KLÂSİK NUSAYRÎ ESERLERİNDE TANRI DÜŞÜNCESİ

Bu makalede, III./IX. yüzyılda Irak coğrafyasında ortaya çıkan ve modern zamanlara kadar bâtınî özelliklerini kaybetmeden varlığını sürdüren Nusayrî geleneğin, inanç sisteminin anlaşılmasında merkezî öneme sahip olan ilk dönem tanrı tasavvuru incelenmiştir. Nusayrîlik diğer bâtınî fırkalar gibi gizliliğe büyük önem vermektedir. Nusayrîliğin bâtınî karakterinin yanı sıra mezhep üzerindeki baskılar da fırkanın ileri gelenlerini mezhebe ait literatürü gizlemeye yönlendirmiştir. Bu durum özellikle Nusayrîliğin inanç yapısı hakkında önemli bilgi eksikliklerine neden olmuştur. Ancak XIX. yüzyıldan itibaren bazı misyonerlerin ve bilim adamlarının Nusayrî müelliflerce yazılan eserleri elde etmesiyle birlikte mezhep üzerine bilimsel çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. Yine son dönemlerde Nusayrîlik ile ilgili yapılan akademik çalışmalar ve gruba yönelik ithamlara tepki sonucunda Nusayrî müelliflerin yayımladığı eserlerle mezhep, bir dereceye kadar aydınlatılabilmiştir. Herhangi bir dini grubun tanrı inancını tüm yönleriyle ortaya koymak oldukça güçtür. Zira tanrı mefhumu, gerek dini literatürde gerekse dini topluluğun zihninde bütün yönleri ile açıklığa kavuşmamıştır. Hele ki bu, Nusayrîlik gibi inanç esaslarının gizlenmesini temel doktrin olarak kabul etmiş dini gruplar için daha da zordur. Ayrıca, Nusayrî literatürde bir yandan tevhid inancı vurgulanırken diğer yandan Ma'nâ-İsim-Bâb olarak adlandırılan varlıklara ulûhiyet atfedilmesi tanrı tasavvurunun anlaşılmasını daha da güçleştirmektedir. Tüm bu zorluklara rağmen Nusayrî itikadına yön veren liderlerin günümüzde ulaşılabilen eserlerine bütüncül bir yaklaşımla Nusayrîliğin tanrı düşüncesi hakkında temel bir fikrin oluşabileceği kanaatindeyiz

CONCEPTION OF GOD IN THE EARLY NUSAYRI LITARATURE

In this article, the Nusayri tradition, which emerged in the III/IX. century in Iraq’s geography and continued its existence without losing its esoteric character until modern times, examined the first period the concept of God which had a central prescription in understanding the system of belief. The movement gives great importance on secrecy like other esoteric sect. In addition to its esoteric character, due to pressures on the sect, leading scholars hide the liturgical literature, causing a lack of important information, especially about Nusayri's belief structure. However, from the XIX. century, some missionaries and scientists have obtained works written by Nusayri authors, thus scientific studies have begun on the sect. Moreover, as a result of the academic studies on the Nusayrism in recent periods and the works published by Nusayri authors, the sect can be enlightened. It is very difficult to reveal all aspects of any religious group’s faith in God. Because the notion of god is not completely clear in religious literature or in the minds of the religious community in all its aspects. This is even more difficult for religious groups who have accepted the fundamental religious doctrine as the basis for secrecy, such as Nusayrism. In spite of all these difficulties, we believe that a basic idea of Nusayriyya’s god notion can be reached through a holistic approach to the early period Nusayri works which can be reached today

