KIRGIZİSTAN’DA BİR ETNİK GRUP:SART KALMAKLAR

Sart Kalmaklar, Kırgızistan'ın Karakol şehrinin çevresindeki TaşKıya, Çelpek, Burma-Suu, ve Börü-Baş adlı köylerde yaşayan etnik bir gruptur. 19. yüzyılın sonlarına doğru Doğu Türkistan'da yaşadıkları Tekes bölgesindengöç ederekKarakol şehrinin bulunduğu Aksu bölgesine gelirler. O yıllarda bölgeye hâkim olan Rusya ile Çin arasında yapılan sınır antlaşmasından sonra da günümüzde yaşadıkları köylere ve civarlarına yerleşerek burada kalırlar. Onlarla ilgili ilk araştırmalar 1930'lu yıllara dayanır. Sart Kalmakların etnik olarak Oyrat boylarına ait oldukları ileri sürülür. Etnik kökenleri ile ilgili mesele bugüne kadar en tartışmalı konulardan birini teşkil eder. Bunun yanında diğer bir tartışmalı mesele de onların adlandırılması meselesidir. Bu doğrultuda bu çalışmada Kalmaklar ile ilgili etnik ad meseleleri üzerinde de durulacak ve izahlar yapılmaya çalışılacaktır. Sovyetler Birliği dönemindeki bazı kaygılardan dolayı Kalmaklar'ın kendilerini resmen Kırgız olarak kayıt yaptırmaları onların Kırgızlara adaptasyonunu daha da ilerletmiştir. GünümüzdeSart Kalmakların hemen hemen tamamı müslümandır ve Kırgızca konuşurlar. Bağımsızlık sonrasında Kırgızistan'da etnik kimliklerin ön plana çıkması ile birlikte Sart Kalmaklar'a olan ilgi de artmıştır. Onların yaşadıkları tarihî süreçOrta Asya'daki farklı etnik grupların incelenmesi açısından bir model teşkil etmektedir.Bu çalışmada bilhassa bölgede yapılan saha çalışmalarının da neticeleri doğrultusunda Sart Kalmakların etnik kökenleri, tarihleri, Kırgızistan'a göçme süreçleri, yerleştikleri bölgeler ve günümüzdeki durumları gibi meseleler ele alınacak ve incelenmeye çalışılacaktır

AN ETHNIC GROUP IN KYRGYZSTAN: SART-KALMAKS

Sart-Kalmaks are an ethnic group living in Tash-Kyya, Chelpek, Burma-Suu and Boru-bash villages in the vicinity of Karakol city of Kyrgyzstan. At the end of the 19th century they migrated from Tekes region in Eastern Turkistan and settled in Aksu region, where the city of Karakol was founded. After the border negotiations between Russia and China, who were then the dominant powers, they settled in the villages and their vicinity in Aksu region, where they still live. First investigations on them started in 1930s. It has been argued that SartKalmaks ethnically belong to the Oirat tribes. The ethnic origin of the Sart-Kalmaks has remained to be one of the most controversial problems about them. Another discussion related to the Sart-Kalmaks is about their name. Thus, in this study the problem of their ethnic name will be discussed and explanations will sought to be made. During the Soviet period because of political considerations they were officially registered as Kyrgyz, which further facilitated their adaptation with the Kyrgyz population. Today nearly all Sart-Kalmaks are Muslim, and they speak Kyrgyz. After the independence parallel to the increase of interest in ethnic identity the interest on Sart-Kalmak identity has also increased. The historical process they had gone through presents a model to study different ethnic groups in Central Asia. In this study ethnic origin, history, migration process to Kyrgyzstan, settlement areas and the recent situation of the Sart-Kalmaks will sought to be studied and examined

PDF

___

ABRAMZON, S. M., “Etniçeskiy sostav kirgizskogo naseleniya Severnoy Kirgizii”, S.B. Trudı kirgizskoy arheologo-etnografiçeskoy ekspeditsii, IV, Moskva. 1960.

ABRAMZON, S. M., “Sart Kalmak”, Trudı Kirgizskoy Arheologo-Etnografiçeskoy Ekspeditsii, IV, Moskva 1960.

ABRAMZON, S. M., Kirgizı i ih etnogenetiçeskiye i istoriko-kultur’nıye svyazi, Leningrad, 1971.

ALIMBAYEVA, B., K voprosu o sblijeniya narodov Kirgizii (Trudaşiesya Kirgizia v bor’be za stroitel’stvo sotsializma i kommunizma), Frunze 1966.

ALİ, Yunuscan, XVII-XVIII. Esirlerdiki Uyğurlar Bilen Cungğarlarning Münasiviti, Ürümçi, 2001.

BARTOLD, V. V. “Kalmıki”, Soçineniya,V, Moskva 1968.

BARTOLD, V. V., “Eşçyo o slove sart”, Soçineniya, II/2, Moskva 1964.

BARTOLD, V. V., “Kalmıki”, Soçineniya, II/1, Moskva 1963.

BASAGANOVA, T. G, “Sart-Kalmitskaya Versiya Djangara”, Altaica, VIII, İnstutit Vostokovedeniya RAN, Moskva 2003.

