MOĞOL KAĞANI OLCAYTU HAN’IN MARDİN MÜZESİNDE BULUNAN BİR SİKKESİNDE ŞİA PROPAGANDASI

Bu makalede, Mardin Müzesi'nde yaptığımız araştırma da karşılaştığımız iki sikke ele alınmıştır. Biri gümüş, diğeri bakır olmak üzere iki farklı madenden imâl edilmiş sikkelerin yazıtları okunduğunda, bunların Moğol Kağanı Olcaytu Han'a ait oldukları anlaşılmıştır. Bu yazıtların, Olcaytu Han'ın yaşamına dair bilgiler veren dönem kaynaklarındaki anlatımlarla da paralellik arz ettiği görülmüştür. Dönem kaynakları Olcaytu Han'ın Müslüman olma sürecini ayrıntılı ele almışlardır. Bu bağlamda ilk tanıttığımız 704/1304 tarihli gümüş sikke Olcaytu Han'ın Müslüman oluşundan sonra basılmıştır. Ve bu sikkede Raşid halifenin (4 halife) isimleri anılmış, onlara selam edilmiş, böylece Ehl-i Sünnet (Sünnî) bir tavır ortaya konulmuştur. Fakat Olcaytu Han'ın renkli dini hayatı içinde Sünnî anlayışı çok uzun sürmemiş, çok yakın bir zamanda Şiî mezhebini tercih serüveni başlamıştır. İkinci tanıttığımız bakır sikke ise, Olcaytu Han'ın Şiî olduktan sonraki uygulamalarının ipuçlarını taşımaktadır. Olcaytu Han bu sikke üzerine yazdırdığı "Aliyyenveliyullah" ibaresiyle, sikkeyi adeta bir Şiî propaganda malzemesine dönüştürmüştür. Dahası dönem kaynakları, Olcaytu Han'ın sadece paralara Aliyyenveliyullah yazdırmakla yetinmeyip, hâkim olduğu beldelerde dört bir tarafa gönderdiği fermanlarla Ezana "Hayye ale'l-Hayrü'l Amel" ibaresini eklenmesini emrettiğini, sikkelerin üzerinden sahabenin adını çıkartarak, 12 Şiî imamının isimlerini yazdırdığını da nakletmiştir. Konu ayrıntılı incelendiğinde, Olcaytu Han'ın hanedan gücünü bir Şiî propagandasına dönüştürme hedefinin temelinde -kendi mezhebi evrilişi gibi- tebâsının da değişmesini arzulaması yattığı görülmektedir. Fakat Moğollar ekseriyeti Sünnî olan bir tebâya sahiptiler ve bu gibi eylemler halk tarafından üzerlerinde iktidar baskısı olarak algılanmıştır. Hatta bu mezhep değişikliğine zorlama sonucunda halk Bağdat ve Şiraz gibi önemli merkezlerde, sert direnişle karşılık vermiştir

SHIA PROPAGANDA ON A COIN OF MONGOL KHAN OLCAYTU KHAN, INCLUDED IN MARDIN MUSEUM

In this article, two coins, which we detected during a research in Mardin Museum, have been studied. One of such coins was made of silver, and the other one was made of copper. When the inscriptions on such coins were read, it was seen that they belong to the Mongol Khan Öljaitü. The coin inscriptions are in parallel with the periodical resources giving information about the life of Öljaitü Khan. The resources of the period have told the process of Öljaitü Khan becoming Muslim in a very detailed manner. The silver coin in the museum, dated 704/1304, was minted after Öljaitü Khan had become Muslim. On this coin, names of Caliph Rashid (4 caliphs) were mentioned, they were saluted, and accordingly an attitude of followers of sunnah was put forward. However, such Sunni attitude did not last long within colourful religious life of Öljaitü Khan, and the adventure of preferring the Shia sect started soon. The second coin, which is copper, bears the clues of practices made after Öljaitü Khan become Shia. Öljaitü Khan transformed such coin into a Shia propaganda material with the statement of Aliyyenveliyullah. Resources of the period state that Öljaitü Khan not only wrote Aliyyenveliyullah on the coins, but also added “Hayye ale’l-Hayrü’l Amel” statement in the adhan, by means of imperial orders sent to all dominated regions. He excluded the name of companion of Prophet Mohammed from the coins, and wrote names of 12 Shia imams. The reason why Öljaitü Khan transformed his imperial powers into Shiah propaganda is that he wanted to change his subjects just like his own transformation. But Mongol subjects were mainly Sunni, and such kind of actions were perceived by the people as power pressure. As a result of such force into change of sect, the people resisted severely in important centres such as Baghdad and Shiraz

