‘HAYRET’TEN ‘DİVÂNE’LİĞE DİVAN ŞİİRİ

Divan şiiri asırlardır süregelen gelenek içinde kendi terminolojisini oluşturmuş, kendine özgü simgesel şiir dilini kurmuştur. Divan şiirindeki sembolizm dikkat çekici ölçüde aşırı kodlama ürünüdür. Divan şiiri geleneğinde sevgiliye ve aşka dair ıstılahların (mazmun/sembol) ağırlıklı olarak tasavvuf terminolojisinden geldiği de bilenen bir gerçektir. Divan şairleri tasavvufun mecazlarıyla süslü, zengin manalı kelime, deyim ve terimlerinden büyük oranda yararlanmışlardır. Bu kavamların başında 'hayret' ve 'divane' gelmektedir. Hayret, Allah hakkında hırslı olmakla, ümitsiz olmak, aynı şekilde korku ve rıza, tevekkül ve recâ arasında bir duraktır. Divan şiiri terminolojisinde sâlik olan âşığın hayret makamından sonra ulaşmak istediği ana hedef ise cünûniyettir. Delilik, aynı zamanda aşktan dolayı aklı başından gidenin söylemleri içinde bir bilgelik veya tasavvufi anlamda ilahi bir yönelme de görülebilmiştir. Böylece normal insan için doğal ve arzu edilebilir bir duyuş olan aşk, deliliğe bürünerek gizemli bir hâl almıştır. Şiirde delinin varlığı, aslında akıllının dünyasını tanımlamak içindir. Delilik bağlamında ele alınan Mecnun imgesi, mecaz dünyasını, tasavvuf simgeselliği içinde kuran Osmanlı şairi için tasavvufi kaynaklardan beslenen yaygın Osmanlı kültürü için kurucu ve biçimlendirici bir imge hâline gelmiştir. Bu çerçevede Divan şiiri, deliliği değil, aşkın hâllerini söylemektedir. Bu çalışmada, değişik yüzyıllardan önemli şairlerin divanları taranarak 'hayret' ve 'divane'lik makamlarının divan şiirinde kullanım alanları ile birlikte bu kavramlar etrafında oluşturulan aşkın mecazi boyutları ortaya konulmaya çalışılmıştır

DIVAN POETRY FROM ‘HAYRET’ (AMAZING) TO ‘DİVANE’ (INSANITY)

Divan poetry for centuries in the ongoing tradition created their own terminology, has set up his own symbolic language of poetry. Symbolism in Divan poetry is remarkably excessive coding products. Divan poetry tradition and love that loving of Technical Terms (mazmun the / symbol) mainly came from the well-known Sufi terminology, it is a fact. Divan poets, Sufi metaphor adorned with the rich, meaningful words, phrases and terms that have benefited from greatly. At the beginning of this concept 'amazing' and 'insanity' means. Amazing, about God being ambitious, being unhappy, fear and pleasure in the same way, trust and hope is a stop between. In the terminology of the disciples of Divan poetry lover who wants to achieve the main objective is stunned after authorities is insanity. Insanity, but also because of the love of practical wisdom in leading the discourse in the sense of a divine or mystical orientation could be seen. Thus, a normal human feeling and love for the natural and desirable, has become mysteriously changed into insanity. The presence of insane in poetry, to describe the fact that the world is intelligent. Majnun insanity discussed in the context imagery, metaphor world, the Sufi mystical symbolism in establishing the Ottoman poets of sources common to the Ottoman culture has become an icon for the founding and formative. In this context, the Court poetry, not only is to say insanity, but also love states. In this study, scanning the works of prominent poets from different centuries 'amazing' and 'insanity’ authorities in areas with divans of poets created around these concepts have tried to put forward love metaphorical dimensions