PDF

___

el-Adenî, S. (t.y.). Kitâbü’l-Bâkûrati’s-Süleymaniyye fî keşfi esrâri’d-Diyâneti’n-Nusayrîyye, yy.
Arslan, H. (2015). Nusayrî Geleneğinde İnkarnasyon Öğretisi.Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Bar-Asher, M. M., & Kofsky A. (2002). The Nusayrî-‘Alawî Religion: An Enquiry into its Theology and Liturgy, Leiden: Brill.
Bulut, H. İ. (2011). “Tarih, İnanç, Kültür ve Dini Ritüelleriyle Nusayrîlik”, Ortadoğu Yıllığı, s. 579- 614.
el-Cillî, Muhammed b. Ali (2006a). “er-Risâletü’n-Nu’maniyye”, (thk. Ebû Mûsa, Şeyh Mûsa). Rasâilü’l-Hikmeti’l-‘Aleviyye, Lübnan: Diyâru’l-‘Akl, II, s. 303-308.
__________ (2006b). “Risâletü’l-Fatk ve’r-Ratk”, (thk. Ebû Mûsa, Şeyh Mûsa). Rasâilü’l-Hikmeti’l- ‘Aleviyye, Lübnan: Diyâru’l-‘Akl, II, s. 309-319.
__________ (2006c). “Risaletü’l-İndiyye”, (thk. Ebû Mûsa, Şeyh Mûsa). Rasâilü’l-Hikmeti’l- ‘Aleviyye, Lübnan: Diyâru’l-‘Akl, II, s. 321-333.
El-Cu’fî, Mufaddal b. Ömer (1981). Kitâbü’l-Heft ve’l-Ezille (thk. Arif Tamir), Beyrut: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl.
__________“Kitâbü’l-Üsûs”, Ms. Paris Bibliotheque Nationale Arabe, No: 1449, Vrk. 1a-79b.
Dussaud, R. (1900). Histoire et Religion des Nosairîs, Paris: Libraire Émile Bouillon.
Friedman, Y. (2010). The Nusayrî-‘Alawîs: An Introduction to the Religion, History and Identity of the Leading Minority in Syria. Leiden, Boston: Brill.
Güngör, Ö. (2017). “Alevilik Üst Kimliği Kullanımının Aleviler-Nusayriler Bağlamında Dış Kimlik- İç Kimlik Yansımaları”. Turkish Studies, 12 (2), s. 75-90.
Halm, H. (2003). “Ümmü’l-Kitâb”, Ğunûsiyye fi’l İslâm, (Arapçaya Çev. Raid el-Bâş), Köln: Menşurâtü’l-Cemel, pp. 90-135.
el-Hasîbî, Ebû Abdullah Hüseyin b. Hamdan. (2006). “er-Risâletü’r-Rastbâşiyye”, (thk. Ebû Mûsa, Şeyh Mûsa), Rasâilü’l-Hikmeti’l-‘Aleviyye, Lübnan: Diyâru’l-‘Akl, II, s. 16-82.
__________ (2006b). “Fıkhu’r-Risâleti’r-Rastbâşiyye”, (thk. Ebû Mûsa, Şeyh Mûsa), Rasâilü’l- Hikmeti’l-‘Aleviyye, Lübnan: Diyâru’l-‘Akl, II, s. 83-156.
“Kit’abü’t-Ta’lîmi Diyâneti’n-Nusayriyye”, Ms. Paris Bibliotheque Nationale Arabe, No: 6182.
Lyde, S. (1860). The Asian Mystery: Illustrated in the History, Religion and Present State of the Ansaireeh or Nusairis of Syria, London: Longman, Green, Longman and Roberts.
Massignon, L. (1969). “Esquisse d’une bibliographie Nusayrie”, Opera Minora. I, Paris: Presses Universitaires de France, pp. 640-649.
en-Neşşâbî, Yusuf ibn ‘Acûz el-Halebî. (t.y.). “Münâzara”, Ms. Paris Bibliotheque Nationale Arabe, No: 1450, Vrk. 67b-155a.
Nusayr, Ebû Şuayb Muhammed b. (2006a). “Kitâbü’l-Ekvâri’n-Nûrâniyye ve’l-Edvâri’r- Ruhaniyye”, (thk. Ebû Mûsa, Şeyh Mûsa), Rasâilü’l-Hikmeti’l-‘Aleviyye, Lübnan: Diyâru’l- ‘Akl, I, s. 33-205.
__________ (2006b). “Kitâbü’l-Misâl ve’s-Sûrah”, (thk. Ebû Mûsa, Şeyh Mûsa), Rasâilü’l- Hikmeti’l-‘Aleviyye, Lübnan: Diyâru’l-‘Akl, I, s. 207-234.
Palabıyık, H. 2010. “Dini İnançları ve Özellikleri bakımından Nusayrîlik”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, s. 19-48.
Renan, M. E. (t.y.). Mission de Phénicie, Paris: Imprimerie Impériale.
es-Sâiğ, Ebû Abdullah H. (t.y.). “Mesâilu Ebî Abdullah b. Harun es-Sâiğ”, Ms. Paris Bibliotheque Arabe, No:1450, Vrk. 48b-51b.
Soğukoğlu, F. (2013). “Nusayrîlik ve Tanrı Algıları”, Kelam Araştırmaları, 10 (1), s. 487-500.
Strothmann, R. (1952). “Morgenländische Geheimsekten in abendländischer Forschung und die Handschrift Kiel 19”, Abhandlungen der Deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, V, Berlin: Academie Verlag, (Arapça elyazması metin) pp. 1b-27a.
et-Taberânî, Ebû Sa’îd Meymûn b. Kâsım. (2006a). “Risâletü’z-Zuhûr ve’l-Butûn”, (thk. Ebû Mûsa, Şeyh Mûsa), Rasâilü’l-Hikmeti’l-‘Aleviyye, Lübnan: Diyâru’l-‘Akl, III, s. 15-18.
__________ (2006b). “el-Cevheriyyetü’l-Kelbiye”, (thk. Ebû Mûsa, Şeyh Mûsa), Rasâilü’l- Hikmeti’l-‘Aleviyye, Lübnan: Diyâru’l-‘Akl, III, s. 19-40.
Talhamy, Y. (2011). “American Protestant Missionary Activity among the Nusayrîs (Alawis) in Syria in the Nineteenth Century”, Middle Eastern Studies, XLVII, (2), pp. 215-236.
Üzüm, İ. (2000). “Türkiye’de Alevi/Nusayrî Önderlerinin Eserlerinde İnanç Konularına Yaklaşım,” İslam Araştırmaları Dergisi, IV, 173-187.