KLÂSİK TÜRK ŞİİRİ İLE TÜRK HALK EDEBİYATINDA KADI TİPİ VE MUHYİDDİN’İN MANZÛMESİ

Osmanlı Devleti'nde kadı, görevleri genişlemiş önemli bir âmir, otorite ve hukuk adamıdır. Kadı olarak atananlarda aranan, belirli hususiyetler vardır. Ancak XVII. asırda Osmanlı Devleti'nin idarî ve siyasî yapısında görülen çözülmeler, adalet sistemine de yansımıştır. Artık kadılar eskisi kadar titizlikle seçilmemekte, seçilip başa gelen bazı kadılar da işlerinin gereğine aykırı davranmaktadır. Makalemizin konusu olan manzume, bu bozulmaya ışık tutar niteliktedir. Çalışmamızda, öncelikle "kadı" kelimesinin kökeni hakkında bilgi verilmiş; Kur'ân-ı Kerîm'de ve hadis-i şeriflerde geçtiği kadarıyla kadılıktan söz edilmiş; kadılık mesleği ile ilgili geniş bilgiler sunulmuş; daha sonra Klasik Türk Edebiyatında ve Türk Folklorunda öne çıkan kadı tipinin özelliklerine yer verilmiştir. İncelenen eserlerde kadılar, insanların mallarını alan; hukuku çiğneyen; yanlış fetvalar vererek hakka bâtıl, bâtıla hak diyen; sarhoş, esrarkeş; hükümleri rüşvet karşılığı satan; adaleti sağlayamayan, verdiği hükümlerle halka zulmeden kişilerdir. Aynı husus, çalışmamıza konu olan eserde, Muhyiddin'in şiirinde de geçerlidir. Zamanın uleması da okuduğu ilim ile amel etmeyen, bu sebeple ahirette ilmin şefaatini ummaması gereken, kendi aklından söz söyleyip kitaba başvurmaya tenezzül etmeyen, kendini hikmet sahibi zanneden, Allah'tan korkmayan, şeriat ile amel etmeyen kişilerdir. Şair, bu şahsiyetleri sert bir biçimde eleştirir ve onlara nasihat eder. 17. yüzyılda yazılmış olan bu şiir, dönemin siyasî olayları dolayısıyla bozulan ictimaî yapıyı çok açık bir biçimde gözler önüne sermektedir

TYPE OF JUDGE IN CLASSICAL TURKISH POEM AND TURKISH FOLKLORE AND MUHYİDDİN’S POEM

Judge is authority and law man who has a major of extended duties in the Ottoman Empire. There are certain criterias for someone who is appointed as Judge. But, dissolution in administrative and politial structure which was observed in the Ottoman Empire has effected on Ottoman Justice System in the 17th century. Judge was not chosen carefully any more and they did not do their jobs adequately. Poem, the subject of our article, shed light on this dissolution. In our article, primarily, extensive information is presented related to the judgeship. Then, prominent place is given to the characteristics of the type of judge in Turkish Folklore and Literature. Judges, works in which has been examined, who take people’s property, break the law, give bad fetwah, drink alcohol, use drugs, sell provisions with bribes, behave badly to people and thereby can not provide justice,. The same charestricitic of Judge is seen our examined work Muhyiddin’s poem. The scholars of the era also read. But they do not practice with their readings. They could tell their own mind without scholarly reference. They see themselves as master. They do not follow rules of God. Poet, who in our examining work, harshly criticized these figures and he strongly advices them. This poem which is written in the 17th century shows us that age’s dissolution in social structure by political events

