HACCAC B. YUSUF VE MUSHAF TARİHİNDEKİ YERİ

Haccac b. Yusuf es-Sekafî, Taif'de doğmuştur. Emevi soyundan olmamasına rağmen Emevilere büyük bir hayranlık beslemiştir. Muaviye b. Yezid'in vefatı ile Emevi devleti sarsılınca, Haccac bu devleti yeniden canlandırmıştır. Emeviler döneminde Abdülmelik b. Mervan'ın ordusuna komutan olmuş, Abdullah b. Zübeyr'in üzerine gönderilmiş ve onu öldürmüştür. Mekke'yi altı ay kuşattıktan sonra önce Hicaz valiliğine daha sonra Irak valiliğine atanmıştır. Emevi devletinde bir takım ıslahatlar yapmıştır. Tek tip ölçü kullanılması, posta teşkilâtını düzene sokması, Arapça'nın resmî muamelelerdeki kullanımının yaygınlaştırılması, Farsça tutulmuş divan defterlerinin Arapça'ya çevrilmesi ve Arap para sistemine geçilmesi bunların başında gelir. Kaynaklarda onun ıslahatlarının yanı sıra Kur'an'la ilgili bazı çalışmalar yaptığı da kaydedilmektedir. Bu çalışmada öncelikle Haccac'ın kısaca hayatı üzerinde durulduktan sonra, genel anlamda onun icraatları ile özel anlamda Kur'an'la ilgili yapmış olduğu faaliyetleri ele alınmıştır. Özellikle Hz. Osman zamanında çoğaltılıp farklı beldelere gönderilen mushafın bazı kelimelerinin imlasının onun tarafından değiştirildiği hususuna temas edilmiştir. Kaynaklarda bu konuda yer alan bilgilere yer verildikten sonra bunların bir değerlendirilmesi yapılmıştır. Daha sonra Haccac'ın Kur'an'ın noktalanma ve harekelenmesine yaptığı katkılar; Onun mushaflar yazdırıp farklı şehirlere göndermesi; Kur'an'ın harflerini saydırması ve yazımlarında hata bulunan mushafları tespit ettirmesi üzerinde durulmuştur. Son olarak da onun niçin zalim olarak addedildiği, insanlarla olan ilişkileri, insanların yaşamında ve öldükten sonra onun hakkında söyledikleri ve oryantalistlerin Haccac'la ilgili olarak ileri sürdükleri iddialar ele alınmıştır

HAJJAJ B. YUSUF AND HIS PLACE IN THE HISTORY OF THE QUR’AN

Hajjaj b. Yusuf al-Sakafi was born in Taif. Although he is not a descendant of the Umayyad dynasty, he has a huge admiration for the Umayyads. When the Umayyad state has been shaken by Mu’awiya b. Yazid’s death, Hajjaj has renewed the state. Hajjaj was appointed as commander of the army of Abd al-Malik b. Marwan in the rein of Umayyads , and he marched towards Abdullah b. Zubair and killed him. After six months besiege of Mecca, he was appointed as governor of Hijaz and later became governor of Iraq. He has made some reforms in Umayyad state. For example, using only one type of measurement, reorganization of the postal service, endorsement of Arabic language in the official treatment, translation of Persian documents of the state into Arabic, and establishing Arab monetary system. As it is sated in the literature, in addition to its reformation, he did some examination on the Qur’anic text. We covered life of Hajjaj, his works and actions in general, later his special interest in the Qur’anic text. These issues are discussed that especially in the period of caliph Osman, spelling of some words of the Qur’an that duplicated and sent to different towns was edited by him. After evaluating of these opinions, we have discussed these views expressed in this topic in the classical sources. Later we have examined his contribution to the punctuation and marking of the Qur’anic text, counting the letters of the Qur’an, editing Qur’anic text for spelling errors, and his multiplication of Mushafs and sending different cities. Lastly we examined that why he is regarded as a cruel leader, his relationships with his people, what people say about him after his death, and Orientalist claim regarding Hajjaj and his works

