MU'TEZİLE'NİN ASLAH TEORİSİNDE FARKLILAŞMASI

İslâm düşüncesinin teşekkülünde önemli katkıları olan Mu'tezile ekolü akla ve özgür düşünceye verdiği önemin bir neticesi olarak, birçok konuda farklı fikirler beyan etmiştir. Bu farklılık çoğu defa kendi içerisindeki tartışmalara yansımıştır. Aslah teorisi de bunlardan birisidir. Mu'tezile, Allah'ın adaleti konusuyla bağlantılı olarak değerlendirdiği bu teoride, yaratılmışlarda bir gayenin varlığını ve bunun da kulun faydasına olduğunu savunmuştur. Allah'ın bir gaye gözetmeden bir takım fiillerde bulunduğunu kabul etmenin de yanlış olduğunu söylemiştir. Mu'tezile, aslah teorisiyle Allah'ın mutlak ahlaki mükemmelliğe sahip olduğunun ve insanın yaptıklarından da sorumlu olması gerektiğinin mantıksal açıklaması üzerinde durmuştur. Buradan hareketle genel olarak ekolün çoğunluğu, Allah'ın tüm fiillerinin iyi ve O'nun iyi olanı irade ettiğini kabul etmiştir. Fakat kul için en faydalı olan hususların neler olduğu, Allah'ın bunları yaratmak zorunda olup olmadığı ve yaratılmış olan şu ortamdan daha uygun olan (aslah) başka bir ortamın yaratılıp yaratılamayacağı konularında görüş ayrılığına gidilmiştir. Bir takım bilginler, peygamber göndermek, tebliğe muhatap olabilmek, iyilik yapanlara mükâfat, kötülük yapanlara ceza vermek ve tövbeleri kabul etmek gibi dinî konuları kul için en faydalı olduğundan Allah'a vacip olarak değerlendirmektedirler. Diğer bir grup ise meseleye daha geniş bir perspektiften bakarak yukarıda sayılan konuların yanı sıra, âlemin yaratılışı ve insanın yaratılışı gibi konuları da Allah'a vacip olarak değerlendirirler. Bunlarla beraber ekol içerisinde aslah teorisini tamamen reddedenler de bulunmaktadır. Bu makalede Mu'tezilî bilginlerin aslah teorisi hakkındaki dağınık fikirleri bir arada sunulmuştur.

DIFFERENTIATION OF MUTAZILA IN ASLAH THEORY

As a great contributor to Islamic thought Mutazila School has been expressed so much opinion about different Islamic questions. This difference mostly reflected on their polemics. "aslah" is one of these polemics. In this theory considered conjunction with the issue of God's justice Mutazila, the existence of a purpose in creation and has accepted that it is in the servant's benefits. That accepting that there were a number of acts of God without making a goal they say is wrong. With aslah theory God absolute moral perfection that they have and It focuses on the logical explanation that people should be responsible for their actions. Hence in general the majority of school, It was agreed that the best and best of all the acts of God who wills. But what are the issues for which it is most useful servant, God whether have to create them or not, It created an environment that is not causing any other more appropriate setting than this, they was encouraged to disagree on issues. A number of scholars, sending messengers, the notification to be addressed, reward those who are good, punish those who do evil and as to accept the repentance It is most useful for issues such as religious worshipers regard as obligatory to God. Another group looking at the issue from a broader perspective ın addition to the issues mentioned above the creation of universe and issues such as the creation of man regard as obligatory to God. Aslah theory in the school together with them there are also those who completely reject. In this article it is aimed to shed light on the how Basra and Baghdad scholars who are also in Mutazila school approached aslah theory.