PDF

___

Açıklamalı Mecelle (Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye), (1979), Metni ve Açıklamaları Kontrol Eden: Ali Himmet Berki, İstanbul: Hikmet Yayınları.
AKÖZ, Alaaddin, (2011), “Ma’zûl Bir Osmanlı Kadısının Duyguları ya da Bir Kadı Şiiri”, TÜBAR, S.30, Güz.
ALTUNEL, İbrahim (2003), “Latife”, İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.27.
ATAR, Fahrettin, (2001), “Kadı”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.24.
AYAN, Hüseyin, (1990), Nesîmî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
AYDEMİR, Yaşar, Vücûdî, Hayâl ü Yâr, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1- 214006/h/metin.pdf (E.T: 31.07.2013)
BAĞDEMİR, Abdullah, (2009), “Adalet Mülkün Temelidir Özdeyişi Üzerine / On Justice Is The Basis of Property”, TURKISH STUDIES -İnternational Periodical For The Languges, Literature and History of Turkish or Turkic- Volume 4/3 Spring 2009 ISSN: 1308-2140 www.turkishstudies.net DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.680 p.283-296
BEYZADEOĞLU, Süreyya A., (2004), Sünbülzâde Vehbî Lutfiyye, İstanbul: MEB Yaynları, İstanbul.
CEYHAN, Âdem, (1997), Bedr-i Dilşad’ın Murâd-nâme’si, Cilt II, İstanbul: MEB Yayınları.
ÇABUK, Vahid, (1995), Sultan IV. Murad Han, İstanbul: Sebil Yayınevi.
DEMİRTAŞ, H. Necati, (2011), Açıklamalı Osmanlı Fetvaları, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
DÖNMEZ, İ.Hakan, (2011), “Erken Cumhuriyet Dönemi Tiyatro Yapıtlarında İdeolojik İşlev”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.15, Erzurum.
DÜZDAĞ, M.Ertuğrul, (1983), Şeyhülislam Ebussuud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, İstanbul: Enderun Kitabevi.
ERASLAN, Kemal, (2000), Ahmed-i Yesevî Divan-ı Hikmet’ten Seçmeler, Ankara: Kültür Bakanlığı 1000 Temel Eser.
ERK, Hasan Basri, Meşhur Türk Hukukçuları. [Yyy, ty.]
FAİK REŞAD, (1995), Külliyât-ı Letâif, Haz: Ahmet Özalp, İstanbul: Kitabevi Yayıncılık.
GÜLTEKİN, İbrahim, (2013), “Taşlıcalı Yahyâ Bey’in Divanı’ında Nasihatname Türünde Yazılmış Şiirler ve Bu Şiirlerin Konuları, Dili ve Üslubuna Dair Bazı Hususiyetler / Poems in the Divan of Taşlıcalı Yahyâ Bey Written in the Nasihatname Genre and Some Properties of The Theme, Language, and Style of These Poems”, TURKISH STUDIES - İnternational Periodical For The Languges, Literature and History of Turkish or TurkicVolume 8/9 Summer 2013 ISSN: 1308-2140 www.turkishstudies.net DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5482
HİBRÎ, Abdurrahman, Enîsü’l-Müsâmirîn, Edirne Tarihi (1360-1650), Çev: Ratip Kazancıgil, İstanbul: Edirne Valiliği Yayınları, 1999. İÇLİ, Ahmet, Gelibolulu Mustafa Âlî, Mihr ü Mâh, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-275473/h/mihr-u-mah.pdf (E.T: 31.07.2013)
KAPLAN, Mahmut, (2012), “Hayriyye-i Nâbî’de Tipler”, Milli Folklor, S.95.
KAPLAN, Mahmut, (2008). “Deh Murg’un İmlâsına Dair / Deh Murg’s Ortographic”, TURKISH STUDIES -İnternational Periodical For The Languges, Literature and History of Turkish or Turkic- Volume 3/6 Fall 2008, ISSN: 1308-2140 www.turkishstudies.net DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.469 p.409-421
KAPLAN, Mahmut, (2008), Hayriyye-i Nâbî, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
