İBNÜ’L-CEZERÎ VE HADİS İLMİ

İslam medeniyet tarihi boyunca farklı disiplinlerde eser telif eden bir çok alim yetişmiştir. Bu alimlerden biri 833/1429 yılında vefat eden, başta kıraat olmak üzere hadis, siyer ve İslam tarihi alanlarında bir çok eseri bulunan İbnü'l-Cezerî'dir. Şiirde akıcılığın olması, uzun cümlelerin ihtisar edilmesi ve talebenin metni kolayca ezberlemesine yardımcı olunması gibi hususlardan dolayı bazı alimler eserlerini manzum olarak yazmışlardır. Bu çalışmada İbnü'l-Cezerî'nin hadis usûlüne dair manzum olarak kaleme aldığı ve 370 beyitten oluşan el-Hidâye fî İlmi'r-Rivâye isimli eseri incelenmiştir. Bu eser üzerine Sehâvî (902/1497) el-Ğâye Şerhu Metni İbni’l-Cezerî el-Hidâye fî İlmi’r-Rivâye adında geniş bir şerh kaleme almıştır. İbnü'l-Cezerî bu eserinde hadis usûlünün neredeyse bütün meselelerine temas etmiştir. Hadislerin sıhhat tespitinde isnad merkezli bir yaklaşımı benimsediği görülen müellif, rical ilimine ve ravinin kimliğine özellikle önem vermiş bu çerçevede Rivâyetu’l-Ekâbir Ani’l- Esâğir, Rivâyetu’l-Âbâ Ani’l-Ebnâ, Marifetu’l-İhve ve’l-Ehevât, el-Künâ, el-Esmâ, el-Elkâb ve’l-Ensâb literatürünün bilinmesi gerekliliği üzerinde durmuştur. Çalışmada temelde dört konu tartışılmıştır: Eserin İbnü'l-Cezerî'ye aidiyeti, eserin şekil ve muhteva açısından değerlendirilmesi ve eserde hadis usûlü açısından öne çıkan noktalar. Âli isnad vurgusu, hadis ile ilgilenen kimselerin edeb ve erkâna riayet etmesi, hadis kitaplarını sıhhat açısından derecelendirme gayreti ve rivayetlerin aktarımında titiz olunması gerektiğine yönelik vurgular eserde baskın olarak yer almaktadır. Bu çalışmada İbnü'l-Cezerî'nin hadis ilmine katkısı ile onun hadisçilik yönünün tahlil edilmesi hedeflenmiştir.

IBN AL-JAZARI AND DISCIPLINE OF HADITH

Throughout the history of Islamic civilization, many scholars who have written works in different disciplines have been trained. One of these scholars is Ibn al-Jazarî who died in 833/1429. He wrote up many works particularly in the field of recitation (kırâah), hadith, prophetic biography and İslamic history. Some scholars have written their papers in verse (manzûm) due to the fluency in poetry, shortening of long sentences and helping the students easily memorize the text. In this study was examined Ibn al- Jazari's book named al-Hidâya fî İlmi'r-Rivâyah which composed of 370 couplets written in verse/poetic about metodology of hadith. Sahavî (d. 902/1497), wrote a broad commentary on this work called el-Ğâyeh Şerhu Metni Ibn al-Jazarî al-Hidâyah fî Ilmi’r-Rivâyah. In this work, Ibn al-Jazarî refered to almost all the issues of the hadith. He has adopted isnad-centered approach to the accuracy of hadiths and paid particular attention on knowledge of transmitters and their identities. In this context, he pointed out the following literature: Rivâyatu'l-Akâbir Ani'l- Asâğir, Rivâyatu’l-Âbâ Ani’l-Ebnâ, Marifatu’l-İhvah ve’l-Ahavât, al-Kunâ, al-Asmâ, al-Alkâb ve’l-Ansâb. In the paper, basically four topics were discussed: Belonging the work to Ibn al-Jazarî, evaluation of the work in terms of shape and content and the outstanding points in terms of the hadith in the book. In addition, we should mention that the following issues are dominant in the work: Âli isnad, conforming traditionists to the rules of good manners (âdab), the effort of grading hadith books in terms of accuracy (sıhhat) and to be meticulous in the transfer of narrations. As a result of this study, it is aimed to analyze the hadith aspect of Ibn al-Jazarî with his contribution to the Hadith discipline.

