Doğu Trakya ağızlarında “ileri” sözcüğünün eskicil bir kullanımı

Ölçünlü Türkiye Türkçesinde kullanılmayan pek çok eskicil ögenin Türkiye Türkçesinin yaşayan ağızlarında gerek eklerde gerekse sözcüklerde kullanıldığı görülmektedir. Anadolu ve Rumeli ağızlarında bugün için yazı dilindeki anlam alanı korunmuş, genişlemiş, daralmış veya değişmiş sözcüklerle karşılaşmamız bu duruma örnektir. Türkiye Türkçesinde anlamı daralan; fakat Doğu Trakya ağızlarında yer-yön zarfı olarak kullanımının dışında eskicil anlamıyla kullanılan “ileri” sözcüğü bunlardan biridir. Bu sözcük ve türevleri Eski Anadolu Türkçesi sahasında “önce, önceden, önceki, öncekiler vb.” anlamlarında kullanılırken günümüz Türkiye Türkçesi gramer kitaplarında sadece yer-yön zarfı başlığı altında değerlendirilmektedir. Doğu Trakya ağızlarında ise “ileri” sözcüğü bu eskicil anlamını (önce, önceden, öncekiler vb.) korumuş olup çeşitli ekler alarak veya tek başına “öncelik bildirme” kavram alanı içinde kullanılmaktadır. Çalışmamızda bu konu üzerinde durulacaktır.

An archaic use of the word “ileri” in Eastern Thrace accents

It is seen that many archaic elements which are not used in standart Turkey Turkish are used both in affixes and words in living dialects of Turkey Turkish. Our coming across the words semantic fields of which are preserved, extended, restricted or changed in written language of Anatolian and Rumelian dialects is an example. The word “ileri” is one of these words; it has a semantic restriction in Turkey Turkish, yet it is used with an archaic meaning in Eastern Thrace dialects apart from its use as an adverb of place. This word and its derivatives are only considered under the title of adverb of place in grammar books of recent Turkey Turkish while they are used in the meanings of “önce, önceden, önceki, öncekiler etc.” in Old Anatolian area. However, the word “ileri” has preserved this archaic meaning (önce, önceden, öncekiler vb.) and it has been used in the conceptual field of “öncelik bildirme” on its own or with other affixes. In this study, this subject will be the focus.

PDF

___

AKKUŞ Muzaffer, Kitab-ı Gunya, TDK Yayınları, Ankara 1995
AKSOYAK İ., Hakkı; YÜKSEL Hasan; DELİCE, H., İbrahim, İslâmî’nin Mesnevîsi, Dilek Matbaacılık, Sivas 1996
ATA Aysu, Karahanlı Türkçesi: Türkçe İlk Kur’an Tercümesi, TDK Yayınları, Ankara 2004
ATA Aysu, Kısasü’l Enbiyā, TDK Yayınları, Ankara 1997.
BİLGİN Azmi, Nazmü’l – Hilâfiyyat Tercümesi, TDK Yayınları, Ankara 1996
DEMİR Necati, Dânişmend-nâme, Akçağ Yayınları, Ankara 2004
DEMİRAY Gizem (2008), Kırklareli Pınarhisar Merkez İlçesi ve Köyleri Ağız İncelemesi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne Derleme Sözlüğü C: I-VI, TDK Yayınları, Ankara 2009
DİLÇİN Cem, Süheyl ü Nev-Bahâr, TDK Yayınları, Ankara 1991.
ERGİN Muharrem, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2010
ERGİN Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım, İstanbul 1998
ERGİN Muharrem, Kadı Burhaneddin Divanı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1980
EROL Hülya Arslan, Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri, TDK Yayınları, Ankara 2008
GABAIN A. V., Eski Türkçenin Grameri, (Çev.: Mehmet Akalın), TDK Yayınları, Ankara 2003
GÜLENSOY Tuncer, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü A-N Cilt: 1, TDK Yayınları, Ankara 2007
HACIEMİNOĞLU Necmettin, Kutb’un Husrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri, TDK Yayınları, Ankara 2000
HÜNERLİ Bülent (2006), Kırklareli Babaeski İlçe ve Köyleri Ağız İncelemesi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne İshâk Bin Murâd, Edviye-i Müfrede (Haz.: Mustafa Canpolat-Zafer Önler), TDK Yayınları, Ankara 2007
KALAY Emin (1990), Edirne İli Havsa İlçesi ve Köyleri Ağzı, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne.
KALAY Emin, Edirne İli Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 1998
KOCABAŞ Yasemin (2007), Minhāçü’ş-Şehāde, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir
KORKMAZ Zeynep, Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları, TDK Yayınları, Ankara 1994
KUZU Derya (2003), Çanakkale İli Gelibolu İlçesi ve Köyleri Ağızları, Trakya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Yayımlanmamış Bitirme Tezi, Edirne.
Kâşgarlı Mahmud, Divanü Lûgat-it Türk (Dizin), (Çev.: Besim Atalay), TDK Yayınları, Ankara 2006
MUSLU Coşkun (2007), Vize İlçesi ve Köyleri Ağızları, Trakya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü YayımlanmamıĢ Bitirme Tezi, Edirne.
TÖREN Hatice, Amme Cüzü Tefsiri, Çantay Yayınları, İstanbul 2007 Seyf-i Sarâyî, Gülistan Tercümesi, (Haz.: Ali Fehmi Karamanlıoğlu), TDK Yayınları, Ankara 1989
ŞANLI Cevdet (1990), Kırklareli İli Merkez İlçe ve Köyleri Ağızları (İnceleme-Metin), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Edirne. Şeyhoğlu Mustafa, Ħurşîd-nâme, (Haz: Hüseyin Ayan), Atatürk Üniversitesi Basımevi, Erzurum 1979.
Şeyhoğlu, Kenzü’l-Küberâ ve Mehekkü’l-Ulemâ, (Haz.: Kemal Yavuz), TDK Yayınları, Ankara 1991
TATCI Mustafa, Yûnus Emre Divanı/Risâletü’n Nushiyye, H Yayınları, İstanbul 2008. Tarama Sözlüğü C: III, TDK Yayınları, Ankara 2009
TİKEN Kâmil, Eski Türkiye Türkçesinde Edatlar, Bağlaçlar, Ünlemler ve Zarf Fiiller, TDK Yayınları, Ankara 1994.
TOSUN İlker (2003), Tekirdağ Merkez İlçe ve Köyleri Ağızları, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Edirne. Türkçe Sözlük, TDK Yayınları, Ankara 2005
YAVUZ Kemal, Gülşehrî’nin Mantıku’t-tayr’ı (Gülşen-nâme)-Metin ve Günümüz Türkçesine Aktarma-, Kırşehir Valiliği Yayınları, Ankara 2007.
YAVUZ Orhan, Anadolu Türkçesiyle Yapılan En Eski Tezkiretü’l- Evliyâ Tercümesi ve Dil Özellikleri [İnceleme-Gramer- Metin], Tablet Kitabevi, Konya 2006.
YAVUZARSLAN Paşa, Münebbihü’r- Rakidin, TDK Yayınları, Ankara 2002.
YELTEN, Muhammet, Târih-i İbn-i Kesîr Tercümesi, TDK Yayınları, Ankara 1998.
YÜCE, Nuri, Mukaddimetü’l Edeb, TDK Yayınları, Ankara 1993.