PDF

___

AKDEMİR, Ayşegül (2008), Klasik Türk Edebiyatında ‘Delilik’ Kavramı (Fuzuli, Naili, Fehim-i Kadim, Şeyh Galib Divanları ve Fuzuli’nin ‘Leyla vü Mecnun’ Mesnevisi, Fırat Üniv. Sosyal Bilimler Enst. Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.
ANDREWS, Walter (2000), “Yabancılaşmış Ben’in Şarkısı: Guattari, Deleuze ve Osmanlı Divan Şiirinde Özne’nin Lirik Kod Çözümü”, Defter, S.39, İstanbul.
BABACAN, İsrafil (2010), Klasik Türk Şiirinin Sonbaharı Sebk-i Hindi, Akçağ Yay. Ankara.
BURCKHARDT, Titus (1997), “Dinî Sanat. İslam Sanat Felsefesine ve İlkelerine Bir Bakış”, Hikmet ve Sanat, (Editör:Gulamrıza Âvanî), (çev. Mehmet Kanar), İnsan Yay., İstanbul.
CANIM, Rıdvan (2000), Latifî, Tezkiretü’ş-Şuarâ ve Tabsıratü’n-Nüzemâ, AKM Yay., Ankara.
CANKURT, Hasan (2014), “Şeyhî’nin Gazellerine Tasavvufî Bakış/A Sufistic Overviev on Şeyhi’s Ode (Lyric)”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, Volume 9/3, Winter 2014, www.turkishstudies.net, p. 321-349.
CEBECİOĞLU, Ethem (2009), Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ağaç Kitabevi, İstanbul.
DÖNMEZ, İbrahim Kâfi (1993) “Cünûn”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., C.8, İstanbul.
ERGİNLİ, Zafer vd. (2006), Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kalem Yay., İstanbul.
ERKAL, Abdulkadir (2009), Divan Şiiri Poetikası -17. Yüzyıl-, Birleşik Yay., Ankara.
_________________(2014), Yenişehirli Avni, Mir’ât-ı Cünûn (Delilerin Aynası), Büyüyenay, İstanbul.
FELEK, Özgen (2207), Fehim Divanının Tahlili, Fırat Üniv, Sosyal Bilimler Enst., Doktora Tezi, Elazığ.
MENGİ, Mine (2000), Divan Şiiri Yazıları, Akçağ Yay., Ankara.
____________ (2010), Divan Şiirinin Arka Bahçesi, Akçağ Yay., Ankara.
NARLI, Mehmet (2013), Edebiyat ve Delilik, Roman ve Türk Öykülerinde Deliler ve Delilik, Akçağ Yay., Ankara.
En-Neysaburi (2010), Akıllı Deliler, (çev.:Yahya Atık), Şule Yay., İstanbul.
ÖZDEN, Ömer (2007), Aşk Felsefesi, Arı Sanat Yay. İstanbul.
PÜRCEVÂDİ, Nasrullah (1998), Can Esintisi –İslamda Şiir Metafiziği-, (çev. Hicabi Kırlangıç), İnsan Yay., İstanbul.
ŞENTÜRK, Ahmet Atilla (2006), “Klasik Şiir Estetiği”, Kültür Bakanlığı Türk Edebiyatı Tarihi, C.1, Ankara..
TARLAN, A. Nihat (1981), Edebiyat Meseleleri, Ötüken Yay., İstanbul.
_________________ (1998), Fuzûlî Divanı Şerhi, Akçağ Yay., Ankara.
TATÇI, Mustafa (2007), “Bu Yolda Acaib Çok: Yunus Emre’nin Bir Şiirinin Yorumu/The Commentary of One of Yunus Emre’s Poems” TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308- 2140, Volume 2/4, Fall 2007, www.turkishstudies.net, p. 133-145.
ULUDAĞ, Süleyman (1995), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yay., İstanbul.
_________________(2003), “Meczûb” İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., C.28, İstanbul.
ÜSTÜNER, Kaplan (2007), Divan Şiirinde Tasavvuf, Birleşik Yay., Ankara.
ÜZGÖR, Tahir (1990), Türkçe Divan Dibâceleri, Kültür Bak. Yay., Ankara.
YETİK, Erhan (1998), “Hayret” İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., C.17, İstanbul.
Ahmedî Divanı (1979), Ahmedi Dîvânı ve Dil Hususiyetleri: Gramer, Sentaks, Sözlük, (hzl. Yaşar
Akdoğan), İstanbul Üniv. Sosyal Bilimler Enst., Doktora Tezi, İstanbul.
Ahmet Paşa Divanı (1992), (hzl. A. Nihad Tarlan), Akçağ Yay., Ankara.
Azmizâde Hâletî Divanı (2003), Giriş ve Dîvân’ın Tıpkıbasımı; Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve
Dîvânı’nın Tenkidli Metni, (hzl. Bayram Ali Kaya), Harvard.
Bâkî Divanı (1994), (hzl: Sebahattin Küçük), TDK Yay. Ankara.
Fehim Divanı (1991), (hzl. Tahir Üzgör), Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara.
Fuzûlî Divanı (2012), (hzl. İsmail Parlatır), Akçağ Yay., Ankara.
Hayâlî Divanı (1992), (hzl. A. Nihad Tarlan), Akçağ Yay., Ankara.
Hayretî Divanı (1981), (hzl. Mehmed Çavuşoğlu-M. Ali Tanyeri), İstanbul Üniv Yay., İstanbul.
Karamanlı Aynî Divanı (1997), (hzl. Ahmet Mermer), Akçağ Yay., Ankara.
Muhibbî Divanı (2006), (hzl. Coşkun Ak), 2 C, Trabzon Valiliği Yay., Trabzon.
Nâilî Divanı (1990), (hzl. Haluk İpekten), Akçağ Yay., Ankara.
Necati Beg Divanı (1997), (hzl. Ali Nihad Tarlan), MEB Yay., İstanbul.
Nev’î Divanı (1977), (hzl. Mertol Tulum-M. Ali Tanyeri), İstanbul Üniv Yay., İstanbul.
Sun’î Divanı (2002), Gelibolulu Sun’î Divanı ve Tahlili, (hzl. H. İbrahim Yakar), İstanbul Üniv.
Sosyal Bilimler Enst., Doktora Tezi, İstanbul.
Şehrî Divanı (1999), 17. Yüzyıl Şairlerinden Şehrî (Malatyalı Ali Çelebi): Hayatı, Sanatı, Divanı'nın Tenkitli Metni ve Tahlili, (hzl. Şener Demirel) Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enst., Doktora Tezi,Elazığ.
Şeyh Gâlib Divanı (2011), Şeyh Gâlib Divanı –Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri, Şiirlerinin Umumi Tahlili-, (hzl. Naci Okçu), Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara.
Şeyhî Divanı (1990), (hzl. Mustafa İsen-Cemal Kurnaz), Akçağ Yay., Ankara.
Taşlıcalı Yahya Divanı (1977), (hzl. Mehmed Çavuşoğlu), İstanbul Üniv Yay., İstanbul.
Usulî Divanı (1990), , (hzl. Mustafa İsen), Akçağ Yay., Ankara.
Üsküplü İshak Çelebi Divanı (1990), (hzl. Mehmed Çavuşoğlu-M. Ali Tanyeri),Mimar Sinan Üniv Yay., İstanbul.
Yunus Emre Divanı (2011), Divan, Risaletü’n-Nushiyye, (hzl. Mustafa Tatçı), H Yay., İstanbul.
Zâtî Divanı (1970), Gazeller Kısmı, 2. C. (hzl. A. Nihad Tarlan), İstanbul Üniv Yay., İstanbul.