PDF

___

Ahmet Eflâkî, (1973).Âriflerin Menkıbeleri II, Hürriyet Yayınları, 2. Baskı, Çev. Tahsin Yazıcı, İstanbul.
Ak Akçe Moğol ve İlhanlı Sikkeleri, (1992). Yay. Haz. Tuncay Aykut, Şennur Aydın, Yapı Kredi Koleksiyonları, İstanbul.
Akkuş, Mustafa, (2011). İlhanlıların Anadolu’daki Dini Siyaseti, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya.
Aksarayî, (2000). Müsâmeretü’l-Ahbâr, Çev. Mürsel Öztürk, TTK, Ankara.
Artuk İbrahim ve C. Artuk, (1970). İstanbul Arkeoloji Müzeleri Teşhirdeki İslami Sikkeler Katalogu, II, MEB, İstanbul.
Atay, Hüseyin, (1983). Ehl-İ Sünnet Ve Şîa, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, Ankara.
Barthold W. ve J. A Boyle, (1995). “Ghâzân”, The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume II, EJ. Brill, Leiden, s.1043.
Bausani, A., (2002). “İlhanlı Hâkimiyeti Zamanında İran’da Din”, Ter. Mustafa Uyar, Ankara Üniversitesi, Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı 32, Ayrı basım, s.223-231.
Demir, Mustafa, (2002). “İlhanlı Devleti’nin Yıkılış Sürecindeki Siyasi Gelişmeler”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, C.8, Ankara, s.376.
Diler, Ömer, (2006). Ilkhans Coinage of the Persian Mongols, Mas Matbaacılık A.Ş., İstanbul.
Ebü’l-Ferec İbnü’l-İbrî, (2011). Târîhu Muhtasari’d-Düvel, Türkçeye çev. Şerafeddin Yaltkaya, TTK, Ankara.
Erdem, İlhan, (2000). “Olcaytu Han’ın Ölümüne Kadar İlhanlılarda Yaşanan Siyasal-Kültürel Gelişmeler ve Yakın-Dogu’ya Etkileri”, Ankara Üniversitesi, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 20, Sayı 31, s.1-35.
Gölpınarlı, Abdülbâkiy, (1979). Oniki İmâm, Talat Matbaası, İstanbul.
Gregory Abû’l-Farac, (1999). Abû’l-Farac Tarihi, II, 3. Baskı, Türkçeye çev. Ö. Rıza Doğrul, TTK, Ankara.
İbn Battûta, (2004). İbn Battûta Seyahatnâmesi I, 2. Baskı, Çev. İnc. ve Not. A. Sait Aykut, İstanbul.
Kâşânî, Ebu’l-Kâsım b. Ali b. Muhammed, (1992). Tarih-i Olcaytu, Çev. Derya Örs, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sos. Bil. Ens., Ankara.
el-Kummî, (1978). Risâletu’l-İtikadâti’l-İmâmiyye (Şiî-İmâmiyye’nin İnanç Esasları), Önsöz ve Notlarla Çeviren, Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
Mehmed Mübarek, (1318). Müze-i Hümayun, Meskûkât-ı İslamiyye Katalogu Muluki Cengiziye ve İlhaniye ve Celairi ve Kırım Hanları Meskûkât-ı, Kısm-ı Salis, Mahmutbey Matbaası, Konstantiniye.
Morgan, D. O., (1995). “Öldjeytü” The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume VIII, EJ. Brill, Leiden, s.168-169.
Muhammed Rıza’l-Muzaffer, (1978). Akaaid’ul-İmamiyye (Şia İnançları), Çeviren Abdulbakıy Gölpınarlı, İstanbul.
Öz, Mustafa, (2010). “Şia”, DİA, C 39, İstanbul s.111-114.
Poole, Stanley Lane, (1881). Catalogue of Oriental Coins in the British Museum, The Coins of the Mongols, Vol. VI, Classes XVIII.-XXII. Printed by Order of the Trustees, London.
Reşîdüddin, (2013). Câmiu’t-Tevârih, Çev. İsmail Aka, Mehmet Ersan, Ahmad Hesamipour Khelejani, TTK, Ankara.
Spuler, Bertold, (2011). İran Moğolları, 3. Baskı, Çev. Cemal Köprülü, TTK, Ankara.
Sümer, Faruk, (1969). “Anadolu’da Moğollar”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, I, Ankara, s.1-147.
Sümer, Faruk, (1976). Safevi Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Güven Matbaası, Ankara.
Şahin, Hanifi, (2012a). “Sebep ve Sonuçları Bakımından Olcaytu Sultan’ın Şiîliği”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 64, s.115-128.
Şahin, Hanifi, (Bahar 2012b). “İbn Teymiyye’nin Şiî Karşıtlığında Bazı Parametreler”, Ekev Akademi Dergisi Yıl: 16, Sayı: 51, s.133-146.
Şahin, Hanifi, (Güz 2013). “Abbasilerin Son Dönemlerinden İlhanlıların Yıkılışına Kadar ki Süreçte Şiî-Sünnî İlişkileri”, e-makâlât Mezhep Araştırmaları, VI/2, s.17-42.
Şahin, Hanifi, (Bahar 2015). “Câmiu‘t-Tevârîh’e Göre Gâzân Hân’ın Müslümanlığı ve Bunun İlhanlı Toplumuna Yansımaları”, Bilig, Sayı 73, s.207-230.
Yavuz, Yusuf Şevki, (1994). “Ehl-i Sünnet”, DİA, C 10, İstanbul, s.525-530.
http://tokakte.dk/webdata_ilkhanid.pl?cgifunction=Search&Ruler=Uljaytu 07.10.2017