20469

İran (Azerbaycan) Türk ağızlarında yükleme hâli ekleri

Türkçede hâl ekleri, işlev sahasının genişliğinden dolayı cümlenin anlamını belirlemede büyük rol oynar. Türkçenin hem tarihî metinlerinde hem de yaşayan lehçe ve ağızlarında yükleme hâli eklerinin de çeşitli görevler üstlenmekle bu açıdan dikkati çektiği görülmektedir. Bu çalışmada İran (Azerbaycan) Türk ağızlarında işletilen yükleme hâli eklerinin; tarihî lehçelerle birlikte Azerbaycan ve Türkiye Türkçesi ağızlarıyla da mukayese edilmek suretiyle, isim kök ve gövdelerinde, çokluk ve iyelik eki almış kelimelerde ve zamirlerde kullanılma özellikleri, kalınlık-incelik ve düzlük-yuvarlaklık uyumuna göre durumu ve eklendiği unsurlardaki işlevleri bakımından incelenmesi hedeflenmiştir.

Suffixes of accusative in Iran (Azerbaijan) Turk dialects

Case endings in Turkish have an important role on identifying the meaning of the sentence because of the width of function area. As a consequence, it has been understood that the suffixes of accusative both in historical texts of Turkish and in living dialects draw attention due to having various functions. In this study, by comparing to the dialects of Azerbaijan and Turkish dialects also together with historical dialects, it has been aimed to analyze the noun stems of the suffixes of accusative in Iran (Azerbaijan) Turkish dialects, their using features in words and pronouns with plural suffix and possessive suffix, their position in palatal and labial harmony and their functions in the elements to which was added.

PDF

___

BANGUOĞLU Tahsin, Türkçenin Grameri, 7. Baskı, TDK Yayınları, Ankara 2004.
BAŞDAŞ Cahit, “Türkçede İyelik-Yükleme Sorunu Dede Korkut Örneği”, Turkish Studies, Volume 3/1, Winter (2008), s. 6-13.
BAŞDAŞ Cahit, “Orhun Abidelerinde İyelik, Belirtme Ve Yükleme Hâli”, Turkish Studies, Volume 4/8, Fall (2009), s. 623-643.
BAŞDAŞ Cahit, “Doğu Anadolu Ağızlarında Hâl Kavramı Taşıyan İyelikli Yapılar”, Turkish Studies, Volume 6/1, Winter (2011), s. 739-746.
BURAN Ahmet, Anadolu Ağızlarında İsim Çekim (Hâl) Ekleri, TDK Yayınları, Ankara 1996.
CANPOLAT Mustafa, “Eski Anadolu Türkçesi’ndeki Belirtme Durumu (accusatıvus) Ekinin Kökeni Üzerine”, Türkoloji Dergisi, C. 10, S. 1 (1992), Ankara, s. 9-11.
DAŞDEMİR Muharrem, “Anadolu Ağızlarında Çekimli Yapılarda Ortaya Çıkan (e)n Eki ve Buna Bağlı Ses Değişmeleri”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 36 (2008), Erzurum, s. 1-16.
DOĞAN Talip (2010). Urmiye Ağızları, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kırıkkale. (=Urm)
ECKMANN János, Çağatayca El Kitabı, Akçağ Yayınları, Ankara 2003. (=ÇEK)
ERCİLASUN Ahmet Bican, Başlangıçtan Günümüze Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara 2004.
ERGİN Muharrem, “Kadı Burhanettin Divanı Üzerinde Bir Gramer Denemesi”, İ.Ü. TDED, C. 4, S. 3 (1951), 30 Haziran, s. 287-327.
ERGİN Muharrem, Azeri Türkçesi, İstanbul 1971. (=AT)
ERGİN Muharrem, Dede Korkut Kitabı-I-, Giriş-Metin-Faksimile, TDK Yayınları, Ankara 1991. (=DK)
ERGİN Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul 1997.
GABAİN A. Von, Eski Türkçenin Grameri, (çev. Mehmet Akalın), TDK Yayınları, Ankara 2007.
GECE K. Mehmet (1988). Serap Ağzı, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. (=Srp)
GEMALMAZ Efrasiyap, Erzurum İli Ağızları, C. 1, TDK Yayınları, Ankara 1995.
GÖKDAĞ Bilgehan Atsız, Salmas Ağzı. Güney Azerbaycan Türkçesi Üzerine Bir İnceleme, Karam Yayınları, Çorum 2006. (=Slm)
GÖKDAĞ Bilgehan Atsız, “Hamse Türkleri Ağzı”, III. Uluslararası Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı, 30 Eylül-1 Ekim, Sakarya 2010.
GRØNBECH Kaare, Türkçenin Yapısı (Çev. Mehmet Akalın), TDK Yayınları, Ankara 1995.
GÜLSEVİN Gürer, Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, TDK Yayınları, Ankara 2007. (=EATE)
HATİBOĞLU Vecihe, Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara 1972.
KARAHAN Leylâ, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, TDK Yayınları, Ankara 1996.
KARAHAN Leylâ, “Yükleme (accusative) ve İlgi (genitive) Hâli Ekleri Üzerine Bazı Düşünceler”, 3. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, 1996, Ankara 1999, s. 605 – 611.
KARAHAN Leylâ, “Belirtisiz Nesnenin Söz Dizimindeki Yeri Üzerine”, Türk Dili Üzerine İncelemeler, (hzl. Ekrem Arıkoğlu-Dilek Ergönenç Akbaba), Akçağ Yayınları, Ankara 2011, s. 254-262.
KARİNİ Jahangir (2009). Erdebil İli Ağızları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara. (=Erd)
KERİMOĞLU Caner, “Orhun Abidelerinde 3. Kişi İyelik Ekinden Sonra Yükleme Hâli Eki Kullanıldı Mı?”, Turkish Studies, Volume 2/3, Summer (2007), s. 322-331.
KORKMAZ Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), TDK Yayınları, Ankara 2003.
KORKMAZ Zeynep, Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara 2007.
MANSUROĞLU Mecdut, “Türkçede Zamir Çekimi”, İ.Ü. TDED, C.3, S. 3-4 (1949), 31 Mart, s. 501-518.
MENZ Astrid, “Türkiye Türkçesinin Ağızlarında Yakıştırma (Örnekseme) Yoluyla Oluşan Biçimbirimsel Özellikler”, V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı, C. 2, 20-26 Eylül 2004, TDK Yayınları, Ankara 2004, s. 2113-2118.
ÖZKAN Mustafa, Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Kitabevi, İstanbul 2009.
SARIKAYA Mahmut (1998). Güney Azerbaycan Türkçesi Grameri, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kayseri. (=GAT)
SEV Gülsel, Tarihî Türk Lehçelerinde Hâl Ekleri, Akçağ Yayınları, Ankara 2007.
SÖNMEZ Işık (1998). Untersuchungen zu den Aserbaidschanischen Dialekten von Qaradağ, Mugan, Zäncan, Göttingen. (=Krd, Mgn, Znc)
TİMURTAŞ Faruk Kadri, Eski Türkiye Türkçesi, Akçağ Yayınları, Ankara 2005.
ÜSTÜNER Ahat, Türkçede Pekiştirme, Fırat Üniversitesi Yayınları, Elazığ 2003.
VARDAR Berke, Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Multilingual Yayınları, İstanbul 2002.
ZEYNALOV Ferhat, Türk Lehçelerinin Karşılaştırmalı Dilbilgisi (Çev. Yusuf Gedikli), Cem Yayınevi, İstanbul 1993.