PDF

___

KAYNAKÇA
AKSU, Ali, Emevi Saltanatının Irak Valisi Haccac b. Yusuf, İstanbul, 2009.
AL-MAJALİ, Mohammad Kh., “Has The Qur’an Been Changed By Al-Hajjaj?”, Dirâsât: Ulûmu’ş-Şerîa ve’l-Kânûn, cilt: 25, sayı: 2, Ammân 1419/1998.
ALTUNDAĞ, Mustafa, “Hata iddiaları çerçevesinde Kur’ân’ın Dil ve Yazım Özelliği: Mushafta Lahn Meselesi”, Bakü, 2004.
ATEŞ, Süleyman, Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri, İstanbul, 1991.
AYCAN, İrfan, “Haccâc b. Yûsuf es-Sekafî”, DİA, cilt: 14.
CRONE, Patricia-COOK, Michael, “Hagarism: The Making of The Islamic World”, Cambridge, 1977.
ÇELİK, Sebahattin, “Emevi Devlet Otoritesinin Tesisinde Haccac b. Yusuf es-Sakafî'nin Fonksiyoner Rolü”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2003, cilt: I, sayı: 1.
ÇETİN, Abdurrahman, Kur’an İlimleri ve Kur’an-ı Kerim Tarihi, İstanbul, 1982.
DELİCE, Ali, “Haccâc b. Yusuf (Hayatı ve Faaliyetleri)”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1998, sayı: 2.
DERVEZE, M. İzzet, Kur’anü’l-Mecid, (Çev. Vahdettin İnce), İstanbul, 1997.
DIRÂR, Dırâr Sâlih, el-Haccâc İbn Yûsuf es-Sekafî, Beyrut, trs.
DİETRİCH, Albert, “Al-Haccâc b. Yûsuf’un Terceme-i Hâline Dair Birkaç Mülâhaza”, İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, 1956-1957, cilt: II, sayı: 1.
EBU’N-NADR, Ömer, Abdülmelik b. Mervân, Beyrut, 1962.
EBYÂRÎ, İbrahim, Tarihu’l-Kur’an, Mısır, 1982.
ED-DÂNÎ, Ebû Amr Osman b. Saîd, el-Muhkem fi Nakdi’l-Mesâhif, Dımaşk, 1960.
ED-DÂNÎ, Ebû Amr Osman b. Saîd, el-Mukni’ fî Resmi Mesâhifi’l-Emsâr, (Thk. Muhammed Sâdık Kamhâvî), Kahire ts.
ED-DÂNÎ, Ebû Amr Osman b. Saîd, et-Teysîr fi’l-Kırâ’âti’s-Seb’, (Nşr. Otto Pretzl), Beyrut 1404/1984.
EL-FÂRİSÎ, Ebu Ali el-Hasan b. Abdilgaffâr, el-Hucce lil Kurrai’s-Seb’a, Beyrut, 1984.
EL-HATÎB, Abdülkerim, et-Tefsîru’l-Kur’an lil Kur’an, yy. trs.
EL-KURTUBİ, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed, el-Cami’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, Riyad, 2003.
EL-MÜBERRED, Muhammed b. Yezid, el-Kâmil, Kahire, trs.
ES-SAYRAFİ, Ebû Abdullah, Nüketü’l-İntisar li Nakli’l-Kur’ân li’l-Bakıllani, (Thk. Ebû Hacer Muhammed Zaglul), İskenderiye, trs.
ES-SİCİSTÂNÎ, Ebû Bekir Abdullah b. Ebî Dâvûd, Kitâbu’l-Mesâhif, Endülüs, Trs. ET-TABERİ, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerir b. Yezid, Târihu’l-Ümem ve’l-Mülûk, Beyrut, trs.
EZ-ZEHEBÎ, Muhammed b. Ahmed b. Osmân, Mîzânü’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, (Thk. Ali Muhammed el-Bicâvî), Beyrut 1382/1963, II, 367
EZ-ZEHEBÎ, Muhammed b. Ahmed b. Osmân, Siyeru A’lâmü’n-Nübelâ’, Beyrut, 1985.
EZ-ZERKÂNÎ, Muhammed Abdülazîm, Menâhilu’l-İrfân fî Ulûmi’l-Kur’ân, yy. trs.
EZ-ZERKEŞÎ, Bedreddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Bahadır b. Abdillah, el-Burhân fî Ulûmi’lKur’ân, Beyrut, 2006.
EZ-ZİRİKLÎ, Hayrettin, el-A’lâm Kâmûs-u Terâcim, (Th. Fethullah), yy. 1969.
EL-HAMED, Gânim Gadduri, Resmul Mushaf, yy. 1982.
HAKKI, Muhammed Safa Şeyh İbrahim, Ulûmu’l-Kur’ân min Hilâli Mukaddimâti’t-Tefsir, yy. trs.
HAMİDULLAH, Muhammed, Aziz Kuran, (Çev. Abdülaziz Hatip-Mahmut Kanık) İstanbul, 2000.
I. OSENİ, Zekeriya, “Emevi Dönemi Mervani Halifelerle Haccac b. Yusuf es-Sekafi Arasındaki İlişkiye Dair Bir Araştırma”, (Trc. Mehmet Akbaş), Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010, cilt: XII, sayı: 1.
