Galat sözlükleri ve Mehmed Hafîd Efendi’nin galatât sözlüğündeki Çağatayca sözcükler

Bu çalışmada, galat sözlükleri ve galatları ele alan kaynak kitaplar hakkında genel bilgiler verilmiştir. Yirminci yüzyılın ilk çeyreğine kadar yazılan galat sözlükleri temin edilerek bu eserlerden yazarlarının galatlar hakkındaki görüşleri belirlenmiş, ayrıca galat sözlüklerinin dil tarihi açısından önemi vurgulanmıştır. Galat sözlüklerinden ve galatlar hakkında günümüzde yapılan bilimsel çalışmalardan yararlanarak Türkçe ya da Türkçeyle ilişkili galatların bu sözlüklerde ele alınış biçimleri gösterilmeye çalışılmıştır. Türkçe yazılmış galat sözlükleri arasında; yazılış tarihi bakımından en eski, ele aldığı sözcük sayısı bakımından en zengin, sayfa sayısı bakımından en hacimli olan ve üzerinde çalışılmamış Mehmed Hafîd Efendi‟nin Ed-Dürerü’l-Müntahabâtü’l-Mensûre fî-İslâhi’l-Galatâti’l-Meşhûre adlı sözlüğündeki Çağatayca sözcükler, asıllarının gösterilmesi bakımından önemli görülmüş ve Latin harflerine çevrilerek verilmiştir.

The galat dictionaries and Mehmed Hafîd Efendi’s galatât dictionary and the Chagatayies words of It

In this study, the general information about galat (false usages) dictionaries and the reference books including the galat words and structures are analysed. The galat dictionaries written between the dates from the beginnings of the nineteenth century and the first fifteen years of the twentieth centuries are collected. We pointed out the opinions of the writers about the galat from their own dictionaries. And we also focused on the importance of the galat words in the light of the language history. The scientific data of galats in our century and the galat dictionaries are used in our study. The example galats about the Turkish language and the galats wich are in Turkish are all structured in our investigation. Mehmed Hafîd Efendi‟s dictionary known as Ed-Dürerü’l-Müntahabâtü’l-Mensûre fî-İslâhi’l-Galatâti’l-Meşhûre wich is the oldest one written in Turkish, having a rich vocabulary, and also with a huge volume and that has not been specially searced. In this dictionary the Chagatay Turkish words are all pointed out in respect to their etymologies that is very importent for our study, and this words have been translated in to the Latin letter.

