EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNAMESİNDEKİ BOLU VE DÖRTDİVAN AĞZINA ÖZGÜ SÖZLER ÜZERİNE

On yedinci yüzyılın en önemli eserlerinden biri olarak değerlendirilen Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde, seyahat edilen yerlerin coğrafi özellikleri, tarihi, mimarisi, demografik yapısı gibi çeşitli sosyal ve kültürel özellikleriyle birlikte söz konusu yerlerde kullanılan dil, lehçe ve ağızlarla ilgili de bilgiler yer almaktadır. Otuz kadar dille birlikte birçok Türk lehçe ve ağızlarından örneklerin bulunduğu Seyahatname'de, ağızlar konusundaki en kapsamlı örneklerin verildiği listelerden birisi de Seyahatname'nin ikinci cildinde yer alan Lisân-ı Istılâh-ı Etrâk-ı Tosya ve Bolu ve Dörddîvân başlıklı listedir. Söz konusu listede verilen örnekler, çeşitli seyahatler vesilesiyle Bolu'dan altı defa geçen Evliya Çelebi'nin bu seyahatlerinden ikincisinde, 1050 senesi Recep ayının birinde Defterzade Mehmet Paşa ile İstanbul'dan Erzurum'a olan seyahati esnasındaki tespitlerine dayanmaktadır. Listede Tosya, Bolu ve Dörtdivan ağızlarından derlenmiş çeşitli alanlara özgü ve bir kısmı birden fazla kelimeden oluşan, bir kısmı ise cümle kuruluşunda olan yüz bir adet örnek bulunmaktadır. Bu çalışmada, öncelikle Lisân-ı Istılâh-ı Etrâk-ı Tosya ve Bolu ve Dörddîvânbaşlığı altında yer alan örnekler Seyahatname'nin üç yazma nüshası olan Topkapı Sarayı Bağdat Köşkü nüshası ile Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Beşir Ağa ve Pertev Paşa nüshaları kullanılarak liste halinde verilmiştir. Çalışmanın ikinci kısmında ise listede yer alan örneklerden Bolu ve Dörtdivan'dan derlenmiş olması muhtemel olanlar Derleme Sözlüğü'ndeki Bolu iline ait veriler ve yöreden tespit edilen örneklerle karşılaştırılarak ele alınmıştır.

ABOUT THE WORDS PECULIAR TO THE BOLU AND DORTDIVAN ACCENT IN THE EVLIYA ÇELEBI TRAVELBOOK

In the Travel Book by Evliya Çelebi, which is deemed to be one of the most important works of the 17th century, there exists - along with the geographical characteristics, history, architecture, demographic structure of the places visited - information about such social and cultural characteristics as the languages, dialects and accents used in those places. In the Seyahatname where there are examples of many Turkish dialects and accents along with more or less thirty languages, one of the lists in which the most comprehensive examples of accents are given is the one titled Lisân-ı Istılâh-ı Etrâk-ı Tosya ve Bolu ve Dörddîvân in the second volume of the Travel Book. The examples in the aforementioned list are based on Evliya Çelebi's evaluations during his second journey, his journey from İstanbul to Erzurum with Defterzade Mehmet Paşa on the first of (month) Recep in 1050, who stopped by Bolu six times in his several travels. Compiled from the Tosya, Bolu and Dörtdivan accents, there are 101 examples in the list peculiar to various fields, some of which are made up of more than one word and some of which are in the form of a sentence. In the current study, the examples under the title Lisân-ı Istılâh-ı Etrâk-ı Tosya ve Bolu ve Dörddîvân are presented as a list by making use of the three written copies of the Seyahatname; the Topkapı Sarayı Bağdat Köşkü copy, the Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Beşir Ağa copy and the Pertev Paşa copy. In the second part of the study, the examples in the list that are possibly compiled from Bolu and Dörtdivan are compared with the data from Bolu in the Compilation Dictionary as well as with the examples derived from the region.

PDF

___

AKTAN, B. (2006). Kemal Ümmî Dîvânı'nın Makâlât Adlı Yazması veDil Özellikleri.Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 20, 99-111.

DANKOFF, R. (2004). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü (S. Tezcan, Katkılarla Gngilizceden Çev.). Gstanbul: Türk Dilleri AraGtırmaları Dizisi: 37.

DEVELLGOĞLU, F. (1986). Osmanlıca - Türkçe AnsiklopedikLûgat (7. Baskı). Ankara: Aydın Kitabevi.

DUMAN, M. (1995). Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nin Türkçe Açısından Önemi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1995, 153-78.

EREN, H. (1972). Evliya Çelebi ve Anadolu Ağızları. Bilimsel Bildiriler. Ankara: TDK Yayınları. 113-19.

EVLGYA ÇELEBG (1314). Evliya Çelebi Seyâhatnâmesi. c.2. (Haz. Ahmed Cevdet) Dersaadet: ikdam Matbaası. EVLGYA ÇELEBG (2006). Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi, 2.Kitap,(2. Baskı) (Haz.: Zekeriya KurGun; Yücel Dağlı; Seyit Ali Kahraman). Gstanbul: YKY.

EVLGYA ÇELEBG. Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı BeGir Ağa 448, varak no: 59a-59b.

EVLGYA ÇELEBG. Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Süleymaniye Kütüphanesi, Pertev PaGa 458, varak no: 58a-5b.

EVLGYA ÇELEBG. Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Topkapı Sarayı Müzesi, Bağdat KöGkü 304, varak no: 277a-278b.

HAYASI, T. (1988). A Turkish Dialect in North-Western Anatolia -Bolu Dialect Materials,Tokyo: Institute for the Study of Languages and Cultures of Asia and Africa, Studia Culture Islamica 33.

KARAHAN, L. (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara: TDK Yayınları

SÜME, M. (2013). Evliya Çelebi'nin İzinde Bolu, Ankara: Bengü Yayınları.

TDK(1983). Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.

TDK (1993). Derleme Sözlüğü, (2.Baskı), I- XII. Ciltler, Ankara: TDK Yayınları.

TDK (1996). Tarama Sözlüğü II, IV ve VI. Ciltler, Ankara: TDK Yayınları.

TDK, Güncel Türkçe Sözlük, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&view=gts

TEKCAN, M. (2005). Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesinde Diller ve Türk Lehçeleri. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 27. Prof. Dr. ginasi Tekin Özel Sayısı. Erzurum. 67- 75

Adviye Bulut, 1965 doğumlu, ev hanımı

Ali Sayın, 1966 doğumlu, Goför

Ali Solmaz, 1924 doğumlu, çitçi

AyGe Solmaz, 1971 doğumlu, öğretmen

Emine Çakır, 1928 doğumlu, ev hanımı

Hamdi Birgören, 1958 doğumlu, öğretim elemanı

Hanife Köse, 1958 doğumlu, ev hanımı,

Mehmet Yardımcı, 19658 doğumlu, çiftçi

Müzeyyen Geyikçioğlu, 1943 doğumlu, ev hanımı

Seher Er, 1938 doğumlu, ev hanımı