METİN ARIKAN, Gaye Yavuzcan A. AGHDAM, Akbar A. AGHDAM

Fıkralarda Bektaşî tipine atfedilen iktidar algısının kökenleri

Anadolu Türklüğünün kendi iç dinamikleri bağlamında oluşturduğu bir tip olan ‘Bektaşî’ fıkra tipi, tarihimizin farklı dönemlerinden bugüne dek geçerliliğini korumayı başaran sitemleri, itirazları, naif nükteleri ile halkın eleştirel sesi olma özelliğini hâlâ sürdürmektedir. Genel olarak Bektaşî fıkraları Osmanlı klasik dönemine işaret eder gibi algılansa da, bu çalışmada söz konusu fıkraların teşekkülüne zemin hazırlayan etkenler daha erken bir aşamaya, tarikatın teşekkül sürecine inilerek değerlendirilecektir. Böylelikle siyasal otoriteyle gerilimli, çoğu kez ona karşı alaycı, dinsel açıdan amelî manada genel toplum yapısından farklı bir görünüm arz eden; hatta bazen yaradan ile de senli benli konuşan Bektaşi tipini oluşturan şartların daha anlaşılır olması amaçlanmaktadır.

The roots of understanding authority within the Bektashi anecdote style

The Bektashi anecdotes have been developed in relation to the traditional Turkish/Anatolian Bektashi religious order. The jokes/stories and anecdotes of the Bektashi continue to exemplify the people’s critical voice in Turkey. While many of the anecdotes of the Bektashi are from the period of the Ottoman Empire we seek to go deeper into this religious order and understand the factors that created their anecdotes/stories and jokes. Our intent is to study how the religious order itself was created. We shall understand the Bektashi culture by discussing how the Bektashi speak in the first person with God and how they appear relaxed regarding religion (as opposed to the general populace of Sunni Turks). We shall also study the Bektashi’s playful posturing with political authority.