PDF

___

Alper, Hülya (2009), "Mâtürîdî'nin Mu'tezile Eleştirisi: Tanrı En İyiyi Yaratmak Zorunda mıdır?", Büyük Türk Bilgini İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı, İFAV Yay., İstanbul.
Âmidî, Seyfüddîn Ebu'l-Hasan Ali b. Muhammed (1371/1971), Gâyetu'l-merâm fî ilmi'l-Kelâm, Th. Hasan Mahmûd Abdullatif, Kahire.
Aydınlı, Osman (2003), Mu'tezilî İmamet Düşüncesinde Farklılaşma Süreci, Araştırma Yay., Ankara.
Bağdadî, EbûMansûr Abdulkâhir b. Tahir b. Muhammed et-Temimî (2003), el-Fark beyne'l-fırak, Beyrut.
Brunchvig, Robert (2002), "Mu'tezile ve Aslah", Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, (Çev. Hulusi Arslan), II/4, Samsun.
Cârullâh, Zühdî, (1990), el-Mu'tezile, el-Müessesetu'l-Arâbiyyetü li'd-Dirasâti ve'n-neşr, Beyrut.
Cüveynî, İmamu'l-Harameyn Abdulmelik b. Abdullah (1413/1992), el-İrşâd ilâ kavâtıi'l-edille fî usûli'l-i'tikâd, Th. Esed Temim, Beyrut.
Cüveynî, İmamu'l-Harameyn Abdulmelik b. Abdullah (2012), İnanç Esasları Kılavuzu Kitâbü'l-İrşâd, (Çev. Adnan Bülent Baloğlu vd.), TDV Yay., Ankara.
Çelebi, İlyas (2002), İslam İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kâdî Abdülcebbâr, Rağbet Yay., İstanbul.
Eş'Arî, Ebû Hasan Ali b. İsmail (1429/2008), Makâlâtu'l-İslâmiyyîn ve ihtilâfu'l-Musallîn, Th. Nuaf Cerrâh, Dâru Sader, Beyrut.
Hayyât, Ebû Hüseyin Abdurrahim b. Muhammed b. Osman (trz), Kitâbu'l-intisâr ve'r-redd alâ ibn Râvendî el-mülhîd, Th. Muhammed Hicâzî, Kahire.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (2012), İtikadda Orta Yol, (Çev. Osman Demir), Klasik Yay., İstanbul.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed (1406/1986), el-Fasl fi'l-milel ve'l-ehvâi ve'n-nihal, Beyrut.
İbn Manzûr, Ebû Fazl Cemaleddin Muhammed b. Murimin (trz), Lisanu'l Arab, Beyrut.
İbn Nedîm, Ebu'l-Ferec Muhammed b. Ebi Yakub İshak (1417/1997), el-Fihrist, Th. eş-Şeyh İbrahim Ramazan, Beyrut.
Kâdî Abdülcebbâr, Ebu'l-Hasan Abdülcebbâr b. Ahmed (1385/1965), el-Muğnî fî ebvâbi't-tevhîd ve'l-adl, Kahire.
Kâdî Abdülcebbâr, Ebu'l-Hasan Abdülcebbâr b. Ahmed (2009), Şerhu'l-usûli'l-hamse, Th. Abdülkerim Osman, Kahire.
Kılavuz, A. Saim (1993), Anahatlarıyla İslâm akaidi ve Kelâm'a Giriş, Ensar Yay., İstanbul.
Koloğlu, Orhan Şener, (2005),Cübbâîler'in Kelam Sistemi, Uludağ Ünv. Sosyal Bil. Ens. Dr. Tezi, Bursa.
Nesefî, Ebü'l-Muîn (2004), Tabsiratü'l-edille fî usûli'd-Dîn, Th. Hüseyin Atay, Şaban Ali Düzgün, TDV Yay., Ankara.
Neşşâr, Ali Sami (1977), Neş'etu'l-fikri'l-felsefî fi'l-İslâm, Kahire.
Nisâbûrî, Ebû Reşîd (1979), el-Mesâil fi'l-hilâf beyne'l-Basriyyîn ve'l-Bağdadiyyîn, Th. Rıdvan Seyyîd, Beyrut.
Savut, Harun (2014), "Hikmet ve Fıtrat Ekseninde Adaletin Temelleri", Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9/11, s. 455-478. Ankara.
Sâbûnî, Nureddîn, (2005), Mâtürîdîyye Akaidi, (Çev. Bekir Topaloğlu), TDV Yay., Ankara.
Subhî, Ahmed Mahmûd (1985), fî İlmi'l-Kelâm dirasetün felsefîyyetün li ârâi'l-fıraki'l-İslamiyyeti fî usûli'd-dîn,trsz., Beyrut.
Taftazanî, Sa'düddîn (1999), Kelâm İlmi ve İslam Akaidi (Şerhu'l-Akaid), (Çev. Süleyman Uludağ), Dergâh Yay., İstanbul,