KAVRUK, Hasan; DURUKOĞLU, Salim, (2012), Battalnâme, Malatya: Malatya Kitaplığı.
KAVRUK, Hasan; SELÇUK, Bahir, (2009), Filibeli Vecdî ve Dîvân’ı (Metin-Dizin), Malatya.
KAYA, Doğan, (2009), Ruhsatî’nin Uğru ile Kadı Hikâyesi, Sivas: Vilayet Kitabevi.
KIRBIYIK, Mehmet, Filibeli Avnî, Tuhfetü’l-Hükkâm, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-275472/h/tuhfetul-hukkam.pdf (E.T: 31.07.2013)
KIRBIYIK, Mehmet, Kâtibzâde Mustafa Sâkıb Divanı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10622,katibzade-sakibpdf.pdf?0 (E.T: 31.07.2013)
KOCATÜRK, Vasfi Mahir, (1963), Saz Şiiri Antolojisi, Ankara: Ayyıldız Matbaası.
LAMİ’Î-ZÂDE Abdullah Çelebi, (1994), Latifeler, Haz: Yaşar Çalışkan, İstanbul: MEB Yayınları.
MARDİN, Ebül’ulâ, (1997), “Kadı”, İslam Ansiklopedisi, Eskişehir: MEB Yayınları, C.6.
ORTAYLI, İlber, (2001), “Osmanlı Devleti’nde Kadı”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.24.
ORTAYLI, İlber, (1994), Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devletinde Kadı, Ankara: Turhan Kitabevi.
ÖZKAN, Mustafa, Cinânî, Cilâu’l-kulûb, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/175502/cinani---cilaul-kulub.html (E.T: 31.07.2013)
PAKALIN, Mehmet Zeki, (1971), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.2, İstanbul: MEB Basımevi.
RÛDÂNÎ, (2012), Büyük Hadis Külliyatı, Cem’u’l-fevâid, İstanbul: İz Yayıncılık, C.2.
RÛMÎ, Eşrefoğlu, (2012), Müzekki’n-Nüfûs, Çev: Prof. Dr. Abdullah Uçman, İstanbul: İnsan Yayınları.
ŞİMŞİRGİL, Ahmed; EKİNCİ, Ekrem Buğra, Ahmed Cevdet Paşa ve Mecelle, http://www.ekrembugraekinci.com/pdfs/cevdet.pdf (E.T:05.11.2013)
TAN, Nail, (2008), “Türk Halk Edebiyatında ‘Karakuş’ Fıkraları”, Türk Halk Edebiyatında Karakuş Kadı Fıkraları, Ankara: Kültür Ajans Yayınları.
TARLAN, Ali Nihat, (1992), Hayâlî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
TULUM, Mertol; TANYERİ, M.Ali, (1977), Nev’î Divan Tenkidli Basım, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
TULUM, Mertol, (2013), Osmanlı Türkçesi Büyük El Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
TÜRKMEN, Fikret, (1989), Letâif-i Nasreddin Hoca (Burhaniye Tercümesi) İnceleme-Şerh, Ankara: Kültür Bakanlığı, Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
YAVUZ, Kemal, Gülşehrî’nin Mantıku’t-tayr’ı (Gülşen-nâme) Metin ve Aktarma, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/175514/gulsehri---mantikut-tayr.html (E.T: 31.07.2013)
YAVUZ, Kemal, Mu’înî’nin Mesnevî-i Murâdiyye’si, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-75521/muini---mesnevi-i-muradiyye.html (E.T:31.07.2013)
YILMAZ, Müslüm, (2010), Sehî Bey Dîvânı (İnceleme-Metin), İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
YUSUF HAS HACİB, (2006), Kutadgu Bilig, Çev: Reşit Rahmeti Arat, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
http://www.kulturelbellek.com/nasreddin-hocanin-kadilik-fikralari/ (E.T:14.01.2014)
http://www.turkceciler.com/nasreddin_hoca_fikralari.html (E.T:14.01.2014)
http://www.sayistay.gov.tr/yayin/dergi/icerik/der59m5.pdf (E.T:14.01.2014)
http://turkoloji.cu.edu.tr/HALK%20EDEBIYATI/mehmet_yardimci_sivasli_asiklar_baskaldiri _siirleri.pdf (E.T:14.01.2014)