İbnü’l- Arabî ve Osmanlı felsefî/tasavvufî düşüncesi üzerindeki etkileri: Şeyh Bedreddin örneği

Tasavvufta Vahdet-i Vücûd geleneğinin ilk temsilcilerinden sayılan ve Şeyhu‟l-Ekber ismiyle bilinen İbnü‟l-Arabî, Endülüs‟ün Mürsiye şehrinde doğmuştur(17 Ramazan 560/28 Temmuz 1165). İlk tahsilini İşbiliyye(Sevilla)‟de almıştır. Daha sonra Kuzey Afrika‟da Tunus ve Fas seyahatlerinde bulunarak ilmini geliştirmiştir. Hayatının bundan sonraki safhalarında Gırnata, Kurtuba, Mısır, Medine ve Mekke, Bağdat, Musul, Urfa, Diyarbakır, Sivas, Malatya, Konya ve son olarak da Şam‟da bulunmuştur. İslam düşüncesinde önemli bir çığır açarak, varlığın birliği düşüncesini ortaya koymuştur. DüĢünceleri ile bütün Selçuklu ve Osmanlı toplumunu etkilemiştir. İbnü‟l-Arabî Şam‟da 22 Rebiulâhir 638/ 10 Kasım 1240 tarihinde vefat etmiştir. Osmanlı düşünce tarihinin önemli simalarından biri olan Şeyh Bedreddin(d. 760/1358-ö.823 Eylül/1420) ise sufî kimliği ile Anadolu coğrafyasında İbnü‟l-Arabî ekolünün takipçisi konumundadır. Nitekim kendi derslerinin daha sonradan talebeleri tarafından kaleme alınmasından oluşan Vâridât‟ında geçen düşünceleri bunu desteklemektedir. Bu risalede Ekberî çizgide olduğunu vurgulaması, Şeyh Bedreddin‟in İbnü‟l-Arabî çizgisinde olduğunu ortaya koymaktadır. Bu bağlamda Şeyh Bedreddin‟i İbnü‟l-Arabî‟nin tasavvuf öğretisini/felsefesini benimseyen ve bu öğretiyi 14. yüzyılın sonları ve 15. yüzyılın başlarında Anadolu coğrafyasında temsil eden bir Şahsiyet olarak niteleyebiliriz. Bu çalışmada düşünce tarihinin iki mimarı İbnü‟l-Arabî ve Şeyh Bedreddin‟in felsefî konulardaki bir takım düşünceleri üzerinde durulacaktır. Bu amaçla genel hatlarıyla iki düşünürün Tanrı, âlem, Vahdet-i Vücûd, akıl ve bilgi felsefesi gibi fikirleri mukayese edilecektir.

Ibn Al'Arabi and effects on the Ottoman philosophical/mystical thought: Sample of Sheikh Bedreddin

Ibn al Arabi who regarded as the first repsetentatives of the Vahdet-i Vucud tradition in Sufism and known as Şeyhu‟l-Ekber was born city of Mursiye of Endulus.(17 Ramadan 560/28 July 1165) He made first education in Isbiliyye(Sevilla). Then traveled Tunisia and Morocco and developed his knowledge. In the next phase of his life, he traveled to Gırnata, Kurtuba, Egypt, Medina, Mecca, Baghdad, Mosul, Urfa, Diyarbakır, Sivas, Malatya, Konya and finally to Damascus. He is an important pioneer in Islamic thought and he revealed the thought of unity of existence. He influenced with the ideas Seljuk and Ottoman society. Ibn al Arabi died in Damascus (22 Rebiulâhir 638/ 10 November 1240). As one of the important historical figure history of Ottoman ideas, Seyh Bedreddin(760/1358-823/1420), with his mystic identification in Anatolian geography is a follower of the school İbn al Arabi. Indeed, support to these ideas his thoughts in Varidat. Emphasizing that this book he is in line of Ekberi, reveals Sheikh Bedreddin is in line of Ibn al„Arabi. In this context, Sheikh Bedreddin is representing a figure in Anatolian geography adopted the teachings of sufism/his philosophy Ibn al Arabî in the end of the 14th century and at the beginning of the century of 15th. This study of us, the two architects of history of thought, Sheikh Bedreddin and Ibn al Arabi, will focus on the field of philosophical ideas and belief ideas. For this purpose, we will be compared the general lines of the two thinkers. For examples God, universe, mind, Vahdet-i Vucud, and philosophy of information.