PDF

___

Ahmet Vefik Paşa, Lehçe-i Osmânî, (Haz. Recep Toparlı), Ankara 2000.
AKSAN Doğan, Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, TDK Yayınları, Ankara 2007.
AKSOY Ömer Asım Dil Yanlışları, TDK, Ankara 1980.
Ali Himmet [Berki], Fâzılın Galatât Defteri, ġems Matbaası, Samsun 1338/1919, 91 s.
Ali Seydi, Defter-i Galatât, Matbaa-i Kütübhâne-i Cihân, Dersaadet, 1324/1906.
BLOOMFİELD Leonard, Language, United States of America, 1966.
CLAUSON Sir Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford 1972.
DEVELİ Hayati “Kemalpaşazâde ve Ebussuûd‟un Galatât Defterleri”, İlmî Araştırmalar 4, İstanbul 1997, s. 99-125.
DEVELİ Hayati, Osmanlı’nın Dili, 3F Yayınevi, İstanbul 2006.
DEVELLİOĞLU Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 1986.
EMİNOĞLU Emin, “Yazı Dili Konuşma Dili İlişkisi ve Konuşma Eğitimi”, III. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, 16-18 Aralık, İzmir 2010, s. 353-359.
EMİNOĞLU Emin, Türk Dilinin Sözlükleri ve Sözlükçülük Kaynakçası, Asitan Yayıncılık, Sivas 2010.
EREN Hasan, Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Bizim Büro Basım Evi, Ankara 1999. Filiz Tekin Halid, Yeni Galatât, İkdam Matbaası, İstanbul 1926, 38 s.
GÜLENSOY Tuncer, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, 2 cilt, TDK Yayınları, Ankara 2007.
KAÇALİN Mustafa, “Galat”, TDV Ġslam Ansiklopedisi (DİA), C 13, İstanbul 1996, s.300-303.
KARAAĞAÇ Günay “Dilcilikte İlk ġekil ve Doğru-Yanlış Kavramı”, Dil Tarih ve İnsan, Kesit Yayınları, 4. Baskı, İstanbul 2009, s. 29-35.
KÜLTÜRAL Zuhal, Galatât Sözlükleri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1989.
KÜLTÜRAL Zuhal, Galatât Sözlükleri, Simurg Yayınları, İstanbul 2008. Mehmed Hafîd Efendi, Ed-Dürerü’l-Müntahabâtü’l-Mensûre fî-İslâhi’l-Galatâti’l-Meşhûre, (Galat-ı Meşhure), istinsah: 1219/1804; baskı: İstanbul 1221/1806, 27+534 s.
Mehmed Halid, Tetkik-i Galatât-ı Tercüme, İstanbul 1306/1889.
Mustafa İzzet, Tashîhü’l-Galatât ve’l-Muharrefât fi’l-Esmâi ve’l-Lügât, Matbaa-i Ebüzziya, İtanbul 1302/1884, 133 s.
Mustafa Rüşdü, Tehzîbü’l-Kelâm fî Lisâni’l-Havâss ve’l-Avâmm ve İzhâbü’l-Evhâm min Ezhâni’l-Enâm, İstanbul 1313/1895, 146+12 s.
Mütercim Asım Efendi, Burhân-ı Katı, (Haz.: Mürsel Öztürk - Derya Örs), TDK Yayınları, Ankara 2000.
ÖZCAN Abdulkadir, “Hafîd Efendi”, TDV İslam Ansiklopedisi (DĠA), C 15, İstanbul 1997.
ÖZKAN Mustafa, İnsan İletişim ve Dil, 3F Yayınevi, İstanbul 2008.
PAÇACIOĞLU Burhan, VIII - XVI. Yüzyıllar Arasında Türkçenin Sözcük Dağarcığı, Bizim Büro Basım Evi, Ankara 2006.
REDHOUSE J. W., Turkish end English Lexicon, New Edition, Çağrı Yayınları, İstanbul 2006.
Said Kemal Paşazade, Galatât-ı Terceme, 16 Defter, Artin Asaduryan Şirket-i Mürettibiyye Matbaası, İstanbul 1306-1315/1889-1897, 512 s.
SARI Mevlüt, El-Mevârid Arapça Türkçe Lûgat, Bahar Yayınları, İstanbul 1984.
SAUSSURE F., Genel Dilbilim Dersleri, (Çev.: Berke Vardar), Birey ve Toplum Yayınları, Ankara 1985.
Sırrı [Paşa], Galatât, , Matbaa-i Ebuzziya, 2. baskı, İstanbul 1301/1884, 63 s. Şemseddin Sami, Kâmû-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul 1987.
Şeyhülislâm Mehmed Esad Efendi, Lehçetü’l-Lügat, (Haz. Ahmet Kırkkılıç), TDK Yayınları, Ankara 1999.
Terceme-i Galatâti’l-Avâm, İbni Kemâl ġemseddin Ahmed‟den tercüme, İstanbul 1289/1872, 16 s.
TOPARLI Recep, “Türkçede Galatlar”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Şubat 1985, s. 159-174.
TOPARLI Recep, “Türkçemizdeki Galat Sözler”, Türk Dili 540, Ankara 1996, s. 607-618.
Türkçe Sözlük, TDK Yayınları, Ankara 2005.
Türkçenin Çağdaş Sorunları, (Editörler: Gürer Gülsevin, Erdoğan Boz), Divan Yayınevi, İstanbul 2006.
YAVUZ Kemal, “Galat, Galatat ve Muînî‟nin Dildeki Tasarrufları”, Türk Dünyası Araştırmaları 60, Haziran 1989, s. 127-148.
YÜCEL Bilâl, “Doğu Türkçesinin Gelişme Dönemleri”, Türk Dili ve Edebiyatı Makaleleri, Sayı 1, Dilek Matbaası, Sivas 2001, s. 35-66.