İBNÜ’L-CEZERÎ, Ebu’l-Hayr Muhammed b. Muhammed ed-Dımaşkî, en-Neşr fi’l-Kırâ’âti’l-Âşr, (Thk. Ali Muhammed ed-Dabba’), yy. ts.
İBNÜ’L-CEZERÎ, Ebu’l-Hayr Muhammed b. Muhammed ed-Dımaşkî, Gâyetu’n-Nihâye fî Tabakâti’l-Kurra,Beyrut, 2006.
İBN FÂRİS, Ebû’l-Hasan Ahmed, es-Sâhibî, Kahire, 1977.
İBN HACER EL-ASKALANİ, Ebü’l-Fazl Şehabeddin Ahmed, Tehzîbu’t-Tehzîb, yy. 1984.
İBN HALİKÂN, Vefeyâtü’l-A’yân ve Enbâu Ebnâu’z-Zamân, Beyrut, 1977.
İBN KESÎR, Ebü’l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut, 1987.
İBN KUTEYBE, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim, el-Ma’ârif, (Th. Servet Ukkâşe), Kahire, trs.
İBN KUTEYBE, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim, Te’vilü Müşkili’l-Kur’an, (Th. İbrahim Şemseddîn), yy. 2007.
İBN SA’D, Ebu Abdullah Muhammed b. Sa’d b. Meni’ ez-Zühri, et-Tabakâtü’l-Kübra, Beyrut 1958.
İBN ŞEBBE, Ebû Zeyd Ömer el-Basrî, Tarihu’l-Medine, Beyrut, 1990, I, 7.
İBNÜ’L-HATÎB, el-Furkân, Kahire, 1948.
İPEK, Muhammet Selim, “Hatip Olarak El-Haccâc b. Yusûf”, Ekev Akademi Dergisi, 2013, cilt: XVII, sayı: 57.
İSKENDERİ, Ahmed&İnani, Mustafa, el-Vasit fi’l-Edebi’l-Arabi ve Tarihihi, Kahire, 1916.
JEFFERY, Arthur, Materials For The History Of The Text Of The Qur’an, Leiden, 1937.
JEFFERY, Arthur, The Qur’an as Scripture, New York, 1952.
KAZANCI, Ahmet Lütfi, “Haccâc b. Yusûf es-Sakafî (95/714)”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1992, cilt: IV, sayı: 4.
KESKİOĞLU, Osman, Kur’an-ı Kerim Bilgileri, Ankara, 1993.
LAMMENS, H., “Haccac”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1967.
M. M. EL-A’ZAMİ, The History Of The Qur’anic Text from Revelation to Compilation, United Kingdom, 2003, s. 102. (Terc. Ömer Türker-Fatih Serenli, “Vahyedilişinden Derlenişine Kur’an Tarihi”, İz Yay. İstanbul, 2006)
MAŞALI, Kur’an’ın Metin Yapısı, Ankara, 2004.
MES’UDİ, Ebü'l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali, Mürûcü’z-Zeheb, (Th. Muhammed Muyiddîn Abdülhamîd), Mısır, 1958.
MEVDUDİ, Ebu’l-A’lâ, Hilafet ve Saltanat, İstanbul, 1980.
MUİR, Sir William, “The Apology of el-Kindi”, London, 1911.
MUSLİM, Ebu’l-Huseyn Müslim b. Haccâc en-Nîsâbûrî, el-Câmiû’s-Sahîh (Sahîhu Müslim), İstanbul 1401/1981.
MÜNECCİD, Selahaddîn, Dirâsât fi Târîhi Hatti’l-Arabi, Beyrut 1972.
SÂLİM, Abdülaziz, Advâ Alâ Mushafi Osmân b. Affân, İskenderiyye, trs.
SEMHÛDÎ, Nûreddîn Ali b. Ahmed, Vefâu'l-Vefâ bi Ahbâri Dâri’l-Mustafâ, (Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamid), Beyrut, 1393/1971.
TAHA, Abdülvahid Zenun, el-Irak fî Ahdi’l-Haccac b. Yusuf es-Sekafi mine’n-Nahiyeti’s-Siyasiyye ve’l-İdariyye, Bingazi, 2004.
YAŞAROĞLU, Hasan, (2013). “Bir Taktik ve Propaganda Dehası Olarak Muâviye b. Ebû Süfyân ve Hz. Osman’ın Katillerinin Sorgulanması Meselesi/ Muawıya b. Abu Sufyan As a Genıous of Tactıc and Propaganda and Investıgatıng Matter of Uthman's Kıllers”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, Volume 8/8, Summer 2013, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10. 7827/TurkishStudies.
ZEYDAN, Corci b. Habib, İntikam-ı Hun-i Hüseyin ya Haccac b. Yusuf, (Trc. Muhammed Ali Şirazi), Tahran, 1332/1914.
ZİYADE, Mahmûd, el-Haccac b. Yusuf es-Sekafi, Kahire, 1995.