BİTKEYEVA, A. N, “Kalmitskiy yazık v sovremennom mire (sosiyologiçeskiy aspekt)”, Naucnaya Biblioteka RAN, Moskova 2006.

BURDUKOV, A. B. “Kratkiy otçet o poyezdke k sart-kalmıkam”, Sbornik golovıh otçetov Vsesoyuznoy Akademii nauk, Leningrad 1929.

BURDUKOV, A. V, “Karakolskiye kalmıki”,Sovetskaya Etnografya, VI, 1935.

BUYAR, Cengiz, Cungar Hanlığının Sosyal ve Kültürel Tarihi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Bişkek 2012.

DARBAKOVA, V. P. “K etimologii etnonima kalmık”,Etnonimı, Akademiya Nauk SSR, Moskva 1970.

DARVAYEV, P. A., Kratkoe vvedeniye v sravnitel’nuyu Mongolistiku, Kalmıtskiy Gosudarstvennıy Universitet, RSFSR, Elista 1988.

DAVİD, Somfai Kara, “Iszık-Kölı Kalmakok”, Helyszellemek kultusza Mongoliaban,edit. Birtalan Agnes, Budapest 2004.

DONDUKOV, J. Ş., O nekotorih yazıkovıh osobennostyah Issık-Kul’skih Kalmıkov,(v sravnitel’nom osveşçenii s kirgizskim i buryatskim yazıkami), Problemı altaistiki i mongolovedeniya (Tezisı dokladov i soobşçeniy vsesoyuznoy konferentsii), Elista 1972.

Dunganskaya Entsiklopediya, yay. haz. M. H. İmazov, Bişkek 2005.

GAGARİN, A., - MELLER, T., “Sart Kalmaki”, Severnaya Aziya, kn. 5-6 (23-24), Moskova 1928. http://www.centrasia.ru/news.php?st=1351760640, Erişim Tarihi 30.01.2013. Kalmıtsko-Russkiy Slovar, redakt.B. D. Muniyev,Moskva 1977.

KOPERNİCKİ, J., “The Kalmuks”, The Journal of the Antropological Institute of Great Britain and Ireland, I, 1872.

KURUÇKİN, Yu., Bol’şoy sovremennıy Russko-Mongolskiy, Mongolsko-Ruskiy Slovar’, Moskva 2006.

LESSİNG, Ferdinand D., Mongolian-English Dictionary, Berkeley, Los Angeles, 1960.

MANDJİYEV, Namru, “Sart-Kalmıki-Naşi musul’manskiye brat’ya”, Parlamentskiy Vestnik Kalmıkii, No: 3, 2008.

MANSUROV, Bektur, İnsandar döölötü, Bişkek 2004.

MİRBABAYEV, A., “O termine sart kak o sinonime etnonime tadjik (K probleme etnokul’turnıh kontaktov iranskih i tyurko-yazıçnıh narodov Tsentral’noy Azii”, Duhovnaya kult’tura tadjikov v istorii mirovoy tsivilizatsii, Duşanbe 2002.

MOKEYEV, Anvarbek, “Novıy vzglyad na vopros o proishojdenii sart-kalmıkov”, http://akipress.org/kghistory/news:13533/ Erişim Tarihi: 28.05. 2013.

NANZATOV, Bair - Sodnompilova, M. M., “Sar-Kalmaki v sovremennom kırgızstane”, Kul’turnoye naslediye narodov Tsentralnıy Azii, vıp. 3, Ulan-Ude 2012.

NANZATOV, B.Z. “Identity of Sartkalmaks”, Proceedings of the China Third International Symposium On Mongolian Studies, Khokhot 2012.

OSTROUMOV, N., Sartı, Sank-Peterburg 1890.

POYARKOV, F. V., Posledniy epizod dunganskogo vosstaniya, Vernıy 1901.

SOBOLEV, L. N., “Geografiçeskiye i statiçeskiye svedeniya o Zeravşanskom okruge (s prilojeniem spiska naselyonnıh mest okruga)”, Zap. İRGO po otdeleniyu statistiki, IV, Sank-Peterburg 1874.

SUSEYEVA, D. A., “K probleme sootnoşenii kalmıtskogo yazıka i kalmıtskih dialektov”, Soobşçeniye po obşçim voprosam dialektologii, istorii yazıka. Tezisı dokladov i soobşçeniy. Erevan, 2-5 oktyabrya 1973, Moskva 1973.

ŞUŞANLO, Muhammed, Dungane. İstoriko-etnografiçeskiy oçerk, Frunze 1971.

TENİŞEV, E. R., “O yazıke kalmıkov İssık-kulya”, Voprosı yazıkoznaniya, I, 1976.

The Mongolic Languages, edit. Juha Janhunen, London, New York 2003.

TOGAN, Zeki Velidi, Bugünkü Türkili Türkistan ve Yakın Tarihi, İstanbul 1981.

TOGAN, A. Zeki Velidi, Oğuz Destanı, Reşideddin Oğuznamesi, Tercüme ve Tahlili, İstanbul 1972.