PDF

___

AĞAOĞULLARI Mehmet Ali, Levent KÖKER, Kral Devlet ya da Ölümlü Tanrı, İmge Kitabevi, 2. Baskı, Ankara 2000.
ANADOL Cemal, Türk-İslâm Medeniyetinde Ahilik Kültürü ve Fütüvvetnâmeler, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.
ARTUN Erman, “Adana Karatepeli Fıkraları”, http://turkoloji.cu.edu.tr/ CUKUROVA/ makaleler/6.php.
AVCIOĞLU Doğan, Türklerin Tarihi, Beşinci Kitap, Tekin Yayınevi, Özyılmaz Matbaası, İstanbul 1984.
AYTAÇ Pakize, “Malum u Meçhul Olan İnsan”, Gazi Üniversitesi Hacı Bektaş Veli Dergisi, S. 40, Ankara 2006.
BAYRAM Mikail, “Türkiye Selçukluları’nda Devlet Yapısının Şekillenmesi”, Türkiye Selçukluları Üzerine Araştırmalar, Kömen Yayınları, I. Baskı, Konya 2003.
BAYRAM Mikail, “Hacı Bektaş-ı Horasanî Hakkında Bazı Yeni Kaynaklar ve Yeni Bilgiler,” Destursuz Bağdan Üzüm Yiyenler, Kömen Yayınları, 1. Baskı, Konya 2004.
BAYRAM Mikail, Ahi Evren ve Ahi Teşkilatının Kuruluşu, Konya 1991.
BAYRAM Mikail, Selçuklular Zamanında Konya’da Dinî ve Fikrî Hareketler, NKM Yayınları, İstanbul 2008.
BAYRAM Mikail, Tasavvufî Düşüncenin Esasları (Ahi Evren) – Tercüme, İnceleme ve Araştırma, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1995.
BİTLİSÎ Şerefhan, Şerefname, 2. Cilt, Çev. Osman Aslanoğlu, Nûbihar Yayınları, İstanbul 2011.
BORATAV Pertev Nailî, “Bektaşî ile Bektaşî Fıkraları Üzerine”, Folklor ve Edebiyat 2, Adam Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 1991.
BOUTHUL Gaston, Siyaset Sosyolojisi, Çev. Selahattin Yıldırım, Gelişim Yayınları, İstanbul 1975.
COŞKUN Esad, “Hacı Bektaş Velî et le Bektaşi”, Arts de Coppodocoe, Genevre 1971.
CRONE Patricia, Ortaçağ İslâm Dünyasında Siyasal Düşünce, Çev. Hakan Köni, Kapı Yayınları, I. Baskı, İstanbul 2007.
ÇAĞATAY Neşet, “Anadolu’da Ahilik ve Bunun Kurucusu Ahi Evren”, Belleten, Cilt XLVI, S. 182, TTK Basımevi, Ankara 1982.
ÇAMUROĞLU Reha, Yeniçerilerin Bektaşiliği ve Vaka-i Şerriyye, Kapı Yayınları, 5. Baskı, İstanbul 2009.
ÇETİN İsmet, “Bir Fikir Sistemi Olarak Ahilik”, II. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1999, s. 88-94.
ÇETİNKAYA Nihat, Kızılbaş Türkler, Tarihi, Oluşumu ve Gelişimi, Kum Saati Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2004.
DAVIES R. Morton, Vaughan A. Lewis; Models of Political Systems, Pall Mall Press, London 1971.
ERDEM İlhan, “Sahib-i Divan Şemseddin Civeyni’ni Anadolu’ya Gelişi, Yeni Moğol Rejiminin Kurulması ve Sonuçları,” 60. Yılında İlim ve Fikir Adamı Prof. Dr. Kâzım Yaşar Kopraman’a Armağan, Yayına Hazırlayan: E. Semih Yalçın, Elektronik Basım Yayım Sanayi ve Ticaret Ltd Şti, Ankara 2003.
ERSAN Mehmet, Selçuklular Zamanında Anadolu’da Ermeniler, TTK Yayınları, Ankara 2007.
ERSAN Mehmet, Türkiye Selçuklu Devletinin Dağılışı, Birleşik Yayınevi, Ankara 2010.
FAROQHI Surayia, Anadolu’da Bektaşilik, Çev. Nasuh Barın, Simurg Yayınları, İstanbul 2003.
GREEN Leslie, The Authority of The State, Clarendon Press, Oxford 1990.
GÜNGÖR Şeyma, “Âşık Paşa ve Karacaoğlan’da Alplık/ Yiğitlik Anlayışının Karşılaştırılması” Türk Halk Edebiyatına Dair, Çantay Kitabevi, İstanbul 2005.
İbn Bibi, El Evâmirü’l Ala’iyye fi’l Umuri’l Alaiyye, Çev. Mürsel Öztürk, C. II, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996.
KAYAOĞLU İsmet, “Mevlânâ’nın Moğol Yöneticilerle Münasebetleri”, Mevlânâ ile İlgili Yazılardan Seçmeler, Vedat Genç (Ed.), MEB Yayınları, İstanbul 1994 (2. Mevlânâ Millî Kongresi, Tebliğler, 3-5 Mayıs 1986, Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya 1987).
KAZICI Ziya, “Ahîlik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. I, İstanbul 1989.
KÖPRÜLÜ M. Fuad, Anadolu’da İslâmiyet, Akçağ Yayınları, Ankara 2005.
KÖPRÜLÜ M. Fuad, Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu, Akçağ Yayınları, 3. Baskı, Ankara 2003.
LAPİDUS Ira M, “State and Religion in Islamic Societies,” Past & Present, Nu. 151 (Mayıs 1996).
LAWRENCE Krader, “Devletin İç Asya Göçebeleri Arasındaki Kökenleri,” Erken Devlet, Kuramlar-Veriler-Yorumlar, Henri J. M. Claessen, Peter Skalnik (Ed.), Çev. Alâeddin Şenel, İmge Kitabevi, Ankara 1993.
MA’SUMÎ Bektaşiyye, Dânişnâme-i Edeb-i Fârsî, c.VI, Tahran 1383, Çev. Mürsel Öztürk, http://www.hbvdergisi. gazi.edu.tr/ ui/ dergiler/40-237-251.pdf.
MALAMUD Margaret, “Sufi Organizations and Structures of Authority in Medieval Nishapur”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 26, No. 3 (Aug. 1994).
MELIKOFF Irene, “Anadolu Sûfîliğinin Orta Asya Kökenleri”, Uyur İdik Uyardılar, Alevîlik- Bektaşilik Araştırmaları, Çev. Turan Alptekin, Demos Yayınları, İstanbul 2006.
MELIKOFF Irene, “İlk Osmanlıların Sosyal Kökeni,” Uyur İdik Uyardılar, Alevîlik-Bektaşîlik Araştırmaları, Çev. Turan Alptekin, Demos Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 2006.
NİRAY Nasır, “Anadolu Ahiliğinin Sosyo-Ekonomik Yönleri”, Gazi Üniversitesi Hacı Bektaş Veli Dergisi, S. 24, http://www.hbvdergisi.gazi.edu.tr/ui/dergiler/24-07-15.pdf.
OCAK Ahmet Yaşar, Babaîler İsyanı Aleviliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu’da İslâm Türk Heterodoksisinin Teşekkülü, Dergâh Yayınları, İstanbul 2009.
ÖZCAN, Hüseyin “Bektâşîliğin Sosyo-Kültürel Çevresi,” Gazi Üniversitesi Hacı Bektaş Veli Dergisi, S. 22, Ankara 2002, s. 141-148, http://www. hbvdergisi. gazi. edu.tr/ui/ dergiler/ 22-141-148.pdf.
ÖZTÜRK Mürsel, “Hacı Bektaş-ı Veli,” Belleten, Cilt: L, S. 198, Aralık 1986, TTK Basımevi, Ankara 1987.
ÖZTÜRK Mürsel, Anadolu Erenlerinin Kaynağı Horasan (Moğol İstilasına Kadar), Kültür Bakanlığı Yayınları, I. Baskı, Ankara 2001, s. IX.
POLAT M. Said, “Türkiye’de İlk Beglikler ve Kabilevî Siyasî Birliklerin Ortaya Çıkışı,” Belleten, C. LXVI, Sa. 245, Nisan 2002, TTK Basımevi, Ankara.
POLAT M. Said, Selçuklu Göçerlerinin Dünyası, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2004.
QUENTIN Simon de Saint, Bir Keşişin Anılarında Tatarlar ve Anadolu (1245-1248), Daktav Yayınları, Antalya 2006.
SEVİM Ali, “Türklerin Anadolu’ya Geçişleri”, Makaleler 1, Yayına Haz: E. Semih Yalçın, Süleyman Özbek, Berikan Yayınevi, Ankara 2005.
SÜMER Faruk, “Anadolu’ya Yalnız Göçebe Türkler mi Geldi?”, Belleten, C. XXIV, S. 96, TTK Basımevi, Ankara 1960.
TANCÎ Muhammed et, İbni Batûta Seyahatnâmesi, Tuhfetu’n Nuzzâr fi Garaibi’l Emsâr, Sadeleştiren ve Baskıya Hazırlayan: Mümin Çevik, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1983.
TEZCAN Mahmut, Sosyolojiye Giriş – Temel Kavramlar, Feryal Matbaası, Ankara 1995.
TOKATLI Ümit, “Elvan Çelebi’nin Eseri (El)-Menakıbu’l-Kudsiyye Fi’ (İl) Menakıbi’-Ünsiye (2)”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 2, Kayseri 1988.
TORUN Ali, Türk Edebiyatında Türkçe Fütüvvetnâmeler, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1998.
TURAN Şerafettin, Türk Kültür Tarihi, Bilgi Yayınevi, Ankara.
TÜRKMEN Fikret, Nasreddin Hoca Latifelerinin Şerhi (Burhaniye Tercümesi) Transkripsiyon, İnceleme, Metin”, Akademi Kitapevi, İzmir 1999.
WEBER Max, Sosyoloji Yazıları, Çev. Taha Parla, İletişim Yayınları, 5. Baskı, İstanbul 2003.
WRIGTSON Keith, English Society 1580 – 1680, Hutchison – 1982, s. 12’den aktaran, John Tosh, Tarihin Peşinde, Çev. Özden Arıkan, Tarih Vakfı, 2. Baskı, İstanbul 1997.
YAMAN Ali, “Yesevîlik-Bektaşîlik Bağlantıları ve Alevî Bektaşî Kimliğinin Oluşumunda Yesevîliğin Rolü”, Doğumunun 800. Yılında Hacı Bektaş Velî Sempozyumu Bildiriler (Nevşehir, 17-18 Ağustos 2009), Filiz Kılıç (Ed.), Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 2010.
YILDIRIM Dursun, Türk Edebiyatında Bektaşi Fıkraları, Akçağ Yayınevi, Ankara 1999.
YILDIZ Harun, “Hacı Bektaş Velî ile Ahi Evren İlişkisi,” Doğumunun 800. Yılında Hacı Bektaş Velî Sempozyumu Bildiriler (Nevşehir 17-18 Ağustos 2009), Filiz Kılıç (Ed.) Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 2010.
YÜCE Kemal, “Türk Halk Fıkralarının Tasnifi ve Bazı Yapı Özellikleri”, Buca Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, Yıl 2, Sayı 3, İzmir 1993, s.7-18.