PDF

___

AFÎFÎ, Ebu‟l-Alâ, Tasavvuf-İslam‟da Manevi Hayat, çev. Ekrem Demirli/ A. Kartal, İz Yayıncılık, İstanbul 1996.
BALDICK, Julıan, Mistik İslam-Sufizme Giriş, çev. Yusuf Said Müftüoğlu, Birey Yayıncılık, İstanbul 2002.
CHİTTİCK, William, Varolmanın Boyutları, çev. Turan Koç, İnsan Yayınları, İstanbul 1997.
Davud el-Kayserî, Mukaddemât, çev. Hasan Şahin-Turan Koç-Seyfullah Sevim, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, No:23, Kayseri 1997.
DÖNDÜREN, Hamdi, “Akıl”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, c. 2, İstanbul 1989, ss. 238-247.
ERTUĞRUL, İsmail Fenni, Vahdet-i Vücûd ve İbn Arabî, İnsan Yayınları, İstanbul 1991.
İbn Arabî, Istılâhâtu‟s-Sûfiyye(Dâvud el-Kayserî‟nin Mukaddemât‟ının içinde), çev. Hasan Şahin; Turan Koç, Seyfullah Sevim, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Ankara 1997.
İbn Hacer el-Askalânî, ed-Dürerü‟l-Kâmine, Dârü‟l Kütübi‟l Hadisiyye, c. 2, 1966.
İbn Kâdî Simavna(Şeyh Bedreddin), Kitâbu‟l-Vâridât fi‟z-Zât ve‟l-Esmâi ve‟s-Sıfât, Kitâbu‟l- Vâridât fi‟z-Zât ve‟l-Esmâi ve‟s-Sıfât, Nuru Osmaniye nr. 4900/5.
İbnü‟l-Arabî, Futuhât-ı Mekkiyye, Mektebetü‟s-Sakafeti‟d-Dîniyye, c. 1-2, Kahire 1293.
İmam Gazalî, Mişkat-ül Envâr(Nurlar Feneri), çev. Süleyman Ateş, Bedir Yayınevi, İstanbul 1966.
İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ(1300-1600), çev. Ruşen Sezer, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2004.
KAM, Ferit, Vahdet-i Vücûd, sad. Ethem Cebecioğlu, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1994.
KAYA, Mahmut, “İbnü‟l-Arabî, Muhyiddin”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, c. 20, İstanbul 1999.
KOÇ, Turan, “Davud el-Kayserî‟ye Göre Keşf ve Müşâhede”, Uluslar arası Davud el-Kayserî Sempozyumu, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Ankara 1998.
KOZAN, Ali, Şeyh Bedreddin ve Düşünce Tarihimizdeki Yeri, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Kayseri 2007.
Mevlânâ, Mesnevî ve Şerhi, çev. Abdulbaki Gölpınarlı, c. 1, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları, İstanbul 1973.
Muhiddîn-i Arabî, Fusûs ül-Hikem, çev. Nuri Gencosman, Maarif Basımevi, İstanbul 1956.
Niyazi Mısrî, Divan-ı Niyazî, Bulak Matbaası, 1259/1843.
SUNAR, Cavit, Ana Hatlarıyla İslam Tasavvufu Tarihi, AÜİF Yayınları, Ankara 1978.
ŞAHİN; Turan Koç, Seyfullah Sevim, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Ankara 1997.
Şeref Han, Şerefnâme, çev. M.Emin Bozarslan, Ant Yayınları, İstanbul 1971.
TEK, Abdurrezzak, “İbnü‟l-Arabî‟yi Müdâfaa Amacıyla Kaleme Alınan Fetvalar”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi(İbnü‟l-Arabî Özel Sayısı-2), 2009, sayı: 23, ss. 281-301.
TURAN, Şerafettin, “Kemalpaşazade”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, c. 25, Ankara 2002, ss. 238-240.
ULUDAĞ, Süleyman, İbn Arabî, TDV Yayınları, Ankara 1995.