PDF

___

Altıkulaç, T. (1999). “İbnü’l-Cezerî”, DİA, c. XX, s. 551-557.
Aydınlı, A. (2013). Hadis Istılahları Sözlüğü, İstanbul: İfav Yayınları.
Bağcı, H. M. (2003). “Hadis Çalışmalarının Gerileme Dönemlerinde Hadiste İctihad Kapısının Kapatılması Sorunu”, İslam’ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri (Kutlu Doğum Sempozyumu, 2001), Ankara: TDV Yayınları.
el-Bağdâdî Ebûbekir Ahmed b. Ali el-Hatîb. (1996). el-Câmi’ li Ahlâki’r-Râvî ve Âdâbi’s-Sâmi’, thk. Muhammed Accâc el-Hatîb, Beyrut: Müessesetu’r-Risale.
el-Bağdâdî Ebûbekir Ahmed b. Ali el-Hatîb. (2006). el-Kifâye fî İlmi'r-Rivâye, thk. Zekeriyya Umeyrât, Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. (1992). Sahîhu'l-Buhârî, İstanbul: Çağrı Yayınları.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. (1996). Refu’l-Yedeyn Fi’s-Salat, Beyrut: Daru İbn Hazm.
Dârimî, Ebu Muhammed Abdullah b. Abdurrahman. (1992). Sünen, İstanbul: Çağrı Yayınları.
Dündar, M. (2013). Şark Medreselerinde Ezber ve Tekrar Metodu, Medrese ve İlahiyat Kavşağında İslamî İlimler Uluslararası Sempozyum (29 Haziran- 1 Temmuz 2012), Edt. İsmail Narin, Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları.
Ekinci, K. (2013). "Bir Hazf Çeşidi Olarak İhtibakın Analizi", e-Şarkiyat İlmî Araştırmalar Dergisi, Sayı X, Kasım, s. 42-49.
Erman, U. (2017). Hicri III. Asırda Yaşayan Muhaddislerin ideolojik Aidiyetlerin Hadis Rivayetine yansıması, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
Hâci Halîfe, Mustafa b. Abdillah. (tsz). Keşfu’z-Zunûn ‘An Esâmi’l-Kütüb ve’l-Funûn, Beyrut: Daru İhyai’t-Turas el-Arabî.
el-Hâfiz Muhammed Mutî’. (1995). Şeyhu’l-Kurrâ el-İmâm İbnü’l-Cezerî, Dımaşk: Daru’l-Fikr.
el-Irâkî, Zeynuddîn. (2012), Fefhu’l-Müğîs Bi Şerhi Elfiyyeti’l-Hadîs, thk. Mahmûd Rabî’, Beyrut: Müessesetu’l-Kutübi’s-Sekâfiyye.
Işık İ. (2011). İbnü’l-Cezerî ve Câmiu’l-Esânîd Adlı Eseri, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
Itr N. (2008). Menâhicu'l-Muhaddisîne'l-Âmme, Dımaşk: Daru Tîbe.
İbnü'l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed. (2006). Süveyd, Cidde: Daru Nûri’l-Mektebât. Manzûmetu’l-Mukaddime, thk. Eymen Rüşdî
İbnü'l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed. (2008). el-Hısnü'l-Hasîn mın Kelâmi Seyydisi'l-Mürselîn, thk. Abdurrauf b. Muhammed, Kuveyt: Ğüras Yayınları.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer. (2010). el-İsâbe Fî Temyîzi’s-Sahâbe, thk. Komisyon, Beyrut: Daru’l- Kutubi’l-İlmiyye.
İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebibekr. (tsz). Muhammed, Cidde: Daru İlmi’l-Fevaid. Ref’u’l-Yedeyni Fi’s-Salât, thk. Ali b.
İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim. (1977). Garîbu'l-Hadîs, thk. Abdullah el-Cebûrî, Bağdat: el- Cumhûriyetu'l-Irakiyye Vizâratü'l-Evkâf.
İbn Salah, Osman b. Abdirrahman eş-Şehrazûrî. (1998). Ulûmu’l-Hadîs, thk. Nuruddîn Itr, Beyrut: Daru’l-Fikr.
Kanarya, B. (2017). İhtilaflı Hadisler-İmâm Şâfiî’nin Yaklaşımı-, İstanbul: İz Yayıncılık.
Kandemir, M. Y. (1999). “Irâkî Zeynuddîn”, DİA, c. XIX, s. 118-121.
Koçyiğit, T. (1998). Hadis Usûlü, Ankara: TDV Yayınları.
Mâlik b. Enes Ebû Abdillah el-Esbehî. (1994). Muvattau'l-İmâm Mâlik (Rivâyetu Muhammed b. el- Hasen), thk. Abdulvahhab Abdullatif, Kahire: Vizâretu'l-Evkâf.
Müslim, Ebu’l-Huseyin b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. (1992). Sahîhu Müslim, İstanbul: Çağrı Yayınları.
Polat, S. (2006). “Mütabaat”, DİA, c. XXXII, s. 180-181.
er-Râmhürmüzî, el-Kâdî el-Hasan b. Abdirrahman.(1391). el-Muhaddisu’l-Fâsil Beyne’r-Râvî ve’l- Vâî, thk. Muhammed Accâc el-Hatîb, Beyrut: Daru’l-Fikr.
Savan, M. (2010). İbnü’l-Cezerî’nin (v. 833/1429) Hadis İlmindeki Yeri, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
es-Sehâvî, Muhammed b. Abdirrahman. (1983). el-Ğâye Şerhu Metni İbn el-Cezerî el-Hidâye fî İlmi’r- Rivâye, thk. Muhammed Seyyidî Muhammedü'l-Emîn, Mekke: Câmiatu Ummi’l-Kurâ.
es-Sehâvî, Muhammed b. Abdirrahman. -b-, (tsz). ed-Dav’u’l-Lâmi’ li Ehli’l-Karni’t-Tâsi’, Beyrut: Daru’l-Cîl.
Sibd İbnu'l-Acemî, Burhanuddîn Ebû İshak. (1988). Nihâyetu'l-İğtibât Bi Men Rümiye Mine'r-Ruvâti Bi'l-İhtilât, thk. Alâuddîn Ali Rızâ, Kahire: Daru'l-Hadis.
es-Suyûtî, Celâluddîn. (2009). Tedrîbu’r-Râvî fî Şerhi Takrîbi’n-Nevevî, Beyrut: Müessesetu’r-Reyyân.
Şahin, N. (2013). Muhammed b. Muhammed el-Cezerî’nin Sîretu’n-Nebî Adlı Eseri ve Analizi (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özçelik, F. (2016). İbn Ebî Ebî Hâtim er-Râzî ve Cerh ve Ta’dîldeki Metodu, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi).
Tuğlu, N. (2012). “Hadis İlminde Kitap Esaslı Sıhhat Tespiti Üzerine Bazı Mülahazalar (Hâkim en- Neysâbûrî ve İbn Salah Özelinde)”, Dini Araştırmalar, cilt: XV, sayı:41, s. 136-155.
Yüksel A. O. (2016). İbn Cezerî ve Tayyibetu’n-Neşr, İstanbul: İfav Yayınları.