço”. Millî Folklor 13 (Bahar): 2-3.
HAVILAND, William A. (2002). Kültürel Antropoloji. (çev. Hüsamettin İnaç-Seda Çiftçi) İstanbul: Kaknüs Yayınları.
HOBSBAWM, Eric (2006). “Giriş: Gelenekleri İcat Etmek”. Geleneğin İcadı. (der. Eric Hobsbawm-Terence Ranger, çev. Mehmet Murat Şahin) İstanbul: Agora Kitaplığı Yayınları, 1-18.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2004). Edebiyat Araştırmaları-1. Ankara: Akçağ Yayınları.
KÜÇÜKBASMACI, Gülten (2012). “Halk Anlatısının Sözlü Kültür Ortamlarında Değişim ve Dönüşüm: Oda ve Konak / Changes and Conversion of Folk Narrative in Verbal Culture Medium: Chamber and Mansion”. TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Prof. Dr. Coşkun Ak Armağanı), Volume 7/2, Spring 2012, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3242, p. 769-792.
MARSHALL, Gordon (2003). Sosyoloji Sözlüğü. (çev. Osman Akınhay-Derya Kömürcü) Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
OĞUZ, M. Öcal ve Selcan Gürçayır (2005). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
OĞUZ, M. Öcal, Selcan Gürçayır ve Sunay Çalış (2009). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 3. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
OĞUZ, M. Öcal, Zeynep Safiye Baki ve Gözde Tekin (2014). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 4. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
OĞUZ, M. Öcal (1995). “Azerbaycan ve Türkiye Sahasında Âşık Edebiyatının XVI. Yüzyılına Dair”. İpek Yolu Uluslararası Halk Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları: 423-433.
ONG, Walter J. (1999). Sözlü ve Yazılı Kültür-Sözün Teknolojileşmesi. İstanbul: Metis Yayınları.
ORING, Elliott (2014). “Folklorun Üç İşlevi-Halk Bilimsel Tanım Olarak Geleneksel İşlevselcilik”. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 4 (Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2014) içinde, 117-128.
ÖZARSLAN, Metin (2001). Erzurum Âşıklık Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları.
ÖZDEMİR, Nebi (2001). “Bilim ve Teknolojideki Gelişmelerin Köy Seyirlik Oyunlarına Etkisi”. Millî Folklor 51 (Güz): 119-129.
SEVER, Mustafa (2010). “Âşık Tarzı Kültür Geleneğinde Günümüz Kadın Âşıkları”. ZfWT Zeitschrift für die Welt der Türken/Journal of World of Turks 2/3: 81-89.
YAZICI, Mehmet (2013). “Toplumsal Değişim ve Sosyal Değerler / Social Change And Contemporary Values”. TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Karşılaştırmalı DilEdebiyat-Eğitim Özel Sayısı), Volume 8/8, Summer 2013, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4782, p. 1489-1501.
YILDIRIM, Dursun (1998). Türk Bitiği-Araştırma/İnceleme Yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları.